ይህን የጀግና ስም ጠቅሼ ክታቤን ስከትብ በደደቢቶቹ ሹመኞች የግል መገኛ( መገናኛ አይደለማ) የቴሌቪዥን ጣቢያቸው አንድ ሰሞን ኢሳትን ሳይቀር እስኪያደናግር ድረስ ነጋሪት ተጎሽሞለት፤ መለከት ተነፍቶለት እና በፉቹሪዝም ፍልስፍና ቀመር አዲስ ገጸ -ባህሪ ተቀርፆለት በአየር ላይ ስለተንቆለጳጰሰው የወያኔ ምርኮኛ አይደለም፤ ምን ማለቴ ነው የስም መደለዥያ ስለሆነው ውልንፍጥ የወያኔ ታሪክ ሳይሆን ስለእውነተኛው አሞራው ነው። አሞራው ውብነህ ተሰማ(ራስ)!።

ነውጠኞቹ የዘመኑ ገዥዎቻችን በዘመን መካከል ከተዘገቡ መንግስቶቻችን ጋር ማወዳደር ቂል ያሰኛል። አነሳሳቸው ፤ አካሄዳቸው እና አደራረሳቸው( ?) ዘውጉ ሌላ ነውና ። እነርሱ በጭካኔያቸውና በውሸታቸው ፋሽዝምንም አፓርታይድንም ሲልቅም ዲያብሎስን ያስናቁ የሴዖል ጀግኖች ናቸውና ከማን ጋር እናመሳስላቸው?። እንደእኔ እምነት የክፋታቸውን ከፍታ እና ጥልቀት ሰውኛው ቋንቋ ሊገልጠው አቅም ያጥረዋል። ለዚህ ጽሁፌ ማጣቀሻ ይሆነኝ ዘንድ ግን አንድ ወቅት የጣሊያንን ህዝብ በአውሎ እንደተመታች ጀልባ ያናወጠውን የፉቹሪዝምን ዕንቅስቃሴ ላነሳው ወደድኩ።

ፉቹሪዝም በጣሊያናዊው ፊሊፖ ቶማሶ ማሪያንቲ ( Filipo Thomaso Marinetti) የተጀመረ የነውጥ ጽንሰ-ሃሳብ ሲሆን ትርጉሙም “ዘመቻ ጥፋት በታሪክ እና በባህል ላይ” ማለት ነው (ትርጉም የራሴ)። ማሪያንቲ ዕንቅስቃሴውን ያዳቀለው አናርኪዝምንና ፋሽዝምን አዋስቦ ነው። ማኒፌስቶው የሚያተኩረውም ነባር ባህል፤ ታሪክ እና ዕውቀቶችን እንዳይመለሱ አድርጎ መናድ ላይ ነው። ምሳሌ መፃሕፍት ቤት፤ ሙዚየሞች፤ የዕውቀት ተቋማት ሁሉ አያስፈልጉም በሚል የተጠናገረ አስተምህሮ የታጨቀ ግሳንግስ ነው። የጣሊያን ህዝብ በነውጠኞቹና በዱሩጌዎቹ በደረሰበት ናዳ ታሪኩና ባህሉ ፊቱ ላይ ሲፈረካከሱ ሲመለከት ለጊዜው ምንም ማድረግ እንኳን ባይችልም “ጊዜ የሰጠው ቅል ደንጋይ ይሰብራል እንዲሉ” ሁሉም ግን በደረሰበት ሃዘን ብሶቱን እንደፍም እሳት በየቤቱ ይዞት ተቀምጧል። ነውጠኞቹ አንዳንድ በህዝቡ ልብ ውስጥ አልፋቅ ብለው ያስቸገሯቸውን ሃገራዊ ዕሴቶች ውልንፍጥ ምስሎችን በማቆም የማይሽረውን ይልቁንም የሚያመረቅዘውን የህዝቡን ቁስል ለማከክ ሞካክረዋል። እንደኛው የባንዴራ ቀን እንዲሁም ለዚህ ጽሁፌ መነሻ የሆነኝን የአሞራው ማንነትን እንደምሳሌነት ይጠቅሷል። የፉቹሪዝምን ማኒፌስቶ ከተጠቀሙበት መሃከል ሂትለርና ስታሊን ዋነኞቹ ሲሆኑ የሞሶሎኒ የስልጣን ዘመኑ መሰረትም ይሄው ማኒፌስቶ ነበር። የእኛዎቹም ምስኪኖች በአቅም ድንክዬነት ምክኒያት በአናታቸው ላይ ዘጭ ያለውን እንግዳ እና ሽብልቅ ነገር እየጓጎጡ የመጠጡትን መርዛማ ውሃ ዛሬ ህዝቡ ላይ ሲይስመልሱት ብናይ ልንደነቅ አይገባም አቅማቸው እዚህ ላይ ነዋ ተሸክሞ ካወጣቸው ህዝብ ላይ መጨፈር!። የእንቅስቃሴው የጥፋት ምዕራፍ አኃዙ ሰፊ በመሆኑ በዚሁ ልዝጋውና የባለ ታሪኩን የአሞራውን ታሪክ በማሪያንቲ ያልሰከነ ዛር ተለክፈው ወደ ደለዙበት! ዋናው ሃሳቤ ልመለስ።

ጀግናው ራስ ውብነህ ተሰማ በጎንደር ክ/ሃገር በወገራ አውራጃ ቆላ መረባ በ1884 ተወልደው በአካባቢው ባህልና እምነት መሰረት ተኮትኩተው ያደጉና በኢትዮጵያዊነት ተጠምቀው ለኢትዮጵያውያን የኖሩ ስመ፟-ጥር ጀግና ናቸው። ‘አሞራው’ የሚለውን ስያሜ ያገኙትም በፈጠራ የእውሸት ድርሰት ተጀቡነው ሳይሆን ሃገራችን ኢትዮጵያ በፋሺስት ወረራ ስር በወደቀችበት በዚያ የጭንቅ ጊዜ እንደወርቅ በእቶን ውስጥ በዕውነት አልፈው ነው። ይህ ማንነታቸው ነው በትውልድ መካከል ሰብሮ የመግባት ብቃት ያጎናጸፋቸው!። ይህ ማንነታቸው ነው እኔም በውስጤ ለጸነስኩት ተውኔት እንዳጫቸው ያደረገኝ!። የእኒህ ጀግና፤ አስተዋይ፤ ጥበበኛና የራሳቸው የሆነ ፍልስፍና የነበራቸው እንደስማቸው ውብ የሆኑ ኢትዮጵያዊ ለፃፍኩት ሙዚቃዊ ተውኔትም በመሪ ገጸ-ባህሪነት እንደምሰሶ አገለገለኝ።

ተውኔቱን የፃፍኩት ከ1997ቱ ምርጫ ሁለት ዓመት ቀደም ብሎ ነበር። ተውኔቱን ያዘጋጀሁበት ዓቢይ ምክኒያትም በወቅቱ ለተከታታይ ወራት በሬዲዮ ፋና በሚተላለፍ ፕሮግራም የአባቶችን የጀግንነት ታሪክ የማጠልሸት ስራ በሰፊው እየተሰራ ስለነበር ነው። የሬድዮው ዘመቻም ቅስትም ታሪክ የጀመረው ዛሬ ነው ዓይነት ነገር ልክ እንደ ማሪያኒቲ ፍልስፍና የደንበር አልባውን አፄ ትዕቢትን ወናፍ በማናፋት ነበር። ጋዜጠኛ የተባሉቱም ያለምንም መሸማቀቅ ሰንካላውን የውንብድና ፍልስፍና በሰንካላ ቃላት ይቸፈችፉት ይሸፈሽፉት ይዘዋል። የተፈጥሮን ህግ ባለማስተዋል የጨለመው እንደሚነጋ፤ ክረምቱ በበጋ እንደሚተካ፤ ዘመን አልፎ አዲስ ዘመን እንደሚመጣ በመዘንጋት ብሎም እግዚአብሄር የሚባል ፃድቅ ፈራጅ እና እውነተኛ ዳኛ እንዳለ በመርሳት ማለት ነው። በዘመን መካከል በፍርድ የሚገለጥ ዕውነተኛ አምላክ አለና አንሳት።

በዚህ ወቅት ነበር ተውኔቱን ጽፌ ለኢትዮጵያ ብሄራዊ ቲአትር ያቀረብኩት። ተውኔቱ ለቲአትር ቤቱ የሚመጥን ነው በሚል ለመድረክ ለማቅረብ እንደወሰነ የሚገልጥ ደብዳቤ ከቲአትር ቤቱ ይደርሰኛል። ይሁን እንጅ ቲአትር ቤቱ ተውኔቱን ለማቅረብ ሲታመስ፤ በማይታይ ስውር እጅ ከኋላ ሲጎተት አስተውልኩና ካንድ ዓመት ጥበቃ በኋላ ሙዚቃዊ ድራማውን በግል ለማዘጋጀት ወስኜ ስራውን ጀመርኩት። እርግጥ ነው ሁለት ስዓት ተኩል የሚወስድን ሙዚቃዊ ድራማ በግል ለማዘጋጀት መሞከር ለሙያው ከሚያስፈልጉት ግብዓቶች ሌላ የሚጠይቀው የገንዘብ ዓቅምም ሲታሰብ እንደእብድ ሊያስቆጥር ይችላል ይሁን እንጅ ስራው ቀጠለ። ለመንፈሴ ጥንካሬ የሰጠኝም አባቶቼ በአረር ውስጥ አልፈው ወድቀውና ተዋድቀው ለሰሩት አኩሪ ገድል እኔ ከተማ ለከተማ እያንዛረጥኩ እንዴ ታሪካቸውን እንኳን አልጽፍ? እናም በህሊናዬ ኮርኳሪነት የዝግጅቱን ስራ ተያያዝኩት። ተውኔቱ ከዝግጅት ጊዜው ለመድረክ እስከበቃበት ከዚያም ለመድረክ ከቀረበም በኋላ በገዥው ኃይላት የተደረገው ዘመቻ ራሱን የቻለ ተውኔት ወይም ሲኒማ ይወጣዋልና በዚህች አነስተኛ ጽሁፌ ለመንካት አልሞክርም አዲሱ የአሞራው(የወያኔው ምርኮ) የመደለዣ ታሪክም የዘመቻው አንዱ አካል ነው።

ተውኔቱ ከአንድ ዓመት የዝግጅት ጊዜ በኋላ ወያኔ ካሰማራቸው ሃይላት ጋር ትንቅንቁ ቀጥሎ 1998 ግንቦት 19 ቀን በሃገር ፍቅር ቲአትር ተመረቀ። በዚህ አጋጣሚ በጊዜው የሃገር ፍቅር ቲአትር ዋና ስራ አስኪያጅ ለነበረችው ለአርቲስት መንበረ ታደሰ፤ ለገምጋሚው ቡድንና ለመላው የቲአትር ቤቱ ሰራተኞች አክብሮቴ እጅግ የላቀ ነው። በተለይም የገምጋሚው ቡድን አባላት ዋጋ እንደሚያስከፍላቸው እያወቁ ለህዝብ መቅረብ እንዳለበት ወሰኑ። ዋጋም ከፈሉ ታሪክ ግን ስራው ነውና እየዘገበ ያልፋል በጊዜውም አስውቦ ይገልጠዋል። አንዳንድ ጊዜ የኪነ፟-ጥበቡ ሰዎች ምን ሰሩ? የሚል የጅምላ ፍረጃ በኢሳት ቴሌቭዥን ሲተላለፍ ሰምቻለሁና ቢስተካከል መልካም ነው እላለሁ። ምክኒያቱም የሃገራቸው እና የሙያቸው ዚቅ መውረድ ውስጣቸውን የቁጭት ረመጥ የሚለበልባቸው አያሌ ናቸውና የጅምላ ፍረጃው የቁስላቸውን ጥዝጣዜ ያብሰዋልና ጥንቃቄ ይደረግ ነው ምክሬ።

በወቅቱ ተውኔቱ ሲመረቅ በክብር እንግድነት የተጋበዙትም ሰፊውና ተምሳሌተ ብዙው ጄኔራል ጃጋማ ኬሎ ነበሩ እዚህ ላይ ነጥብ ይያዙልኝ!!። የኢህአዲግ አባሎቹና የኢትዮጵያ ጀግኖች አርበኞች ሹሞች አኮረፉ ተቆጡም። እኛ እያለን ነዋ!። በጊዜው በእኔ መመዘኛ ሚዛን ደፍተው የተገኙት አንጋፋውና ተፈትነው የወጡት ጄኔራል ጃጋማ ናቸው። ተውኔቱ ሲመረቅ አስተያየት ከሰጡ አንጋፋ ኢትዮጵያውያን የጥቂቶችን ልጥቀስ።
“ያቀረብክልን ቲአትር ከአንቀላፋንበት የሚያነቃንና ኢትዮጵያዊነት ጥያቄ ውስጥ በወደቀበት በዚህ ጊዜ ኢትዮጵያዊነታችንን አደመቅከው…..” ጄኔራል ጃጋማ ኬሎ።

“ራስ አሞራውን አውቃቸዋለሁ ጥሩ ኢትዮጵያዊ ነበሩ በዚህ ባለንበት ጊዜ ሆነን የአባቶቻችንን ስራ ስንመለከት ደግሞ የተለየ ትርጉም አለው። ባጭሩ ያባቶችን ስራ ለአዲሱ ትውልድ በማስተዋወቅ ረገድ ትልቅ ስራ ተሰርቷል።” የተከበሩ የዓለም ሎሬት ሜተር አርቲስት አፈወርቅ ተክሌ።

“ጸጋዬ ሞተ ብዬ አዘንኩ ለምን? ደፋር ጸሃፊዎች አይኖሩንም ብዬ ይህን ተውኔት ስመለከት ግን አሁን ጸጋዬ ቢሞት አይቆጭኝም ለካስ ተተኪ ትውልድ ማስነሳት ችለናል ብዬ ተደሰትኩ..” አርቲስትና ረዳት ፕሮፌሰር ተስፋዬ ገሰሰ
“በተለይማ መዝጊያው መዝሙር የኢትዩጵያ ህዝብ መዝሙር ቢሆን ብዬ ተመኘሁ…” ጸሓፊ ተውኔት አያልነህ ሙላት
“ለካስ ኢትዮጵያዊነት አልሞተም እኔም በአንተና አብረውኽ በሚሰሩት አርቲስቶች ኮራሁ.” ድምፃዊ ታምራት ሞላ
ከላይ ለመጥቀስ እንድሞከርኩት ከብዙዎች አስተያየቶች ጥቂቶቹን ነበር ለመግለጥ የሞከርኩት ተጨማሪ ከፈለጉ ይህንን ሊንክ ይጫኑ https://www.youtube.com rddQ2lgSc5U /watch?v=
በተውኔቱ አሞራው ውብነህ መሪ ገጸ ባህሪ ይኑራቸው እንጅ ራስ አበበ አረጋይ( ኦሮሞና አማራ) ፤ ደጃዝማች ገረሱ ዱኪ፤ (ኦሮሞ) ሻቃ በቀለ ወያ(ኦሮሞና ጉራጌ)፤ ደጃዝማች በላይ ዘለቀ(አማራ)፤ ደጃዝማች ዓባይ ካሳ(ትግራይ)፤ደጃዝማች ዑመር ሰመተር (ሱማሊ) እነኝህ ገጸ ባህሪያትም በተውኔቱ ውስጥ በኢትዩጵያዊነት መንፈስ ሲንጎማለሉ ማየት ተውኔቱን ልዩ ሞገስ ያላበሰ ትዕይንት ነበር። ከዚህ በተጨማሪም አያሌ ጀግኖች በተውኔቱ ይወደሳሉ።

አሞራው ውብነህ የግላቸው ፍልስፍናዎች ነበሩዋቸው ስለነፃነት ሲናገሩ “ተዋርዶ ከመኖር ሞት ይሻላል” ይላሉ። ስለጀግንነት ሲናገሩ ደግሞ የጀግንነት ግቡ ከባላንጣ ጋር ታግሎ ማሸነፍ እንጅ መግደል አይደለም ጠላትህ በእጅህ ላይ ሲወድቅ አክብረህ ያዘው” ብለው ይመክራሉ ሲያክሉም በእጅህ የወደቀውን ጠላትህን ወደ ምር ወዳጅነት ያመጣኸው እንደሆነ ያንተ ጀግንነት ይን ጊዜ ፀና ማለት ነው። እነኝህ የህይወት መርሆዎቻቸው ናቸው። ተውኔቱ ሲጀምር አሞራው መድረክ ላይ ለህዝብ ንግግር በማድረግ ላይ እንዳሉ ነው። ከተውኔቱ እንደወረድ ልጥቀስ “ሃገሬ መቼም በዚህ ዘመን የገጠመን ፈተና ይሄ ነው አይባልም ወራሪው ጠላት ክብራችንን ሃይማኖታችንንና ሃገራችንን ለማፍረስ ነው አመጣጡ። ይሁን እንጅ እሱ እንዳሰበው ግን አልሆነለትም። የሃገሬ ህዝብ በስተስሜን በስተደቡብ በስተም ዕራብ በአንድ ቆሞ የሶልዳቶውን ጦር እያስጨነቀው ይገኛል። ለዚህም ተሽዋ እነአበበ አረጋይ፤ ተኦሮሞ እነገረሱ ዱኪ፤ በሶዶ እነበቀለ ወያ ፤ እነ ዑመር ሰመተር ተሱማሊ እረ ስንቱን ( ሁሉንም ጀግኖች በየተራ እየጠሩ ይቀጥላሉ) ….ዛሬ ልነግርህ የፈለግሁት ተዚህ በፊት በአድዋ ዘመቻ ጊዜ በአባቶቻችን ጀግንነት ድል በመነሳቱ ዛሬም በኛ ዘመን አልሆንልህ ቢለው አንዲት መርዝ ነገር ይዞ መጥቶአልና ይህችን መርዝ ነገር እንዳትቀበል ልነግርህ ነውና አድምጠኝ። (ሃገሬው ባንድ ላይ ) ምንድነው እሳ አያ? አሞራው ይቀጥላሉ.. ይኸውም ምንድነው ያልከኝ እንደሆነ? ሶልዳቶው ጦርነት አልሳካልህ ቢለው ወንድም ተወንደሙ ፤ወገንን ተወገኑ ሊያፋጅ ትግሬን በሃማሴን ፤ኦሮሞውን በአማራ ላይ ፤አፋሩን በኢሳው ላይ ከንባታውን በወላይታው ላይ እርስ በርስ የሚያጋጭ ሴራ ይዞ መጥቶአልና ይሄን ሴራ አጠብቀህ እንድትጠብቅ ልነግርህ ነው አመጣጤ። እረ ይገርማል እኮ እናንተ ሌላው ቀርቶ በአማራ እና በቅማንት መሃል እንኳን ሲገባ? እናማ ንቃ በእንቃሽቱ ማርያም ይዥሃለሁ በወገንህ ላይ አንዲት ጥይት ትተኩስና ውርድ ከራሴ (ሃገሬው አሁንም በአንድ ድምጽ ) አንቀበልም! ይላል…….
ሃገሬ ተዚህ በፊት ወደ ሽዋ ዘልቄ እንደነበር ነግሬሃለሁ ዛዲያ አንድ አባ ዶዮ ( የጄኔራል ጃጋማ ኬሎ አጎት) የሚባሉ የኦሮሞ መኳንንት አግኝቼ ነበር። እኒህ መኳንንት ምን እንዳሉኝ ልብ ብለህ አድምጠኝማ አንድ የጥልያን ጂኒናር ወደ ቤታቸው ይሄድና እርሶ ኦሮሞ ነዎት የኦሮሞን ግዛት ይያዙና ይግዙ ከአማራው ፤ከትግሬው ጋራ ምን አለዎት? ለዚህ ደግሞ የጥልያን መንግስት ገንዘብና የጦር መሳሪያ ያቀርባል ይላቸዋል። እርሳቸውም መልሰው አይ አንተ አስበህበት እንደመጣህ እኔም አስቤ እስክመልስልህ ቀን ስጠኛ ይሉታል። ቀን ቆርጠው ይለያያሉ በተቀጠረው ቀን ጂኒናሩ አጃቢዎቹን አስከትሎ ሲመጣ እርሳቸውም እንደሳቸው ያሉ የኦሮሞ መኳንንት ይይዙና አንድ አራት ማድጋ ያህል ጤፍ ተጄንዴው (የከብት ቁርበት) ለቀው ይተውትና ጠበቁታ ጂኒናሩም እንዴት ነው አሰቡበት ይላቸዋል እርሳቸውም አዎ አስቤበታለሁ ዛዲያ ግና የአንተን ጥያቄ የምመልስልህ አንተ የእኔን ጥያቄ የመለስክ እንደሆን ነው ይሉታል እርሱም ምንድነው ይላቸዋል በል ይህን ጤፍ ቀዩን በቀዩ ነጩ በነጩ አርገህ ለይልኝ ይሉታል ያ ሶልዳቶማ ምን ጎፍቶ ብድግ ይልና ይህ እንዴት ይሆናል ? ይላቸዋል እርሳቸውም አየህ ይህን ጤፍ መለየት እንደማይቻል የኢትዩጵያን ህዝብም እንዲሁ መለየት አይቻልም ብለው አሳፈሩታ……..” ተውኔቱ ይቀጥላል።

አባቶቻችን ይህቺን ሃገር ያቆዩአት እንዲህ በጠለቅ አስተዋይነት፤ በረጅም ዘመን በዳጎሰ ባህል እና ፈሪሃ እግዚአብሄር በገሰጠው በተገኘ መቻቻል ነው። የፕሌቶን አባባል እዚህ ላይ ልጠቀም “ ከመቶ ሰዎች መካከል አንድ ጀግና ማግኘት ይቻላል፤ ከሺህ ሰዎች መካከልም አንድ ጥበበኛ ማግኘት ይቻል ይሆናል ወደፍጹማና የመጣ ግን ከመቶ ሺሆች አንድ ማግኘት ይችግራል…” እስኪ እያንዳንዳችን በዚህ መመዘኛ ስር ራሳችንን እንይ የት ነን? በዘመናቸንስ በዚህ መመዘኛ ራሱን ተመልክቶ በልበ ሙሉነት እኔ አለሁ የሚለን እናገኝ ይሆን? በአባቶቻችን ዘመን ግን ነበሩን። በጀግንነቱም በጥበበኝነቱም ወደ ፍጹምነት በመገስገሱም ቢሆን ነበሩን። ያለፈውን ናፋቂ ሆኜ ትውልዴን ወቃሺ ለመሆንም አይደለም ደግሞም ለእየራሳችን ከሰጠነው የቅል ምዘና ገልቱነት አንጻርም ምናልባት ሊያሟግተንም ይችላል። ታላላቅ የትምህርት ተቋማትን ደጆች ረጋግጠናላ!። ካስተዋልን ግን ለእኛ ለኢትዩጵያውያን “የቆጡን አወርድ ብላ የብብቷን ጣለች” ነው የሆነብን ከዚያም ሲያልፍ የነፍስ እብጠት አመጣብን እንጅ ለህዝባችንም ሆነ ለምድራችን የገሰጠርነው ብስ የፈነገልነው መርገም የለም። ነፍሱን ይማረውና መምህር ሙሉጌታ ሉሌ አንድ ወቅት ላይ “ማዕማር ማዕምራን” በሚል ርዕስ ስር ሊህቃን እነማን ናቸው? ለሚል ቆንጣጭ ጥያቄ መልስ ለመስጠት በዘረዘረው ማዕማር ነፍስን አንዝሮና አንዘራዝሮ በቦታዋ የሚያስቀምጥ ድንቅ ጥሁፍ በጦቢያ ላይ አስነብቦናል።

አሞራውና ቅማንት

ለእኔ አሞራው ውብነህ በፕሌቶ መመዘኛ መሰረት አብዛኛውን ደፍነውታል ባይ ነኝ። ለምን ይህን እንዳልኩ አንዳንድ ምሳሌዎችን ላስቀምጥ። ዛሬ በጎንደር የተነሱ ሁለት መሰረታዊና ሴራዊ ጥያቄዎች በገዥዎቻችን አባቶች(ጥልያኖች) በኩል በጥል ማቀጣጠያነት ተነስተው ነበር ጣሊያን ጎንደር ሲገባ መጀመሪያ ያደረገው የቅማንትንና የይሁዲውን ማህበረሰብ በአማራው ላይ በማስነሳት ወንድም በወንድሙ ላይ እንዲጫረስ ለማድረግ ነበር። ይሁን እንጅ አሞራው ውብነህ ጠላትን በጀግንነት ብቻ ሳይሆን በጥበብም አልፈውት ተገኙና በወንድማማቾች መሃከል አንዲትም ጥይት እንኳን ሳትተኮስ ከወገኖቻቸው ጋር በመሆን ወራሪው ያውጠነጠነውን ሴራ አክሽፈውታል ለዚህም ነው በፕሌቶ መመዘኛ አባቶቻችን ልቀውናል ያልኩት። ከቅማንት በኩል ቀኛዥማች አያናዬ ከይሁዲው ማህበረሰብ የተከበሩ አቶ ዮና ቦጋለ ተጠቃሽ ጀግኖች ናቸው። ለዚህ ነው አሞራው በፈላስፋው መመዘኛ ሚዛን የደፉብኝ። እኒህን ጀግና ነው በአዲሱ የወያኔው አሞራው መደለዝ መተካት የተፈለገው!።

በአማራውና በቅማንቱ ማህበረሰብ መሃከል ያለውን አብሮነት እንዴት ላሳያችሁ ይሆን? አይከል፤ ሰራባ፤ጮንጮቅ፤ተንከል፤ ብሆና፤ገለድባ ከዚያም ወደ አርማጭሆ ግቡ ህዝቡ ከፍቅሩ የተነሳ በስማቸሁ አይጠራችሁም የፍቅር ቅጽል ስም ያወጣላችኋል። ታዋቂው ድምጻዊ ይርጋ ዱባለ የሚያቀነቅነው “አንጓባ አንጓባ አንጓባ ተሻገረች ጋባ” የሚለው ታዋቂ ዜማ የቅማንት ብሄረሰብ ዘፈን ነው። ይህ ዘፈን ሰርግ ላይ ሲወርድ ማን ነው? ቅማንት ማን ነው አማራ? መለየት አይቻልም። ዛሬ የዞረባቸው ዕብዶች በረቀቀ ሴራ ቅማንትን ወደ ትግራይ ለማዞር መዳዳታቸው “አንጓባን” ክቅማንቱ ጋር እንዴት ሊዘፍኑት ይሆን? ለነገሩ ምን ችግር አለው ብቻ ወደ እነርሱ የመጠቅለሉን ስራ ይፈጽሙት እንጅ ልክ እንደ ጠገዴ ህዝብ መከራውን እንዳበዙት ቅማንትንም ባህሉንም ይደፈጥጡታል አብሮ አደጌ የቅማንት ህዝብ ሆይ ንቃ። በዚህ በኩል የተከበሩ ፕሮፌሰር ማለደ ማሩ፤ አምባሳደር ዘመነ ካሰኝ፤ አቶ ነጋ ጌጡ በአካማቻችሁት ዕውቀትና በማህረሰቡ ባላችሁ ተደማጭነት በኩል አልፋችሁ ነገ ማለፍ አይቀርምና ታሪካችሁን እንደ አሞራው ውብነህ በወርቅ ብዕር ጽፋችሁ እለፉ!።

አሞራውና የኢትዩጵያ ድንበር በሱዳን በኩል

አንድ ጊዜ ራስ አሞራው በተገኙበት በንጉሱ የዘውድ አማካሪዎች ስብሰባ ላይ የጅቡቲ ጉዳይ ይነሳል። ንጉሱ ሰው ሁሉ ሃሳብ ከሰጠ በኋላ ራስ አሞራውን አንተስ ምን ትላለህ? ብለው ይጠይቋቸዋል አሞራውም ስለጅቡቲ ከእናንተ የተሻለ ዕውቀት ስለሌለኝ የምትሉኝን ማድመጥ ነው እኔን ስለሱዳንና የኢትዩጵያ ድንበር ብትጠይቁኝ የት ላይ እንደሆነ እነግራችኋለሁ በዚያ አካባቢ እንኳን የሃገሬን ድንበር የዛፉን ቁጥርና ስሙን አውቀዋለሁ አሏቸው። የልጆቻቸውን ስም እንኳን እንዴት እንደሰየሙ ተመልከቱ። አቶ አግባው ውብነህ ( ከኃ/ስላሴ ወደ ሃገር ተመልሶ መግባት ጋር ተያይዞ የተሰየመ) ፤ ወይዘሮ ጋዳሪፍ ውብነህ (የድንበራችን ማህተም)፤ ወይዘሮ ኢትዩጵያ ውብነህ( ኢትዩጵያዊነት)!። ጠረናቸውን አሽትቱት የኢትዩጵያዊነት ማዕዛ ያውዳችኋል። ስለ ኢትዩጵያዊነት ማዕዛ ከተነሳ እዚህ ላይ ሰለ ተከበሩ የዓለም ሎሬት ሜተር አርቲስት አፈወርቅ ተክሌ ትንሽ ልበል። አንድ ጊዜ እቤታችው እኔን ታናሹን ሰው ራት ይጋብዙኝና እሄዳለሁ ባየሁት ነገር ግን ተደመምኩ እሳቸው ቤት ራት ተጋበዙ ማለት ምግብ መብላት ብቻ ማለት እንዳልሆነ ይገነዘባሉ። ኢትዩጵያን በኤደን ገነት ውስጥ ማየትና እና ማዕዛዋን መጥገብ ነው ስለእኒህ ዕንቁ ኢትዩጵያዊ በግሌ ያጫወቱኝንና ያየሁትን አንድ ቀን አንድ ነገር እላለሁ። አንዳንድ ሰዎችን እንዲሁ ጠጋ ስትሏቸው የኢትዩጵያዊነት ማዕዛ እንደቤተክርስቲያን ዕጣን ያውዳችኋል እውነተኛው አሞራው እንዲህ ናቸው የምርኮን ታሪክ ገልብጦ በመጻፍ የጀግናው የአሞራውን የገዘፈ ታሪክ ማክሰም አይቻልም። ወያኔ ኢህአዴግ የአሞራው ውብነህን ታሪክ መስማት አይፈልግም ምክኒያቱም ለኢትዩጵያዊነት እና ጎንደርን ሰሞኑን ስለሚያውኳት ዓቢይ ሴራዎች አሞራው ውብነህ ከወርቅ የነጠሩ ቋሚ ምስክር እና መልስም ናቸውና። የአሞራው ስም በወያኔ ሰፈር ተነሳ ማለት በአጋንንት ሰፈር የኢየሱስ ስም ተጠራ ማለት ነው። ለዚህም ነው አንድ ወቅት አንድስ እውነት እንኳን ሳንሰማበት ለሃያ አራት ዓመት ሙሉ ቃና እንደሌለው ቆርቆሮ የሚጮኽውና በደደቢቶቹ ሹሞች የሚዘወረው የገዥዎቻችን ቴሌቪዥን ጣቢያ አንድ ጎልዳማና ውልንፍጥ ታሪክ ይዞ “አሞራው” በሚል ዘጋቢ ፊልም አቅርቦ ለመውተርተር የሞከርው። ከላይ ለመግለጽ እንደሞከርኩት ተውኔቱን ከዝግጅት ለህዝብ እስከ ቀረበበት ድረስ የነበረው ትንቅንቅ ሌላ ራሱን የቻለ ሙቪ ይወጣዋል ያልኳችሁም ለዚሁ ነው። የስደቴ ምክኒያትም ይኼው ነው!።

አሞራውና ገረሱ ዱኪ

ሃገር ከወራሪው ነፃ ከወጣችና እንደ ሃገር ከቀጠለች በኋላ የራስ አሞራው ውብነህና የደጃዝማች ገረሱ ዱኪ ግንኙነት በጠነከረ ወዳጅነት ላይ ተመስርቶ ከፍቅራቸው የተነሳ ገረሱ አንዱን ልጃቸውን ውብነህ ብለው እንደሰየሙት አንድ በዕውቀትም በዕድሜም የበሰሉ ኦሮሞ ኢትዩጵያዊ አጫውተውኛል። የሁለቱን አርበኞች የአብሮነት ዘመንም ወደፊት በሰፊው እመጣበታለሁ። ነገርን ነገር ያነሳዋልና አቶ ዋቅጋሪ ጁጌሳ የሚባሉ የጓደኛዬ አባት ጎንደር ለብዙ ዘመን ይኖሩ ነበር በእነዚህ ዓመታት ጭልጋ፤ ዳባት እየተዘዋወሩ ሰርተዋል ከዚያም ጦሮታ ሲወጡ ከጎንደር አዘዞ መግቢያ ላይ ቤት ሰርተው መኖር ጀመሩ። በመሃል ዘረኛው ወያኔ ሲገባ በተደረገባቸው የስነ-ልቦና ጫና ቤታቸውን ሽጠው ዝዋይ ወደ ዘመዶቻቸው ሃገር ይሄዳሉ ትንሽ ህመም እየጀመራቸው ሲመጣ ለቤተሰቦቻቸው አንድ የአደራ ኑዛዜ ይናዘዛሉ ይህ የጠበቀ የኑዛዜ ቃላቸውም እንዲህ የሚል ነበር “አደራ ጎንደር ወስዳችሁ እንድትቀብሩኝ”። የኖርነው እንዲህ ነው! ጋሽ ዋቅጋሪ መግለጥ የፈለጉት በፍቅር ተቻችለን መኖራችንን ለማሳየት ነው። አሞራውን ፤ገረሱንና ዋቅጋሪን እንመልከት ከነፍስ ዕብጠት በጸዳ በአብሮነትና በመቻቻል መኖርን ተግብረው አሳዩን። እኔ አንድ ሰውም ይሁን ማህበረሰብ በዕውቀት ደረጀ የምለው ቅጥያጡና የፈራረሱ ነገሮችን አስተካክሎ በውበት መገንባት ከቻለ ነው የኛ ቀለም ቆጠራ ግን ጋፍኛ ለማፈራረሱ ተግቶ ተገኜ እናም ልሂቃን ወይ ልበል የዕውቀታችንን መነሻና መድረሻ እንመርምረው። ጀግናው ራስ አሞራው ውብነህ ተሰማ እንዲህ በመሰለ አኩሪ ታሪክ በጀግንነት ከጠላት ጋር፤ በጥበብ ከህዝባቸው ጋር በማዳወር ተሳክቶላቸው ያለፉ ጀግና ናቸው። እኛም ከህይወታቸው ተምረን ታሪካችንን በወርቅ ቀለም ጽፈን እንለፍ እንጅ በብልጠት ፕሮፐጋንዳ ታሪክ ደልዞ በሰው ታሪክ ላይ ቁብ አይቻልም። ቸር እንሰንብት!።

የትግራይ ጉጅሌ በህዝብ ላይ ያደረሰው ግፍ እና በደል፣ በአንድ አናሳ በሆነ የትግራይ ጎሳ/ነገድ አባላት በሆኑ ጥቂት ሰዎች አማካይነት እየሆነ ያለው ዝርፊያ ቅጥ ማጣት፣ የፍትህ መጥፋት፣ የሌሎቹ የሁሉም ጎሳዎች/ነገዶች ድምር (አማራ፣ ኦሮሞ፣ ሲዳማ፣ ከንባታ ወዘተ…) አባላት የሆኑ ኢትዮጵያዊያን የገቡበት የድህነት እና የተስፋ መቁረጥ ደረጃ፤ እያንዳንዱ ዘራፊ ባለስልጣን፣ ደህንነቱን የሚመዝነው ባጠራቀመው ገንዘብ/ሃብት እና በስሩ ባሰለፈው አንጃ ብዛት እና (አንጀኞቹ እንደየሚወከሉት ነገድ/ጎሳ/ዘር እና/ወይም የቤተሰብ ዘር ሃረጋቸው እና ስልጣን ደረጃ ልክ ወዘተ…) መሆኑ፤ የአገራችንን ህልውና ከፍተኛ አደጋ ውስጥ ጥሏል። ጉጅሌው ለዝርፊያ እና ለአገዛዝ እንዲያመቸው የተከለው የጎሳ/ነገድ ፖለቲካ ዛሬ፣ ዘግይቶም ቢሆን፣ ጎጂነቱን ሁሉም ጎሳ እየተረዳው ይመስላል። ግን ከመረዳት በላይ አንድ እርምጃ ተራምዶ መሄድን የሚጠይቅ ጊዜ ላይ ደርሰናል–አበረታች የሆኑ ጅምሮች ቢኖሩም።

ጃዋር ሙሃመድ ከሰሞኑ በኢሳት “… የኦሮሞ ህዝብ በህይወቴ እንደዚህ ተቆጥቶ አይቸው አላውቅም። … ይህን [የኦሮሞ] ቁጣ [የትግራይ ጉጅሌ መንግስት] አሸንፎ ይወጣል ማለት ዘበት ይመስለኛል …” ማለቱን ሰማሁ። እኔ ደግሞ፣ ጉጅሌው ይኸንንም አመጽ አፍኖ ለማስቀረት የማይችልበት ምክንያት አይታየኝም (ዶ/ር መሳይ፣ ይልማ በቀለ ሌሎቹም በቅርቡ በለቀቁት ጽሁፉ ውስጥ አስቀምጠውታል)። ምክንያቱም ኢትዮጵያዊያኑ የኦሮሞ ጎሳ/ነገድ ተወላጆች ሰልፍ ወጥተው ብቻቸውን ተቃውሞ ሲያሰሙ፣ በትግራይ ጉጅሌ መንግስት ሲገደሉ አሁን የመጀመሪያው አይደለም። ይኸን ያሁኑን አመጽ እና ያስከተለውን ግድያ እንደ አዲስ ነገር አድርጎ ማውራት፣ አምቦ፣ ወለጋ፣ ወዘተ ላይ ከዚህ ቀደም በግፍ የተገደሉ ዜጎቻችንን መስዋዕትነት ዋጋ ማሳጣት ይመስለኛል። የኦሮሞ ጎሳ ብቻ ሳይሆን፣ በአዲስ አበባ፣ ሲዳማ፣ ከንባታ ወዘተ… ኗሪ የሆኑ ኢትዮጵያዊያን አገዛዙን ተቃውመው ሰልፍ ወጥተዋል፣ ተገድለዋል፣ ታስረዋል። ሰልፍ የወጡ በወሎ፣ ሸዋ፣ ጎንደር እና ጎጃም ወዘተ የተለያዩ ጎሳ/ነገድ ኢትዮጵያዊያን ተረሽነዋል።

የትግራይ ጉጅሌ እነዚህን ሁሉ የተለያዩ ቁጣዎች፣ በሚዘገንን የግድያ እና እስራት አጸፋ አሸንፎ ወጥቷል (በመሰረቱ እኔ “አሸነፈ” አልልም። በዜጎቻችን ላይ እየደረሰ ያለው ግፍ እና በደል ስብስብ ውጤት፣ ጉጅሌውን እንደ ማዕበል ጠራርቶ እንደሚያስወጣው መገመት አያዳግትም። አስፈሪው ጉዳይ፣ ጊዜው እየረዘመ በሄደ ቁጥር፣ ማዕበሉ ሁሉንም ጠራርጎ እንዳይወስድ ነው)። ለጊዜውም ቢሆን ግን አፍኖ ማስቀረት የማይችልበት ምክንያት አይታየኝም (ይህን ጽሁፍ የጀመርኩት ካንድ ሶስት ቀን በፊት ነው፤ በስራ ውጥረት ምክንያት አልተመለስኩበትም ነበር፣ አሁን ይኸው እየሆነ ያለውን እያየን ነው)። አስፈሪው ነገር የጉጅሌው ግድያ፣ እስራት እና የሃገር ሃብት ዘረፋ እየከፋ እና፣ የዜጎች ችግር እና አበሳ እየባሰ በሄደ ቁጥር፣ ሊከተል የሚችለው ምስቅልቅል ነው።

ይህን ሁሉ ግፍ እና ወንጀል ለመፈጸም ጉጅሌው ወትሮም ራሱ ብቻውን ሆኖ አይደለም፣ የየጎሳ/ነገዱ የ“ፖለቲካ ነጋዴዎች ”ን እጅ ተጠቅሞም ነው። የ“ፖለቲካ ነጋዴዎች” ስል እንደ ኦህዴድ ያሉትን ብቻ ማለቴ አይደለም። እንደ ኦህዴድ እና ኢህዴን አይነቶቹ፣ የለየላቸው ናቸው። አብዛኞቹም የየጎሳው የፖለቲካም ሆነ የሲቪክ ማህበረሰብ ተወካዮች ነን ባዮች “የፖለቲካ ነጋዴዎች”፣ ጉጅሌው መዝዞ የሰጣቸውን ብሄር /ብሄረሰብ የሚሉ ካርታ እየመዘዙ ሲጫወቱ ኖረው፣ እነሆ ጃዋር አሁን እንዳልከው፣ “[ጉጅሌው] … ያቺን አገር በታትኗት እርስ በርስ አጫርሶን…” ሊሄድ ነው።

እያንዳንዷ [የነገድ “ነጻ አውጪ” ነን ባዮች] የተሰባሰበችው፣ የኔ ዘር ተበደለ፣ ተሰደበ፣ ተበዘበዘ፣ ተናቀ…ዘራችን እንዲህ ሆነ እያሉ…። ዘራችን ተበደለ ሳይል የተሰባሰበ አንድም የዘር ድርጅት የለም። በዚህ ሁሉም አንድ አይነት ናቸው። ከዚህ እንግዲህ ሌላው ዘር በድሎኛል የሚለው ነው። ሁሉም እንዲህ ይላል። ቀጥሎ የኔ ዘር ነው የሚበልጠው ይላሉ። ይህም ሁሉም ጋር ያለ ነው። ጥቂት የተለያዩ የዘር ፓርቲ አፈቀላጤዎችን አነጋግሬ የእነዚህን እውነትነት አረጋግጫለሁ።…አንዱ ስለሱ ዘር ታላቅነት ሲደነፋ፣ አገር የመሰረተ፣ ጥንታዊ ታሪክ የሰራ ዘር ነው ዘሬ ይላል።… ሌላው ደግሞ ይነሳል። እንዴታ፣ ስለዘሩ የቀድሞ ጀግንነት ሌሎቹን እንዴት እንዳራወጣቸው፣ እንደጨፈጨፋቸው፣ የሱ ዘር ሰው እንዴት ሲወለድ ጀምሮ ዲሞክራት ሌሎቹ ግን ከተወለዱ ጀምሮ ጨቋኞች እንደሆኑ ተረቶቹን ይደረድራል። እንደምን ሃብታም የዴሞክራሲ መናኸሪያ የፍትህ አደባባይ የሆነች አገር እንደሚሰራ የተስፋ ማር ወለላውን ምስኪን ህዝብ ላይ ያንጠባጥባል። በተግባር ከድህነት የመውጣት ህልምም የለው። ከቀናው ዲሞክራሲን ለጥይት ያስረክባል። ፍትህን ባደባባይ ያርዳታል። እንደገና የሚገርመው ለዚህም ደጋፊና እርዳታ ሰጪ አይጠፋም። ውጤቱ ግን ያው ጦርነት፣ እልቂት፣ መከራ፣ ረሃብ፣ እናም ድህነት ናቸው። ማን ይጎዳል? ኢትዮጵያ እና ኢትዮጵያዊያን። ማን ይጠቀማል? የፖሊቲካ ነጋዴው፣ ህዝቡን ያስጨፈጨፈው የፖለቲካ ነጋዴው።… እኒህ የፖሊቲካ ነጋዴ ያልኳቸውን “የደም ነጋዴ” ማለቱ የበለጠ ይገልጻቸዋል።

… ከሩብ ምዕተ አመት በፊት እኔም ሆንኩ ጓደኞቼ የምናስበው ስለጠቅላላው አገር እድገት እና ስለመላው ህዝብ በነጻነት ሰርቶ መኖር፣ ስለ ዲሞክራሲና ፍትህ መስፈን… ነበር። አሁን ጊዜው በመቶ ዓመታት ስላለፈበት ስለዘርና ዘሮች ሳይናገሩ እነዚያን ጉዳዮች ማንሳቱ የሚረባም አልመሰለኝ። ኢትዮጵያዊ ብቻ በመሆኔ፣ የዘር ፖለቲካ አውራጆች ሲያቀነቅኑ እያዳመጥኩ አለሁ። አዳማጭ ከሆንኩ ተቀባይ እንደማልሆን ግልጽ ነው። በማዳመጤም የአገሬን ህዝብ ስቆቃ እያሰብኩ፣ ታጥቦ ጭቃ በመሆኑ እየተከዝኩ፣ ካስፈለገ የመሳሪያው ሰሪ መሆን የሚገባው ህዝብ መሳሪያ ሊሆን አይገባውም፣ ከሚል መደምደሚያ ጋር ደረስኩ። እናም አውራጆችን የአሳባቸውን ተቃራኒ በማቅረብ እንደምን አንድ ህዝብ እንደሆንን ለመንገር አሰብኩ…”። አንድ ባለ “ትልቅ” ድምጽ አውራጅ፣ በአንድ አጋጣሚ “ለ ‘ሀ’ ህዝብ አንድም እንኳን ጥሩ የሰራ፣ አንድም እንኳ ተበድለዋል ያለ የ ‘ለ’ ዘር ግለሰብ የለም..” በሎ ‘ሲቀድ’ ሰማሁት። እድሉን አላገኘሁም እንጂ “አንተ ውሸታም፣ አንት ሌባ፣ አንት የደም ነጋዴ” ማለት ይገባኝ ነበር። እንደማስረጃም የማቀርበው ‘መሬት ላራሹን’ ነበር። ከጥንስሱ እስከ ፍጻሜው። አሁን ያመጣውን ተረት፣ ‘ዕውነት፣ እርግጥ ነው’ ብሎ ሲተርክ ትናንት የሆነውን የ66ቱን የኢትዮጵያ አብዮት እየካደ መሆኑን እናገር ነበር። የኢትዮጵያ አብዮት የዘር ምልክትም የለው ነበር።…ትከሻ ለትከሻ ተያይዞ የተጓዘ ወንድማማችና እህትማማች፣ ከኢትዮጵያዊነታቸው በስተቀር ምንም ቅጽላቸውን አይተዋወቁም ነበር። ‘የደም ነጋደዴዎች’ በዚያ ጊዜ [የዘር] ማስታወቂያቸውን ቢያቀርቡ፤ የኢትዮጵያ ህዝብ ቀድዶ ይጥልላቸው ነበር…” (የጸሃፊው ማስታወሻ፦ (አቤት የብስለት እና የሰብዓዊ ሞራሊቲ አስተሳሰብ ልዩነት! የህልውና ደራሲ “[የዘር] ማስታወቂያቸውን ቀድዶ ይጥልላቸው ነበር..” ነው ያለው? “… በሜጫ አንገት አንገቱን …” አላለም)። በነገራችን ላይ፣ ልጅ ሆኜ፣ በመሬት ላራሹ አዋጅ ጊዜ፣ አንድ ፊውዳል አምጾ ጫካ ገብቶ ሸፍቶ ሲዋጋ፣ የገበሬ ታጣቂዎች፣ አንገቱን ቆርጠው እንደተመለሱ ሲወራ አስታውሳለሁ። ድርጊቱን አሁን ሳስበው አግባብ እንዳልነበረ ይገባኛል። ይህ የሆነው በ1967/68 ይመስለኛል። ጃዋር ያኔ የተፈጠረ እና በመሬት ላራሹ ማግስት አሁን የሚያራምደውን የዘር እና የሃይማኖት ፖለቲካ ያኔ ቢሞክራት ኖሮ፣ ያደገበት አካባቢ አርሶ አደር ህዝብ ራሱ በሜጫ …።

በጣም የሚያሳዝነው ጃዋር ይህን ሁሉ የሚናገረው አሜሪካ አገር ውስጥ ሆኖ ነው። አንዳንዴ የሰዎች የህይወት አላማ (purpose of life) ልዩነት ይገርማል። አቶ በቀለ ገርባ የNPR ሬድዮ ጋዜጠኛ “… አሁን ተመልሰህ ልትሄድ ነው። አትፈራም..?” አይነት ጥያቄ ጠይቆት ነበር። በቀለ…ምን እንደሚጠብቀው እንደማያውቅ፣ ግን ከመሄድ እንደማይቀር ነበር የተናገረው። አቶ በቀለም የኦሮሞ ጎሳን ወክሎ የተደራጀ ነው፣ የትግሉ ፍሬ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ፣ ለሌሎቹ ጎሳ/ነገድ አባል ለሆኑ ኢትዮጵያዊያን ሁሉ ልዕልና ይሆናል ብየ አስባለሁ። በቀለ የሚናገረው እና የሚያደርገው ሁሉ እወክለዋለሁ የሚለው ህዝብ እየደረሰበት ያለውን እስራት፣ ግርፋት፣ ሞትም እንኳን ቢሆን ለመቀበል ቆርጦ ነው ሲሰራ የኖረው እና አሁንም ሊሰራ ነው ተመልሶ የሄደው። እናም ጋዜጠኛው እንደሰጋው ታሰረ። በቀለ አሜሪካ አለመቅረቱ ይጸጽተው ይሆን? አይመስለኝም። በቀለ፣ አንዷለም፣ እስክንድር፣ ዶ/ር ብርሃኑ ነጋ፣ ኤፍሬም ማዴቦ… ወዘተ የመሳሰሉት የህይወት ግባቸው እና እርካታቸው የሚመነጨው፣ ማደረግ የሚፈልጉትን (ለሌሎች ሰዎች ልዕልና እና ሰላም ሲሉ ጭምር) እያደረጉ መኖር እና ካስፈለገም መስዋዕት መሆን ነው።

“እርስ በርስ አጫርሶን ሊሄድ…” እንደሆነ ባደባባይ መናገር፣ ከሩብ ምዕተ አመት በኋላም ቢሆን፣ እሰየው ነው። በጊዜ በጣም ጠቃሚው ጊዜ “አሁን” ነው። ጃዋር ከተናገረው ውስጥ፣ ሁሉም ኢትዮጵያዊ ቆም ብሎ በጥልቀት ሊያስብበት የሚገባ ጉዳይ ቢኖር “ይህ መንግስት ካሁን በኋላ 5 ወይም 10 አመት ከቆየ– እርሳው። ያቺን አገር በታትኗት ህዝቡን አጫርሶ ነው የሚሄደው … ሌላ የሚያስማማ ነገር እንኳን ቢጠፋ፣ ራስን ከመጥፋት ለማዳን መስማማት ያስፈልጋል” ያለው ነው።

“… እንርሳው”። “ጫወታ ፈረሰ፤ ዳቦ ተቆረሰ” ብለን እንርሳው? እንወክለዋለሁ የምንለው ኦሮሞስ እጣ ፈንታው ምን ይሁን? እርስ በርስ ተጨራርሶ ሲያልቅ እንየው እና … እንርሳው? ከዚህ ውጭ ሌላ አማራጭ የለም? ጃዋር፣ እስኪ ራስህን፣ አሁንም ሆነ ከ5 አመት በኋላ አገርቤት እንዳለህ አስበው እና እርስ በርስ እንደሚተላለቀው ህዝብ አንዱ አድርገህ አስበው።

እኔ ጃዋርን ብሆን አማራጩን አያለሁ። “… እወክለዋለሁ/እቆረቆርለታለሁ” የምለውን ህዝብ ከጥፋት ለማዳን፣ እስካሁን የሄድኩበት መንገድ ካልሰራ እና በተዘዋዋሪ መንገድም ቢሆን ለህወሃት የጎሳ/ነገድ መንግስት መሳሪያ ሆኖ መጠቀሚያ ከሆነ … “ኦሮሞ ኢትዮጵያዊ ነው፣ አንድ ህዝብ ነን” ብዬ አውጃለሁ፣ በጋራ ለመስራት ብሄራዊ አጀንዳ ይዘው ከሚንቀሳቀሱት ጋር ለመነጋገር በሩን እከፍታለሁ፣ ከመዘግየቱ በፊት። አለበለዚያም፣ ፕሮፌሰር እዝቅኤል ጋቢሳ በቅርቡ በOMN እንደተናገሩት “… ዲያስፖራው ተከታይ ነው መሆን ያለበት፣ …በዚያ አገር ያለውን የወደፊት የፖለቲካ ስርዓት፣ ሼፕ ሊያደርጉት የሚችሉት…ወደፊት ሊኖሩበት የሚችሉት ወጣቶች ናቸው… እነሱ ናቸው ዋና ተጋፋጮች፤ ዲያስፖራው የነሱን አመራር እየተከተለ፣ … ቀድሞ ‘እንዲህ መሆን አለበት…’ ከማለት…የድጋፍ ሰጪነትን ሮል (ድርሻ) ነው መስጠት ያለበት… በውስጡ ያለው ዳይናሚክስ አለ… ያንን ቀደም ብለን ማየት መቻል አለብን።… ወዴት እየሄደ ነው? ለውጥ የራሱ አካሄድ አለው፣ ለለውጡ ዲስትራክቲቭ እንዳይሆን (ከጃዋር “…በሜጫ ነው የምንለው…”፣ “Ethiopia out of Oromia… ” አይነቶቹ አፍራሽ ንግግሮች ማለታቸው ይመስለኛል) ፣… ወደፊት ነው ማየት ያለብን፣ ባለፉት ሞዴሎች ብቻ እንዳንያዝ ማለቴ ነው…”፣ እንዳሉት የህዝቡን ሞት እና መከራ ከማራዘም ይልቅ፣ አገር ቤት መሬት ላይ ያለው ህዝብ ትግሉን በራሱ መንገድ እንዲያስኬድ መተው ነው። ፕሮፌሰሩ “… የኦሮሞ ህዝብ ጥያቄ ከሌላው ህዝብ ጥያቄ የተለየ አይደለም..የዲሞክራሲ፣ የልማት እና የሰላም ጥያቄዎች የሰው ልጅ የሆኑ ጥያቄዎች እንደሆኑ በማረጋገጥ ትክክለኛ የሆነ ጥያቄ እንደሆነ መናገር ያስፈልጋል፣… የኦሮሞ መሪዎች ራሳቸው ጥያቄያቸው የሰው ልጅ መብት ጥያቄ እንደሆነ፣ እነዚህ ጥያቄዎች ደግሞ የሰው ልጅ ሁሉ ጥያቄ እንደሆኑ በማረጋገጥ…” መናገር እንዳለባቸው ነው ያሳሰቡት። እውነታቸውን ነው። For every failure, there’s an alternative course of action. You just have to find it. When you come to a roadblock, take a detour. Mary Kay Ash.

“Detour” … ለውጥ መንገድ ማየት ያስፈልጋል። ዛሬም ያንኑ የነገድ/ጎሳ ፖለቲካ ከማራመድ፣ እናም ከ5 ዓመት በኋላ የሚሆነውን ነገር እያዩ ከመርሳት የተሻለ አማራጭ አለ፣ የሚያስማማን ነገርም ሞልቷል። ትንሽ ሰብዓዊ እና ቅን መሆንን ብቻ ነው የሚጠይቀው። ትንሽ አሁን ካሉበት ቦታ ወርዶ፣ “ተሳስቼ ነበር” ማለት ብቻ ይበቃል። መንግስት ካሁን በኋላ 5 ወይም 10 አመት እንዳይቆይ እና ከርስ በርስ መጨራረስ ለመዳን፣ “ራስን ከመጥፋት ለማዳን”፣ የጎሳ/ነገድ ፖለቲካ እና/ወይም ሲቪክ ድርጅቶች ተወካዮች እና ተጠሪዎች፣ ከ“መርሳት” የተሻለ ትልቅ ሚና መጫወት ይችላሉ። እንደሚከተለው፦

እርካታቸው የሚመነጨው፣ ማደረግ የሚፈልጉትን (ለሌሎች ሰዎች ልዕልና እና ሰላም ሲሉ ጭምር) እያደረጉ መኖር እና ካስፈለገም መስዋዕት መሆን ነው። ማህበረሰብን በመልካም ጉኑ መለወጥ የሚችሉት ደግሞ እንደዚህ አይነት ሰዎች ናቸው።

ጃዋርም ራሱን ለመስዋዕትነት ባያዘጋጅም፣ ሌሎቹን ለመሰዋት ዝግጁ ነው። የጃዋር “በሜጫ…”) አባባል ሲተነተን “… እስላም ያልሆኑትን በሜጫ አርዳለሁ…” ነው። ጃዋር እና የአይሲስ ወይም አልቃይዳ አጥፍቶ ጠፊ፣ ሌሎችን ሰዎች በሃይማኖት ልዩነት ብቻ መግደል ይፈልጋሉና፣ ሁለቱን ያመሳስላቸዋል። ልዩነታቸው ደግሞ፣ አጥፍቶ ጠፊው ጀነት ውስጥ የሚጠብቀውን የቅንጦት እና ድሎት ኑሮ እያሰበ ሲሆን (አቤት ስግብግብነት! ለራሱ የሰማይ ቤት ደስታ ሲል፣ አንተን ምንም ባላውቅኸው፣ ባልገባህ ጉዳይ፣ “ራንደምሊ”፣ በተገኘህበት ይገድልሃል፣ ጀነት የሚያስገባው ከሆነ ደግሞ፣ ከገዛ አገሩ ተርቦ፣ ሰላም እና ደስታ አጥቶ ተሰዶ የመጣ መሆኑ ሁሉ ግድ ሳይለው፣ እጅ እግርህን አስሮ ያርድሃል (አይሲስ እንዳረዳቸው ሰላሳዎቹ ኢትዮጵያዊያን)፤ ጃዋር ደግሞ ደስታን የሚያገኛት እዚሁ ምድር ላይ ነው፤ ያውም አሜሪካ። የ”ህልውና” ደራሲ “የፖለቲካ/የደም ነጋዴ!” ያለውን አይነት ይሆን? ይኼ ሰው የሚመራው ድርጅት አለ ይመስለኛል። በአሜሪካ አገር በ“አትራፊ ያልሆነ ድርጅትነት” የተመዘገበ ድርጅት። ምን ችግር አለ! በየአመቱ የአሜሪካ መንግስት፣ ማህበረሰቡን የሚጠቅሙ ናቸው ተብሎ እስከታመነበት ድረስ በ“ሰብዓዊ/ኮሚኒቲ ደቨሎፕመንት” ድርጅትነት ስም ገንዘብ ይሰጣል። አሜሪካም ባይሰጥ፣ የትግራይ ጉጅሌውን አላማ፣ በሃይማኖትም ሆነ በጎሳ ፖለቲካ የመከፋፈሉን ዋና ስራ፣ ጃዋር እየሰራለት ሊሆን ይችላል እና፣ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ መንገድ፣ ጉጅሌው ገንዘብ ቢሰጥ አይገርመኝም። Something smells really bad about this guy’s personality!)። በጣም የገረመኝ በ“ሜጫ…” ንግግሩ ጉዳይ የሰጠው ማስተባበያ ነው። “…ሳይኮ አናሊሲስ እንትን ነው ያለው…ሜጫ ምንድነው?… እኛጋ ኦሮሞ ውስጥ ከሰው የማይለዩ እቃዎች አሉ። ለፋርሚንግ የምትጠቀምባቸው፣ … ለአደጋ የምትከላከልባቸው። …ከተነካ ህዝቡ ይነሳብሃል…” “…ሜጫ ማለት እኛ ጋር ቡጢ እንደ ማለት ነው…” ነበር ያለው። ጉጅሌው ኢትዮጵያዊያንን በመከፋፈል እና እርስ በርስ በማባላት ረገድ ተራቅቆበታልና፣ ለኦሮሞ ነገድ ቆሜያለሁ የሚል ሁሉ እና የኦሮሞ ልሂቃን፣ ከዚህ ሰው ጀርባ ያለውን ማንነት ቢከታተሉ መልካም ይመስለኛል። የሚገርመው ነገር፣ ኢሳትም ሆነ ኦኤምኤን፣ የሜጫውን ጉዳይ ባደባባይ ይቅርታ ሳይጠይቅ (እኔ ባላየሁት እና ባልሰማሁት ሜዲያ ጠይቆ የነበረ ከሆነ እኔ ራሴ ይቅርታ እየጠየቅሁ)፣ ዛሬም ጃዋርን በየሜዲያው ጊዜ እየሰጡ ያቀርቡታል።
“… የምጣኔ ሃብት ሊቃውንት …. ብሄርን የሚሰራው ካፒታሊዝም ነው፣ እንዴት ቢሉ ሰዎች ለስራ ብለው ጉልበታቸውን ለመሸጥ ብለው ከየትውልዶቻቸው ቀየዎች ወደ ሌሎች ስፍራዎች እየሄዱ እየሰፈሩ… ከሌሎች ቦታዎች ከመጡት በመገናኘት እየተወዳጁ፣ አብረው እየኖሩ… እየተዋለዱ እንዲያ እንዲያ …ከቀድሞ የሰፋ አድማስጋ ይደርሳሉ። አዲስ ብሄር ይፈጥራሉ… ደርጉ ሊመጣ፣ ጃንሆይ ኃይለ ስላሴ ሊወርዱ ግድም ከላይ የጠቀስኩት ዓይነት ብሄር ጥንሥስ፣ ኢትዮጵያዊ የሚል ብሄር ሽል ተፈጥሮ ነበር።… ‘ኩሩው’ የኢትዮጵያ ልጅ እያንዳንዱን ጎሳ፣ ነገድ ወዘተ …ብሄር (nation) ብሎ ሲል፣ ‘ልክ አይደለህም’ ብሎ ሊሞግት የተነሳ ያለ አይመስለኝም። ‘የእገሌ ብሔር “ሀ” ነው። ምክንያቱም እገሌን ቢወልድ እገሌ፣ እገሌም የእገሌ ልጅ…” … እንዲህ ነው የግለሰብ “ብሔር” ትንተና ሲደረግ የምንሰማ። በርግጥ ግን በደም ዝምድና ላይ የተመሰረተ የህብረተሰብ ስብስብ ዘር፣ ጎሳ፣ ነገድ ይሆን እንደሁ እንጂ ብሔር (nation) አይደለም። … አሁን እስቲ በኢትዮጵያ የትኛው ዘር ወይ ነገድ ነው ከሌላው የሚበልጥ? በመጀመሪያ የተደበላለቅን ነን። ሁላችን ምስኪኖች ነን። ሁላችን የመኖራችን ጉዳይ ከሚያጠያይቅ ደረጃ የደረሰ አሳዛኝ ሰዎች ነን። ያለንበት ጊዜ ችግር (ይህ መጽሃፍ የተጻፈው በ1992 ነው)፣ ያለንበት ሁኔታ፣ የተገፋንበት ማጥ፣ እንኳን ተለያይተን አንድ ሆነንም ከተወጣነው ታላቅ ነገር ነው። (ህልውና፡ ገጽ 92፣ ሰለሞን ይርጋ)።

1) ጎሳ/ነገድን መሰረት ያደረገ ስም ያለውን የማናቸውንም የፖለቲካ ድርጅት ቢቻል ኢትዮጵያዊ ስም መስጠት፤ የሲቪክ እና ሜዲያ ድርጅቶች እንደፈለጉ ስም ማውጣት ቢችሉም እንኳን፣ ኢትዮጵያዊ አቋም ይዘው እንደሚንቀሳቀሱ እና ይህንንም ታዋቂ የሆኑት የየድርጅቱ ተጠሪ ግለ-ሰቦች ተሰባስበው አንድ መግለጫ እንዲያወጡ ማድረግ እና በአለም አቀፍ የሜዲያ ድርጅቶች፣ በተለይም አብዛኛውን የኢትዮጵያ ህዝብ ሊደርሡ በሚችሉ ሜድያዎች (ኢሳት፣ ቪኦኤ፣ ጀርመን ድምጽ ሬድዮ፣ አዲስ ድምጽ፣ ኦ.ኤም.ኤን ወዘተ…) በመግለጫ ደረጃ እንዲሰራጭ ማድረግ። እና የየድርጅቱ ተወካዮች እያንዳንዳቸው በመግለጫው ውስጥ ካሁን በኋላ አጀንዳቸው ኢትዮጵያን ከትግራይ ጉጅሌ ነጻ ማውጣት እና ማውጣት ብቻ የሆነ ብሄራዊ አጀንዳ እንደሆነ፣ እስካሁን የተሄደበት መንገድ፣ እንደማያስኬድ መግለጫዎች እንዲሰጡ ማድረግ (ምሉዕነት ባይኖረውም ተጀምሯል። የኦሮሞ ነጻ አውጪ ግንባር መሪ አቶ ሌንጮ ለታን እና ሌንጮ ባቲ በሩን ገርበብ አድርገውታል። በርግደው መክፈት ያለባቸው ይመስለኛል)፤
2) በትጥቅ ደረጃ ከጉጅሌው ጋር እየተዋደቁ ያሉ ድርጅቶች መሪዎች፣ በመነጋገር አንድ ማእከላዊ አመራር እንዲኖራቸው ማድረግ፤ እና ምንም አይነት የጎሳ/ነገድ ቅጥያ የሌላቸውን፣ ብሄራዊ አጀንዳ ይዘው እየተንቀሳቀሱ ያሉ፣ ነገር ግን ሁሉም ድርጅቶች፣ ዲሞክራሲያዊ በሆነ ምርጫ እና ሂደት፣ የሚያምኑበትን ግለሰብ/ቡድን አመራሩን እንዲይዝ/ዙ ማድረግ።
3) የፖሊቲካ እና የፕሮፓጋዳ ስራው በምንም አይነት አጠቃላዩን የትግራይን ምስኪን ህዝብ የጉጅሌው ደጋፊ አድርጎ ከማየት መቆጠብ ይኖርበታል። እውነታውም ያው ነው። ጉጅሌው በትግራይ ወጣቶችን ለውትድርና እየጠራ እንደሆነ (ጎልጉል ጋዜጣ) እየተነገረ ነው። አያደርግም አይባልም። “የዘራዊነት መጨረሻው እስከ ቤተሰብ ድረስ መሰባሰብ ነው”። የትግራይ ጉጅሌ መሪዎች ዛሬ፣ በትግራይ ህዝብ ስም ተነስተው፣ ኢትዮጵያን በሞላ በቤተሰብ ደረጃ በሚመስል እየዘረፏት ነው። በሚስት እና ልጅ፣ ወንድም እና እህት፣ አክስት እና አጎት እያለ እየወረደ … ያከማቹት ገንዘብ እና ሃብት ያስደነግጣል። ከነሱ የተረፈው ነው ለሌሎቹ እንደነ ኦህዴድ ላሉ የጎሳ/ነገድ መሪ ለሆኑ የ“ፖለቲካ (ደም) ነጋዴዎች” የሚደርሰው። የጉጅሌው መሪዎች ልጆች እና ዘመድ አዝማዶች ዛሬ መሳሪያ አንስተው ቃታ ሊስቡ ቀርቶ፣ እስክሪብቶ የሚጎረብጣቸው ናቸው። የትግራይ ድሃ ልጆች ደግሞ ስለ “ሙስና ሠፈር” እና ባለቤቶቻቸው ብዙ ያውቃሉ። ስለዚህ አብዛኛው የትግራይ ጎሳ እንደሌላው የተገፋ፣ የተገደለ፣ የደኸየ ነው። ይህን ስል በመጠን (ፕሮፖርሽን) ደረጃ፣ የትግራይ ጎሳ/ነገድ ህዝብ ከሌላው ጎሳ/ነገድ ህዝብ በተለየ አልተጠቀመም ማለትም ራስን ማዘናጋት ይሆናል። የጄነራሎቹን ማንነት ማየት ይበቃል። የአማራ፣ ኦሮሞ፣ ከምባታ ወዘተ ጎሳ ተወላጆች በጄኔራልነት ደረጃ ተሰማርተው አገራቸውን እና ራሳቸውን (ከሞራልም ሆነ ከቁስ አኳያ) መጥቀም ይወድላቸዋል። ዛሬ አብዛኛው የመንግስት ቢሮ (ለምሳሌ ኢሚግሬሽን) በአብዛኛው በትግራይ ተወላጆች የተያዘ ነው። መርካቶ ገበያ አዳራሽ ብትገባ እንደቀድሞው በጠንካራ የስራ ባህላቸው የሚታወቁትን ጉራጌዎች አታገኝም። አብዛኛው የትግራይ ህዝብ ግን አሁንም እየተሰደደና በድህነት ውስጥ ያለ ነው። ሁሉንም የትግራይ ተወላጅ ባንድ ላይ የትግራይ ጉጅሌው አባል እና ጠላት አድርጎ ማየት ትክክል አይደለም፣ ከትግራይ ተወላጆች ውስጥ የሚቃወማቸው የለም ማለትም፣ በጉጅሌው በግፍ የተገደሉትን እነ አረጋዊ እና ሌሎቹንም በርካቶች የተሰዉትን፣ የፖለቲካ ስርዓቱን በመቃወም በየእስር ቤቱ ዋጋ እየከፈሉ ያሉትን እንደነ አብርሃም ደስታን እና በስም ያልታወቁ እና በየህቡዕ እስር ቤቱ እየማቀቁ ያሉትን የትግራይ ተወላጆች መርሳት ፍርደ ገምድልነት ነው።

“… በኢትዮጵያዊያን መሃል ጠላትነት የለም። ጠላትነትን የሚፈጥሩት የፖለቲካ ተጠቃሚዎች ናቸው። እነዚህ በፖለቲካ ድርጅት የተደራጁት የህዝባችንን አንድነት ለማስተማር እና አብሮ ለማሰለፍ ካልቻሉ የኢትዮጵያ ህዝብን የሚጠሉ ናቸው። በኢትዮጵያ ህዝብ ስቃይ ራሳቸውን ለማሳደግ የሚፈልጉ ናቸው። …” ይህ ዶ/ር ጌታቸው በጋሻው በኦሮሞ ሚድያ ኔትዎርክ የተናገረው ነው። የአማርኛ ቋንቋ ፕሮግራም መኖሩ ራሱ በጣም የሚያበረታታ ነው። በተለይ “… ጠላትነትን የሚፈጥሩት የፖለቲካ ተጠቃሚዎች ናቸው…በህዝብ ስቃይ ራሳቸውን ለማሳደግ የሚፈልጉ ናቸው” ሲል የጠቀሳቸውን፣ ዶ/ር ሰለሞን ይርጋ ደግሞ “የደም ነጋዴዎች” ይላቸዋል። ሁለቱም ምሁራን፣ የዘር ፖለቲካ አራማጆች፣ በሰው ደም ሃብት እያካበቱ ያሉ መሆናቸውን ለመንገር ነው። በዘር ፖለቲካ ተጠልሎ፣ ህዝብን በዘር እያጋጩ ሃብት ማግበስበስን ከትግራይ ጉጅሌ መሪዎች “ኢንቬስተርነት” ሌላ ምን ማስረጃ ያስፈልጋል?

አማራው በጉጅሌው ሲገደል እና ሲጨፈጨፍ፣ ጊሚራው በርቀት እያየ ዝም ያለበት፤ ኦሮሞው ሲታረድ፣ ጋሞው እጁን አጣጥፎ ያየበት፤ ሱማሌው በወንድሙ ገዳይ አዛዥነት የገዛ ወንድሙን ሬሳ እንደ ዲንጋይ “ልቀም” ሲባል፣ ሃረሪው ፊቱን ያዞረበት፣ ቤንሻንጉሌው በጫካ ታርዶ ሲጣል አኝዋኩ ጀርባውን ሲሰጥ (vis versa) … ወዘተ፣ ጉጅሌው ያገሪቱን ሃብት ዘርፎ፣ ያገሪቱን ህዝብ አደህይቶ እንሆ የኢትዮጵያ ህዝብ በመኖር እና ባለመኖር ላይ ይገኛል።

ባለፉት 25 አመታት ውስጥ፣ ይህ አሳዛኝ ነገር እንዲሆን፣ የጉጅሌው መንግስት ባደባባይ አደራጅቶ እና አስታጥቆ ካሰማራቸው የየነገዱ ተወካይ ነን ባዮች እና ታጥቂዎች (ለምሳሌ የኦህዴዱ አባዱላ ገመዳ) ሌላ፣ በየዉጭ ሃገሩ የሚገኙ እና ጎሳችንን እንወክላለን የሚሉት ድርጅቶች ተጠሪዎችም፣ የህዝባችን ድምጽ ነው በሚሉት ሶሻል ሚዲያ ሁሉ፣ ከፍተኛ የአፍራሽነት ሚና ተጫውተዋል።

ዶ/ር ጌታቸው “… ያለፉትን ስህተቶች አርሞ የወደፊቱን ብሩህ ጸጋ ሊያጎናጽፈው የሚችለውን ለማየት እንዲችል አብቁት። የፖለቲካ ድርጅቶች … ቶሎ… ቶሎ በአስቸኳይ በመጠራራት፣ በመገናኘት አንድ ጊዜያዊ የመተባበሪያ ሰነድ በማውጣት …መንቀሳቀስ እና የህዝቡን ትግል ማስተባበር ይጠበቅባቸዋል። ይህን የማያደርጉ የፖሊቲካ ድርጅቶች የህዝቡ ጠላቶች ናቸው” ያለውን ማስተዋል እና ባስቸኳይ አቋም ላይ መድረስ እና ያን አቋም ማሰራጨት ያስፈልጋል።

የእገሌ ጎሳ የእገሌ ጎሳን ዘረፈ/አልዘረፈም፣ ገደለ/አልገደለም፣ ወዘተ … ለሚል ክርክር አሁን የተረፈ የቅንጦት ጊዜ ያለን አይመስለኝም። አንድ የምለው ነገር ቢኖር ቢያንስ በደርግ ጊዜ፣ የመሬት አዋጅ ተግባራዊ ከሆነ በኋላ፣ በአንዱ ጎሳ ቋንቋ/ባህል ላይ ሌላው ከማሾፍ እና ከመበሻሸቅ (Bully ከማድረግ፣ ይኸንንም መደገፌ አይደለም፣ በውነት አንዱ በሌላው ዘር/ጎሳ ላይ ማሾፍ እና ራስን ከፍ አድርጎ ማየት እና ሌላም በደል አልደረሰም አይባልም። አሁንስ ቢሆን ቀልደኞቻችን ቀልዶቻቸው ባብዛኛው ባንዱ ጎሳ ቋንቋ እና አነጋገር ዘይቤ መሳቅ መሳለቅ አይደል እንዴ?) ባህር ማዶ ከመጣሁ ሁለት አሰርት ሊሞላኝ ነው። ካገሬው (ያሜሪካ) ሰው የገረመኝ ነገር ቢኖር በእንግሊዝኛዬ ስቆ ወይም አሹፎ የሚያውቅ ሰው የለም። ቋንቋ መግባቢያ ነው። አለቀ!) ባለፈ፣ ዘርን መሰረት ያደረገ ግድያ፣ እስራት እና ዝርፊያ አልሆነም። ቢያንስ በደርግ ጊዜ ይህ አልሆነም።

የትግራይ ጉጅሌ ባለስልጣን አባይ ጸሃዬ ይህን አመጽ ልክ እንደተናገሩት “ልክ አስገብተው” ወይም “…እስር ቤት ቢሞላም እንኳን በረት ውስጥ …” እያሰሩ ሊቆጣጠሩት ቢችሉ ችግሩ የማን ነው? (ስልጣን ላይ የሚያቆየው ከሆነ፣ አይደለም ማሰር፣ በአንድ ሰዓት ውስጥ አንድ ሚሊዮን ህዝብ ማለቅ ቢኖርበት እንኳን፣ ጉጅሌው ከመግደል የሚመለስ አይደለም። ሰዎቹ ጭካኔያቸው ወደር የለውም። በ1960ዎቹ መጨረሻ/70ዎቹ መጀመሪያ ላይ በትግራይ በረሃዎች ውስጥ፣ በጎሳ ፖለቲካ እና በመሳሰሉት አገራዊ ጉዳዮች ላይ ከአሁኖቹ ጉጅሌዎች የተለየ አቋም ይዘው የነበሩ የትግራይ እና ሌሎች ጎሳ ተወላጆችን፣ “… በቴትራ ሳይክሊን ካፕሱል ውስጥ የሳይናይድ መርዝ ሞልተው፣ መድሃኒት አስመስለው ሰጥተው በርካቶችን የገደሉ ሰዎች መሆናቸውን…” ማንበቤ/መስማቴ ትዝ ይለኛል። ህወሃቶች ሰብአዊነት የላቸውም ማለት ብቻውን ጭካኔያቸውን ማሳነስ ይሆናል።

ይህ “ህልውና” የሚባል መጽሃፍ “የዘራዊነት መጨረሻው እስከ ቤተሰብ መሰባሰብ ነው…” ይላል። ምሳሌ አደርጎ ያቀረበው ሶማሌን ነው። አንድ ሃይማኖት፣ ቋንቋ፣ ባህል ያላቸው ሶማሌዎች፣ እንዲያ አገራቸውን “መንግስት አልባ” አድርገዋት የኖሩት፣ በነገድ እና ጎሳ (የእገሌ ዘር ከእገሌ፣ ማንትስ እገሌን ቢወልድ… በሚል ተሰባስበው እና ተደራጅተው እና ተከፋፍለው) ሲጫረሱ ኖረው፣ መጨረሻ ላይ እስከቤተሰብ ድረስ እንደወረዱ እና አገሪቱን “መንግስት አልባ” እንዳደረጓት ያወሳል። ከሰማንያ በላይ ጎሳ/ነገድ ባለባት እና ቋንቋ በሚነገርባት፣ በርካታ ሃይማኖቶች ባሉባት አገራችን ውስጥ ሊሆን የሚችለውን እያሰቡ ካሁኑ መዘጋጀት እና ጋዜጠኛዋ ርዕዮት እንዳለችው ተባብሮ እና አንድ ላይ ሆኖ “… ተመጣጣኝ የሆነ ምላሽ መስጠት ያስፈልጋል”–በተቀናጀ እና ሁሉን ጎሳ/ነገድ/ ባካተተ ሁለገብ ትግል።

አሊ ጓንጉል
aliguangul@gmail.com

“ተው ልጓሙን ያዘው ፡ ቀዳማ¹ ለቀህ፣
በሁዋላ እንዳይከፋ ፡ አወዳደቅህ።”
የሕዝብ ግጥም

የፈረንጆቹም ዓመትም ባተ ። አሮጌው በአዲስ ተቀየረ ። እኛ ግን “ወይፍንክች ያባ ቢላዋ ልጅ” እንደተለመደው እኛው ነን። የሚገርመው ነገር የሸሚዛችን ቅድ እንኳ አልተቀየረም። ወያኔን ከማውገዝ ያለፈ ፋይዳ ያልው ሥራ አልሠራንም፦ 1991 . . . 1992 . . . 1993 . . . 2015 . . . 2016 . . . . እያልን ዓመታት እንደቆጠርን እዚህ ደረስን። … መድረሻ የሌለው ተሰፋ ሰንቀን፣ ውል የሌለው የትግል ስልት ነድፈን፣ ቋት የማይሞላ ፖለቲካ ገርድፈን፣ ወንዝ የማይሻገር እጅና እግር ይዘን፣ እልባት የሌለው ጥላቻ እያጃጃለን አለናት! አለን!

የሃገሬ ገበሬ በደርግ ዘመን በደረስውን ድርቅ ተማሮ በግጥም እንዲ ብሎ ነበር ።
ይህንን 77 እሰሩት በገመድ ፤
ወደ 78 እንዳይረማመድ።
አንዳንድ ዓመቶች ወደሚቀጥለው ዓመት ባይሸጋገሩ ፣ እንደቆሙ ቢቀሩ እንዴት ደስ ይላል።

2015 መጥፎ ወይስ ጥሩ ነበር እንበል ? ለነገሩ ሁለቱም ነበር ማለት ይቻለል። ብዙ አውርተን፣ ብዙ ተስፋ አንግበን፣ ሳንጠግብ ተስፋችን ጠውልጎ፤ ብዙ አስተዛዝቦን አልፏል “ተዛዚብና” እንዲል ያገር ሰው ። ለማንኛውም እንኳን ለፈረንጆቹ አዲስ ዓመት አደረሰን! በእኛም በእነርሱም ብንቆጥረው እኛ’ እኛው ነን ። የሚለውጠን ነገር ይኖር ብላችሁ ?

ያለፈን ወቃሽ አያድርገንና 2015 በእውነትም መጥፎ ነበር ። 30 ዜጎቻችንን ሊቢያ ላይ ገብረናል ። በዚያም እጅግ አዝነናል ፣ አልቅሰናል ፣ አንብተናል ፣ ዝክራቸውን ረስተናል ። እነርሱ ሳይሆኑ እኛ የቁም ሙቶች እንደሆንን አስመስክረናል ። ደግሞም ተመልሰን ልማታዊ ቱሪስቶች ሆነናል። አቦ! እኛ’ እኛ ነን ! ያኔ! ማለዳ በዘመን መለወጫ የቀመስነው ፌጦ አለት ድንጋይ ላይ ቆመን ነው መሰል፣ ዓመታት እያስወነጨፈ ይሰዳል እንጅ እኛ ምን በወጣን የምንቀየር? ይኸው ራሳችንን ”አስከብረን” እየኖርን ነው። እነዚያን ምስኪኖች ወዲያው ረስተን ወያኔ በጠራው የዲያስፖራ ስብስባ ከወያኔ ጋር አሸሼ ገዳሜ ስንል ፣ ዳንኪራ ስንረግጥ ከርመን ተመልሰን የለ ። ወያኔ ደሃውን እያፈናቀለ መሬት ለእኛ እንዲሰጠን ለምነናል ። መሬት ላራሹን አውግዘን ፣ መሬት ለመራሹ! ብለናል። ይህ ታላቁ 2015 ድላችን ነው ብንለውስ? ያንስበት ይሆን?
ወያኔማ እንዳለው ረዥም መንገድ መጥቶ ይኸው እየተቀበለን አይደል እንዴ? ቀጣዩ ማን እንደሆነ ባናውቅም የመን ድረስ ሄዶ አንዳርጋቸው ፅጌን አንከብክቦ ተቀብሎ የለ። በዚያ ሰሞን እኔም አንዳርጋቸው ነኝ ብለን በፌስ ቡክና በመግለጫ አንደኛ ሆነን ነበር ። ትንሽ ቆይተን ያው

¹ ቀዳማ – የኮርቻ ቀዳማ – በፊት የሚገኝ – እንቢአጉስ የሚገባበት ።

እንዳመላችን ረሳነው ። እንኳን አንድ ሰው የወያኔ ሰለባ ይሆኑ ብዙ መቶዎችን፣ ብዙ ሽዎችን እረስተን የለ፣ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ረሃብተኞችን እንደረሳነው ዓይነት፣ . . . ሌሎች ብዙ ብዙ ነገሮችን እንደምንረሳው ዓይነት፣ 2015 ሳያልቅ የፖለቲካ እስረኞችን ጉዳይ እርግፍ አድርገን ከተውን ሰነበት እኮ ።

እኛ አንዱን መጨበጥ ፣ የጨበጥነውን መልቀቅ የለመደብን የዘመን ፖለቲከኞች መሆናችን አይደል ትልቅነታችን ። በኤርትራ በኩል መሄዱ ያዋጣል አያዋጣም ክርክሩስ ቢሆን እንደው አንድ ሰሞን! አንድ ሰሞን! አዘፍኖን ነበር እኮ ። የመረጃዋች ጋጋታ፣ እሰጥ አገባው እንቅልፍ አሳጥቶን ነበር ። እሱም አሁን ፋሽኖ አልፎበታል መሰል ፣ ሮጠው የሄዱት ሮጠው ሲመለሱ እየታየ ነው ። ችግር የለም እኛ ፣ እኛ ነን።

በዚህ ሁሉ እኔ የዓመቱ ታላቅ ቀልድ ብዬ የወሰድኩት የካሳ ከበደን ቀልድን ነው። ባለፈው ቪዥን ኢትዮጵያና ኢሳት ባዘጋጁት የውይይት መድረክ ላይ “ ኢሳያስ አፈወርቂ ለኢትዮጵያ አንድነት ይታገላል “ ያሉት። እንዴት ደስ የሚል የዓመቱ ታላቅ አባባል ነው። በሻዕብያ አንቀልባ የኢትዮጵያ አንድነት ሲጠበቅ ! ደስ አይልም! … ያውም ተስፋዬ ገብረ እባብ (የኢሳያስ አፍወርቂ የኢትዮጵያ ጉዳይ አማካሪ) ልቡ ራርቶልን ለኢትዮጵያ አንድነት ሲያስብ ታየኝ! በተለይም አማራ ለሚባለው የህብረተ-ሰብ ክፍል ። … እውነት እውነት እላችኋለሁ ተስፋዬና ጓደኞቹ ቢችሉ ቆዳችንን ገፈው በቁም ስጋችንን ቢቸበችቡት ምንኛ ደስ ባላቸው። … “ እባበ ሲወድም ሲጠላም በሰው ላይ ይጠመጠማል ” እንዲሉ።

ድሮም ካሳ ከበደ ተጫዋች ናቸው። ወያኔ ሲገባ በበሽተኛ ወሳንሳ ሆነው ነው ከፈላሻዎች ጋር ከአዲስ አበባ የፈለሱት ። ከዚህ የበለጠ ምን ቀልድ አለ ? የኢሠፓው ማዕከላዊ ኮሚቴ አባሉ ግንባራቸው ላይ የቤተ እሥራኤሎች ታርጋ ተለጠፎላቸው ታሪክ የሰሩ ሰው ናቸው ። … እንዴት ይረሳል? … እንማ እንዴ! እንማ …?

መቼም ካሳ የምራቸውን ከሆነና እኛም ካመንን በኤርትራ የተሰዋው የኢትዮዮጵያ ሠራዊት አጥንት ይወጋናል ። ይህን ሊያምንም የሚችል በነዋይ ሃገሩን የሚቸበችብ ብቻ ነው ። ከዛ ውጭ ማንም አያምንም ። የዓመቱ ቀልድ ብለን እንለፈው ። … እኛ ብናልፈውስ 2015 እንደገና“መሰባሰብ“የጀመረው የኢሠፓ ማዕከላዊ ኮሚቴ ይህን ቀልድ ያምናል? ምን ይታወቃል የሚገኘው ነዋይ አዕምሮን መሸበብ ከቻለ ለይሉኝታ ደግሞ መከላከያ ጭንብል አይጠፋለትም።

2015 እውነትም ጥሩ ነበር ። ለሃያ ከምናምን ዓመታት ዋሽንግቶን ዲሲን ያማከለው ትግላችን ወደ ሃገራችን ጠጋ ብሏል። ይክፋም ይልማም አሥመራ ደርሷል። ከ24 ዓመታት በኋላ አሥመራ በመድረሱ ድልን አውጀናል፣ በሳምንት ፣በወር አዲስ አበባ የሚደርስ መስሎን ነበር ። አለመሆኑን ስናውቅ ቀኝ ኋላ ዙር ያልን አለን። ምን ችግር አለ ሌላ ጥሩ ልብ ወለድ ታሪክ መጻፍ ነው ። የሚያስለቅስ ፣ የሚያዝናና ። መቸም “ ጡትና መንግሥት ጊዜውን ጠብቆ መውደቁ አይቀር “ ምን ጣጣ አለው። ዛር እንደቆመ ነው መቆመር!!!

2015 መልካም ምግባር የነበራቸው ሰዎችም ይዞ ሄዷል ። ሙሉጌታ ሉሌ ፣ ዘውዴ ረታ ፣ አስማማው ኃይሉ (አያ ሻውል) . . . ሌሎችም ። አሁንስ እንኳን ተገላገሉ ያስብላል ። ዩኒቨርስቲ በዘር ተከፋፍሎ ግማሹ ሲያምጽ፣ ግማሹ ሲማር ከሚያዩ ፣ ምሁር እንዲህ ሲዘግጥ ከሚታዘቡ፣ እኛ በክልል ተገዝተን፣ በክልል ነገሮች ስንተነትን ከሚመለከቱ፣ ትላንት ለኢትዮጵያ አንድነት የሚሉ ዛሬ ለክልል መጠናከር ሲያሸረግዱ ከማየት መገላገል ሳይሻል አይቀርም ። ከዚህ የደም ግፊትን፣ ስኳር … ገለመሌ ከሚያባብስ ንዴት ፣ በጊዜ ማለፉ መልካም ነው።

በ2015 ስንት አሪፍ አሪፍ መጽሐፎች ለንባብ በቅተዋል ። የፍስሐ ደስታ ቀዳሚውን ቦታ ይዟል ። ፍሰሐ ደስታ አራዳ ናቸው ። የዘመኑ ምሁሮቻችን መጽሐፍ እንደማያነቡና ከሽፋኑ እንደማያልፉ የተረዱና የገባቸው የደርግ አባል ሆነው አግኘቻቸዋለሁ። በመጽሐፉ ውስጥ ሙልጭ አድርገው የሚሰድቡትን ሕዝብ በሽፋኑ ላይ የይስሙላ ይቅርታ ይጠይቃሉ ። አቤት ያድናቂው ብዛት ፣ አቤት የቃለ መጠይቁ ብዛት . . . ። አንድ የኢሕአፓ መሪ ነኝ የሚሉ ግለስብ አልፈው ተርፈው “ሚዛን የደፋ” ብለውት ነበር ። ለመሆኑ በየትኛው ሚዛናቸው መዝነውት ይሆን ? የእኛ ምሁሮች ከሽፋን ባሻገር መጽሐፍ ገልበው እንደማያነቡ ጸሐይ አሳታሚ በውል የተረዳው ይመስለኛል ። ለማ በገበያ የአማርኛ መማሪያን ያላነበበው የወያኔ አሽቃባጭ ሰይፉ ፋንታሁን የሚባል እንኳን ሳይቀር ቃለ ምልልስ ከፍስሐ ደስታ ጋር አድርጎ ነበር ። መቸም አንዳንዱ መኖሩ ለማንም ካልጠቀመ መሞቱ ማንንም አይጎዳም። ቪቫ ፍስሃ ደስታ በመጸሀፉ ሽፋን ላይ ይቅርታ መጀመሩ አንድ እርምጃ ነው። የሚሻለው ግን በእርስዎ ትዕዛዝ የተገደሉትን ንፁሃን በማሰብ ቄስ ፈልጎ ንስሃ መግባት ነው ። እዚህ ላይ ነበር ጥፋቴ ብሎ መጀመር ነው ታላቅነት። የጅምላ ይቅርታ ብዙም አያስኬድም።

2015 አሪፍ ነበር ። በተለይ መጨረሻው ላይ ። ዳግማዊ ታዕሳስ ግርግር ታይታ ነበር ። የመንግስቱ ነዋይን ታዕሳስ ግርግር ከዚህችኛዋ ታህሳስ ግርግር የሚያመሳስለው ብዙ ነገር ነው። ሁለቱም ብዙ ሊሰሩ የሚችሉ ኃይሎችን አሳጥተውናል ። የመንግሥቱ ነዋይ ግርግር ክቡር ዘበኛን ብቻ በመያዙና ሌሎች ክፍሎችን ባለማካተቱ ሲከሽፍ፣ የሰሞኑ ደግሞ ክልላዊ ስለነበር ውጤቱመ ያው ተከልሎ ቀረ።

በሌላ በኩል 2015 እንዴት የሚያሳዝን ዘመን ነው። ከአምቦ ዮንቨርሲቲ የኦሮሞ ተማሪዎች አመፁ። የእከሌ ዩንቨርስቲ ኦሮሞ ተማሪዎች ተነሱ! የሚለው ዜና በጣም የሚገርም ነው ። ሌሎቹስ ? አንድ የተሳሳተ ነገር አለ። ወያኔ በቀረጽው የክልል ክፍፍል መገዛት ራሱ ስህተት ነው። ይህ ነውአሳዛኙ የ2015 ክስተት ። ይህ ክስተት ጃዋርና ተስፋዬ ገብረ እባብ ትንቢታችን ተሳካ ፣ ኢትዮጵያ ፈረሰች ብለው ጮቤ እንዲረግጡ አድርጓል ። እኛም እኛ ነን፣ ከበሮቻንን ይዘን አብረን ደልቀናል። ምን ጣጣ አለው! “ዘሎ የወረደ ዋጋው ይቀንሳል” ዓይነት የወያላ ጨዋታ ተጫወትን አይደል።

እኛ 25 ዓመታት ታግለን ምንም አልተማርንም። አሁንም ከጠላቶቻችን ጋር አብረን እንጨፍራልን ። ከሕዝብ በሰበሰብነው ገንዘብ በከፈትነው የመገናኛ ዘዴ ለሕዝብ ጠላቶች መድረክ እንሰጣለን። እኛ እኛ ነን፣ ዓመት ቢቀያየር የማንቀየር ። ሃላፊነት የማይሰማን የሠለጠን ዘመናዊ መሪዎች፣ ፖለቲከኞች፣ አክቲቪስቶች፣ ታጋዮች ።… አቤት ስማችን መብዛቱ ፣ ተግባራችን መክሳቱ።

የዓመቱ ታላቅ ቃለመጠይቅ ሳይሆነ ይቀራል ብላቸሁ ነው? . . . መሳይ ለጃዋር በኢሳት ያቀረበው ። በጣም ያስቅም ያናድድም ነበር ። መሳይ ጥያቄው እየጠፋው በፍርሃት ሲርበተበት ለተመለከተ ተጠያቂው ጥያቄውን ያወጣው ይመስላል። ። ጃዋር ግን ጥያቄውን ቀድሞ እንደተነገረው ሳይደነግጥ ፣ ሳይሸበር ነበር የሚመልሰው ። በእኔ በኩል የዓመቱ ታላቅ ቃለ መጠይቅ ብየዋለሁ ።

ለነገሩ መሳይ ደስ የሚል እሳት የላሰ የኢሳት ጋዜጠኛ ነው (ተከታታዩ ስልሆንኩ እንደማይቀየመኝ ተስፋ አለኝ)። መሳይ ለጃዋር ካቀረበው ጥያቄ መካከል “በእኔና በአንተ እድሜ፣ ለመጀመሪያ ጊዜ እንደዚህ ዓይነት እንቅስቃሴ ” ብሎ የሚጀምረው ጥያቄው ሌላ ጥያቄ አጫረብኝ ። ውድ መሳይ ለመሆኑ እድሜያችሁ ስንት ነው? የ97 ምርጫ ጊዜ ኩፍኝ አልወጣላችሁም ነበር ? አየህ መሳይ ጃዋር ስንዝሮ ፖለቲከኛ የሚባለው ለዚህ ነው። ሰኞ ተረገዝኩ፣ ማክሰኞ ተወለድኩ የሚለው ተረት ተረት ዓይነት። አንዳንዴ እድሜን በመልክ መገመት ይከብዳል። ውድ መሳይ ለኢንፎርሜሽን ያህል በ1997 ምርጫ ከዚህ የበለጠ እንቅስቃሴ ነበር ።

2015 ብዙ ነገሮችን ሳንረሳ ስላስታወሰን “ልናመሰግነው” ይገባል። ተስፋዬ ገብረ-እባብንና ጃዋርን ከሰመመናቸው ነቅተዋል፣ 56 ድርጅቶችን መኖራቸውን ሰምተናል ፣ የተለያዩ መግለጫዎችን ፣ አዳዲስ ስሞችን ፣ አዳዲስ ዓርማዎችን . . .ውዘተ አይተናል። የ56 ድርጅቶች መሪዎች ሱዳን ድንበር ላይ ሄደው ቢደረደሩ ኖሮ ስጋት ከቶ ባልገባን ነበር ። ድርጅቶቹ ግን “ለስሟ መጠሪያ ምን ሰፋች” እንደሚባለው ቢጤ እንዳይሆኑ ከወዲሁ አንድ ቢባል ጥሩ ነው።

ከአስር ሚሊዮን ሕዝብ በላይ በርሃብ አለንጋ እየተገረፈ ሳለ፣ በዚህ በታህሳሱ ግርግር ሰሞን ስለድርቁ ማውራት የተረሳ ነበር ። ይህ ወያኔን ሳይመቸው አልቀረም። ድርቁ የተረሳው የሰሞኑ ፖለቲካ ስላልሆነና ለሥልጣን ስለማያበቃ ይመስላል። በሌላ በኩል ስለድርቅ ማውራት እንደ አፍሮ ፣ እንደ ቤል ቦተም ሱሪ በፖለቲካው ፋሽን የተረሳ ነው። በልምድ እንደምናውቀው የራበው ሰው ይሞታል እንጂ በምን ጉልበቱ መንግሥት ላይ አምጾ ድንጋይ ይወረውራል! ከየትስ አምጥቶ ለፖለቲካ ድርጅቶች የኢኮኖሚ ተቋማት የማዳበሪያ እዳ ይከፍላል! ከየትስ አምጥቶ ገንዘብ ለመሪዎቹ ፌሽታ ያዋጣል ! እንደው ለታዘበው የአንድ ሳምንት ዜና የሆነው ድርቅ የጠፋ ነው የሚመስለው ። እነዚያ በረሃብ የሚሰቃዩ ዜጎቻችንን ምግብ ዘነበላቸው እንዴ ? “ጉድ ያለው ገንፎ አድሮ ይፋጃል” እንዲሉ መቼም ለታዕምር ነው የፈጠረን ። ድርጅቶችስ ምነው መግለጫቸው በረሃቡ ጉዳይ አነሰ ? እኛ ካፒታሊዝምን ስለምንወድና ካፒታሊዝም ደግሞ ለደሃው ግድ ስለሌለው? አይ መከራችን መብዛቱ ። ምነው ሶሻሊስት ፣ ኮምኒስት ሆነን እንዳማረብን በሞትን ኖሮ።

2015 ደግ ዘመን ነው። ስማቸውን የረሳናቸው እነ መኢሶን እንኳን መግለጫ አወጡ። የመኢሶን አርማ መቀየሩ አሁን ነው ልብ ያልኩት። ማጭድና መዶሻው በአበባ ተቀይሯል ። ሶሻሊስቶች ማጭድና መዶሻን ጣሉ እንዴ? ። ስለ ድርቁ መኢሶን መግለጫ ያላወጣው ማጭዱን ከአርማው ስላነሳ ይሆን? የገበሬው ጉዳይ አይመለከተኝም ዓይነት! ጋሼ ነገደ ጎበዜን ማጭድና መዶሻውን እንዳይጥለው በቅርብ ስለማገኘው እነግረዋለሁ። የካፒታሊዝም ወዳጅነታችን ካከተመ ምናልባት ተመልሶ ፍለጋው እንዳያስቸግረን ባይሆን በቅርብ ያስቀምጥልን እንጅ ። ዓርማው ላይ ስለሚታዮት 13 ከዋክብት ትርጓሜም ቢነግረን ደስ ይለናል ። እኛ እንደሁ አንዱም አልሆነልን።

ያም ሆኖ ግን እኛም እኛ ነን ። ከ1991 እስከ አሁን ምንም ያልተቀየርን ። ይችም ታዕሳስ ግርግር ሆና ስንት አዳዲስ የፖለቲካ ድርጅቶች አየን። ስንት የመሳሪያ ትግል የጀመሩ እንዳሉ ሰማን። ከሁሉ በላይ ደግሞ ታሪካዊው ነገር 56 ድርጅቶች አንድ ላይ ሆነው መግለጫ አወጡ የሚለው ዜና መስማታችን አስደሰተን። እስከዛሬ ከተፈጠሩት ሕብረቶች ሁሉ ከፕሮፖጋንዳው ጥቅሙ አንጻር ግዙፉና በዓይነቱ ልዩ ነው መሰለኝ ። በተግባር ወደፊት የምናየው ነው ። ብራቮ! ጥሩ ጅምር በ2015 ።

በመግለጫው ውስጥ በእከሌ የሚመራው ኦነግ ፣ በእከሌ የሚመራው ኢሕአፓ ፣ በእከሌ የሚመራው የአማራ ድርጅት፣ የሚለው ግን “ደስ አይልም” ። 2015 ትልቁ ግባችን ይህ ነው መሰለኝ ። ወደ መሳፍንት ዘመን ለምናደርገው ጉዞ ከአሁኑ ደጅአዝማቾቹን ፣ ፊት አውራሪዎቹን ፣ ቀኝ አዝማቾቹን፣ አጋፋሪዎቹን እና ሌሎቹንም እየተዋወቅን መሄዳችን ጥሩ ነው ። ስለድርጅቶች ስናነሳ ለአማራ የተቋቋሙ ድርጅቶች ፣ ለኦሮሞ የተቋቋሙ ድርጅቶች . . . እንደው ሌሎቹም፣ ሌሎቹም… አንድ ላይ ወደ መሳፍንት ዘመነ መንግሥት ጉዞ እየተጣደፍን አይመስልም ። ሥልጣን ላይ ቢደርሱስ እንዴት ነው የሚስማሙት? ሁሉም ክልሉን ይዞ ሊታኮስ?… ስለ ኢትዮጵያ አንድነትና ሉዓላዊነት ጉዳይ ወያኔ ከወረደ በኋላ እንወስናለን የሚለው ነጠላ ዜማ የማይጥመው እዚህ ላይ ነው።

እኔ እንደሚመስለኝ በ2015 ግለሰብ ሆነን የቀረን በጣም ጥቂት ነን። እንዳንዶች ድርጅት ነን የሚሉ ከግለሰብነት አያልፉምና ይህ ቀልድ ሊቆም ይገባል ። አለበለዚያ በቅርብ ጊዜ ወደ አንድ ሚሊዮን የሚጠጋ ድርጅት እንዳይኖረን ሰጋቴ ነው ። .. እየተስተዋል እንጅ!

2016 ቀልዶቻችን ትተን ወደ እኛነታችን ተመልሰን ያላረስነውን ለማፈስ፣ ያልዘራነውን ለማጨድ እንደ ሰሞኑ መግለጫ ባንሞክር ጥሩ ነው ። በሕዝባችን ላይ እምነት ጥለን ፣ ከሕዝባችን ጋር ተደራጅተን መታገልን ነው መመኘትና መሥራት ያለብን ። ቆቡን ጣለ እንጅ መኢሶን አንቅሮ የተፋው መፈክር ዛሬ ነበር የሚሰራው “ ለነቃ ፣ ለተደራጀና ለታጠቀ የሕዝብ ትግል” የሚለው። ይህ መፈክር 1967 አይሰራም ነበር ። ጠንካራ ሠራዊት ፣ ጠንካራ የሠራተኛ ማህበር ፣ መኢሶን ፣ ኢሕአፓ ፣ ደርግ ፣ኢዲዩ ሌሎችም በነበሩበት ወቅት ጊዜያዊ ሕዝባዊ መንግስት ሊሠራ ይችላል። ዛሬ ሃገሪቷ በክልል ተከፋፍላ፣ ተቃዋሚ ድርጅቶች በደከሙበት ወቅትና አደገኛ አዝማሚያ ባለበት ሁኔታ፣ በሕዝብ አመጽ ብቻ ወደ ሕዝባዊ መንግሥት መጓዝ አስቸጋሪ ሊሆን ይችላል ። ይቻላል ከተባለ ቀመሩን ምሁራን ሊያሳዩን ይገባል። እኔ በበኩሌ የሽግግር መንግሥት ፣ ጊዜያዊ ሕዝባዊ መንግሥት የሚለው በዚህ በለየለት ከፍፍል ወቅት ይሰራል የሚል እምነት የለኝም ። ምክንያቱም በድርጅቶች መካከል እንኳን አንድ ዓይነት ዓላማ አይታይም ።

በአንድነት ላይ የተመሰረተ እምነት ያለው ንቃት ፣ በዚህ እመነት ላይ ዴሞክራሲን ግቡ ያደረገ ድርጅት ወይም ሕብረት ፣ በዚህ ድርጅት ወይም ሕብረት ሥር የሚደረግ የመሣሪያ ትግል ብቻ ነው መፍትሔው ። ይህንን ወደ ጎን አድርገን በየጎጡ ፣ በጎበዝ አለቃ የሚመራ ፣ ወደ መሳፍንት ዘመን የሚመራ ትግልን መቀስቀስ ሃገር ከማፈራረስ ባሻገር ምንም ፋይዳ አይኖረውም የሚል እምነት አለኝ ። … ልብ ያለው ልብ ይበል !

ስለ ሃገራቸን በጎ የሚያስቡ ሁሉ መልካም ዓመት ይሁንላቸው ።

ፍረንክፈርት 01.01.2016

beljig.ali@gmail.com

ሰሞኑን በኦሮሚያ እና በሰሜን ጎንደር የተከሰተው የተቃውሞ ንቅናቄ ሀገሪቱን ውጥረት ውስጥ ከትቷታል፡፡ አመጹ እየተጋጋለ መሄድ እንጂ የመቀዛቀዝ ባህሪ አላሳይ ብሏል፡፡ አሁንም በልዩ ልዩ አካባቢዎች ቀጥሏል፡፡ በአራቱም አቅጣጫዎች ውጥረት ሰፍኗል፡፡ በህይወት ዘመኔ ይህንን ያህል ዘላቂ ሆኖ የቆየ አመጽ አይቼ አላውቅም፡፡ በዚህ አመጽ ለጠፋው ህይወትና ንብረት እናዝናለን፡፡ በየትኛውም ወገን ሆኖ በትርኢቱ ውስጥ የተሳተፈው የኛው ዜጋ በመሆኑ ነፍሱና አካሉ ታሳዝነናለች፡፡

ታዲያ አመጹ የተከተሰው በመንግሥት ሚዲያ እንደሚነገረው “ኪራይ ሰብሳቢዎች፣ ግንቦት ሰባቶችና ኦነጎች በወጠኑት ሴራ ነው” የሚለው ምክንያት መሰረት የለውም፡፡ እንደዚህ ማለት “ህዝቡ አያገናዝብም፤ በማንም ይታለላል” የማለትን ያህል ነው፡፡ በኤርትራ የመሸጉት ድርጅቶችም ሆኑ “ኪራይ ሰብሳቢ” የሚባሉት የማይታወቁ ሃይሎች በዚህ አመጽ ላይ የተለየ ሚና የላቸውም፡፡ ድርጅቶቹ አመጹን ደግፈው መግለጫ መስጠታቸው የአመጹ ቀስቃሽም ሆነ መሪ ሃይል የሚያስብላቸው አይደለም፡፡

አመጹ የተወለደው የህዝብ ብሶቶች እንደ ኩሬ ውሃ እየተጠራቀሙ ከግድባቸው አልፈው መፍሰስ በመጀመራቸው ነው፡፡ የኢትዮጵያ መንግሥት ለነዚህ የህዝብ ብሶቶች ተጨባጭና ወቅታዊ ምላሽ እየሰጠ ኩሬውን ማድረቅ ነበረበት፡፡ ነገር ግን ከህዝብ ከሚነሳው ቅሬታ ይልቅ ካድሬዎቹ በሚጽፉት አማላይ ሪፖርት ስለሚታለል ስለብሶቶቹ የሚያወሳውን ሁሉ እንደ ተቃዋሚ ያይ ነበር፡፡ ትክክለኛ ተቃዋሚዎችን ደግሞ በአቋራጭ ስልጣን ለመያዝ የቋመጡ ተስፈኞችና ሁከት ፈጣሪዎች ብሎ ከመፈረጅ ውጪ እንደ ተቃዋሚ የማየት ችግር አለበት፡፡ ተቃዋሚዎች ከሚያነሱት የተቃውሞ ሃሳብ መካከል ከግማሽ በላይ የሚሆነው በተጨባጭ መረጃ ላይ የተመሰረተ መሆኑን አይገነዘብም፡፡ የነዚህ ሁሉ ግድፈቶች ድምር ነው እንግዲህ ባለፉት ሃያ አምስት ዓመታት እያሰለሱ ሲፈነዱ የነበሩትን አመጾች ሲቀሰቅሱ የነበሩት፡፡
የኢፌዴሪ መንግሥት አሁን አመጹን (በርሱ አገላለጽ “ሁከቱ”ን) ተቆጣጥሬአለሁ እያለ ነው፡፡ ነገር ግን ከሁኔታው ትምህርት ቀስሞ ለህዝብ ጥያቄዎች ተጨባጭ ምላሽ ከመስጠት ይልቅ አሁንም ተመሳሳይ ስህተት ወደ መስራቱ ነው ያዘነበለው፡፡ ለምሳሌ በብዙ የኦሮሚያ እና የአማራ ክልል አካባቢዎች ሰዎች በገፍ እየታሰሩ ነው፡፡ ባለፈው ሳምንትም ሁለት የኦፌኮ አመራር አባላት እና የቀድሞው የሰማያዊ ፓርቲ የህዝብ ግንኙነት ሃላፊ ታስረዋል (አንደኛው በቅርቡ የተለቀቁት አቶ በቀለ ገርባ ናቸው)፡፡ አንዳንድ ሰዎችም ከስራ ገበታቸው እየተወገዱ ስለመሆናቸውም እየተነገረ ነው፡፡ የዩኒቨርሲቲ ተማሪዎችና መምህራንም ከትምህርታቸውና ከስራቸው መባረራቸውና መታሰራቸው ተዘግቧል፡፡ ይህ ሁሉ ባለፉት ሃያ አራት ዓመታት ሲደረግ ነበር፡፡ ነገር ግን ህዝቡ ይህንን ፈርቶ ለተቃውሞ እና ለአመጽ ከመውጣት አልታቀበም፡፡ ብሶቱ ሲያንገሸገሽው ለተቃውሞ ይወጣል፡፡ መንግሥት ለወደፊቱ ተመሳሳይ አመጽ እንዳይከሰት ከፈለገ የህዝቡን የልብ ትርታ ነው ማዳመጥ ያለበት፡፡ ዘወትር የሚወቀስበትን ተቃውሞን በጸጥታ ሃይል የመቆጣጠር ስልትን ተከትሎ በውጥረት ላይ ውጥረት መጨመር አይገባውም፡፡
—-
መንግሥት ራሱን አንቅቶ ሀገሪቱን መምራት የሚሻ ከሆነ በሶስት ደረጃዎች የሚተገበሩ እርምጃዎችን መውሰድ ያለበት ይመስለኛል፡፡ በመጀመሪያ ደረጃ ከሚፈጸሙት ተግባራት መካከል የመጀመሪያው በቅርቡ የተካሄደው ንቅናቄ “የህዝብ አመጽ” መሆኑን ማመን እና ይህንኑ በየደረጃው ላሉት አባላትና ደጋፊዎቹ የማሳመን ስራ ነው፡፡ በምዕራብ ኦሮሚያ ጫፍ ከምትገኘው መንዲ ጀምሮ እስከ ምስራቅ ሀረርጌዋ የኮምቦልቻ ከተማ የሚኖረው ህዝብ የተሳተፈበትን ተቃውሞ “የጥቂት ነውጠኞች” ተቃውሞ እያሉ ማጥላላት አይቻልም፡፡

ንቅናቄው የኢህአዴግ መሪዎች በአድናቆት ከሚያወድሷቸው የራያ (ቀዳማይ ወያነ)፣ የጎጃም እና የባሌ ገበሬዎች አመጽ ጋር እንጂ አይተናነስም፡፡ የኢትዮጵያ መንግሥት እንደሚለው ንቅናቄው የተለኮሰው “ሽብርተኞች፣ ኒዮ-ሊበራሎች፣ ጋኔሎች እና ጋንግስተሮች” ባደረጉት ቅስቀሳም አይደለም፡፡ ስለዚህ ተቃውሞው የህዝብ እንደሆነ ማመን ይገባል፡፡

ከመንግሥት የሚጠበቀው ሁለተኛው ተግባር ደግሞ ተቃውሞው የህገ-መንግሥት ይከበር ጥያቄ መሆኑን ማመንና ማሳመን ነው፡፡ ለምሳሌ በአዲስ አበባው ማስተር ፕላን ጉዳይ ላይ የቀረበው ጥያቄ የህገ-መንግሥት ይከበር ጥያቄ ነው፡፡ ህገ-መንግሥቱ “የኦሮሚያ ክልል በአዲስ አበባ ላይ ልዩ መብት አለው” በማለት ደንግጎ ሳለ ከዚህ ድንጋጌ ጋር በቀጥታ የሚጋጭ ማስተር ፕላን መንደፍ ምን ማለት ነው…? አዲስ አበባ ለኦሮሚያ መስጠት የሚገባውን ልዩ ጥቅም ሳይሰጥ ሃያ ዘጠኝ የኦሮሚያ ከተሞችንና ከሚሊዮን የበለጠ ደሃ ገበሬ የሚኖርበትን መሬት ደረጃ በደረጃ በአዲስ አበባ ውስጥ ለማካለል መሞከር በየትኛው የህገ-መንግሥቱ አንቀጽ ነው የሚፈቀደው? በዚያ ላይ ማስተር ፕላኑ ከሁለት ዓመታት በፊት ደም ያፋሰሰ መሆኑ እየታወቀ እና ለወደፊቱ ይቀራል ተብሎ ለህዝቡ ተነግሮ ሳለ ዘንድሮ ላይ ለተፈጻሚነቱ መንቀሳቀስ ጥቅሙ ለማን ነው….?. ህዝቡ ከህግ አግባብ አልወጣም፡፡ የየማስተር ፕላኑን ጥያቄ ጨምሮ ህዝቡ የተንቀሳቀሰላቸው ሌሎች ታላላቅ ጥያቄዎች ሁሉ ህገ-መንግሥቱን የማስከበር ጥያቄ እንደሆነ ማመንና ለተፈጻሚነታቸው መንቀሳቀስ ተገቢ ይመስለኛል፡፡

ሶስተኛው ታላቅ ተግባር ደግሞ በመንግሥት የሚሰነዘሩ ሃሳቦችንም ሆነ ፖሊሲዎችን የማይቀበለውን ዜጋና ድርጅት እንደ ሀገር ጠላት አድርጎ የሚፈርጀውን ኮሚኒስታዊ እሳቤ ማቆም ነው፡፡ በተግባር እንደሚታወቀው ኮሚኒስቶች እነርሱን የሚቃወመውን ሁሉ እንደጠላት ነበር የሚፈርጁት፡፡ ይህ ኮሚኒስታዊ አረዳድ በሀገራችን ውስጥ ምን አይነት ጥፋት እንዳስከተለ እናውቃለን፡፡ ለቀይ ሽብር መከሰት ዋነኛው ምክንያት የነበረው በ1966 ዓብዮት ማግስት ባበቡት ድርጅቶች መካከል የነበረው የአቋም ልዩነት ሳይሆን ድርጅቶቹ ከነርሱ የተለየ ርዕዮት ያለውን ዜጋና ቡድን በጅምላ እንደ ጠላት የሚያዩበት ኮሚኒስታዊ (ግራ-ዘመም) ዘይቤአቸው ነው፡፡ ኢህአዴግም የኮሚኒዝም አቀንቃኝ በነበረበት ዘመን ከርሱ የሚለዩትን ሁሉ በጠላትነት ይፈርጅ ነበር፡፡ ታዲያ ዛሬ የአብዮታዊ ዲሞክራሲ ተከታይ ነኝ በሚልበት ዘመን እንኳ ከዚያ የጥንት ልማዱ ሙሉ በሙሉ አልተላቀቀም፡፡ ይህ ልማድ ካልቀረ ደግሞ ለሀገር በትክክል የሚያስበውን ዜጋ ለይቶ ማወቅ አይቻልም፡፡ ለሀገር ተቆርቁሮ በመንግሥት ፖሊሲዎችና የልማት ፕሮግራሞች ላይ ትችት የሚሰነዝረው በሙሉ እንደ ጠላት ስለሚፈረጅ የርሱ ሃሳብ አይደመጥም፡፡ የሚገርመው ደግሞ መንግሥት ብዙ ከተጓዘ በኋላ ከነዚህ ተቆርቋሪ ዜጎች የተሰነዘሩትን ሃሳቦች አምኖ የሚቀበል መሆኑ ነው፡፡ ምሳሌ ልስጣችሁ፡፡

በ1994/95 ሀገራችን ልክ እንደ አሁኑ በከፍተኛ ድርቅ ተመትታ ነበር፡፡ በዚያ ዘመን የገበሬውን ህይወት ለመለወጥ በሚል መንግሥት በተግባር ላይ ካዋላቸው ፕሮግራሞች መካከል አንዱ “ውሃ ማቆር” የሚባለው ነው፡፡ ሃሳቡ በአጭሩ “ገበሬው በክረምትና በበልግ ወራት የሚዘንበውን ዝናብ በጉድጓድ አጠራቅሞ ዝናብ በጠፋበት ወቅት ይጠቀምበት” የሚል ነው፡፡ ይሁንና የተለያዩ የውሃ ኤክስፐርቶች ይህ አሰራር ሀገር አጥፊ መሆኑን ማስረጃ እየጠቀሱ ሞገቱ፡፡ ለምሳሌ “በኩሬ የተጠራቀመው ውሃ ቀስ በቀስ ወደ መሬት እየሰረጎደ ስለሚገባ የገበሬው ልፋት ከንቱ ሆኖ ይቀራል፤ በተጨማሪም በጉድጓዱ ውስጥ ደለል ስለሚገባበት ገበሬው የሚፈልገውን ያህል ውሃ ማጠራቀም አይቻልም” ተብሎ ነበር፡፡ በሌላ በኩል ውሃው ለወባ መራቢያ አመቺ በመሆኑ በገበሬው ጤና ላይ ከፍተኛ ጉዳት ያደርሳል” የሚል ስጋት ከውሃ እና ከጤና ኤክስፐርቶች ተነግሯል፡፡ የኢትዮጵያ መንግሥት ለነዚህ ሃሳቦች ዋጋ በመስጠት ፈንታ “ጠላቶቻችን ልማታችንን ለማደናቀፍ የሰነዘሩት ሃሳብ ነው” እያለ ማጥላላትን ነው የመረጠው፡፡

ይሁንና በሂደት ሁሉም ችግሮች ቀስ በቀስ እየታዩ መከሰት ጀመሩ፡፡ ውሃው ወደ ኩሬ ውስጥ ከገባ በኋላ በኩሬው ውስጥ ከመቆየት ይልቅ ወደ መሬት ውስጥ እየሰረጎደ እንደሚገባ ታወቀ፡፡ መንግሥት ይህንን ለማስቀረት በሚል በኩሬው ውስጥ ፕላስቲክ ይነጠፍ ማለት ጀመረ፡፡ ከአንድ ዓመት በኋላ ግን ታላቅ አደጋ ተከሰተ! በዚያ የውሃ ማቆር ዘመቻ ሳቢያ ሀገሪቱ በታሪክ ያላየችው የወባ በሽታ ተጠቂ ሆነች!! መንግሥቱ በድርቅና በወባ ተወጠረ፡፡ አንደኛውን ችግር በአስቸኳይ ማስወገድ ስለነበረበት እንደዚያ የተለፋበትና የፕሮፓጋንዳ ጥሩምባ የተነፋለት የውሃ ማቆር ዘመቻ በ1997 አጋማሽ ላይ ለማንም ሳይነገር ተሰረዘ፡፡ ከዚያ በኋላ ስለርሱ ያወራ የለም፡፡ በቃ “የውሾን ነገር ያነሳ ውሾ” ሆኖ ቀረ!!!

የኢትዮጵያ መንግሥት ከያኔው ስህተቱ ተምሮ ከምሁራን የሚሰነዘሩ ሃሳቦችን መስማት ነበረበት፡፡ ነገር ግን አሁንም ከአስራ ሁለት ዓመታት በኋላ ጆሮውን ለምሁራን ውትወታ ሲከፍት አይታይም፡፡ በዚህ አያያዝ መቀጠል የህዝብ ብሶትን ማጠራቀም ነው የሚሆነው፡፡ ስለዚህ ሃሳብ የሰነዘረን ግለሰብ እና ቡድን አክብሮ ለሃሳቡ ዋጋ መስጠትና መመርመር፣ እንደዚሁም ሃሳቦቹን ጠቅልሎ ከመዘነ በኋላ ለተግባራዊነታቸው መንቀሳቀስ ይገባል፡፡
—–
በሁለተኛው ደረጃ ላይ የሚከናወኑት ተግባራት ከህዝቡ ህይወት ጋር በቀጥታ ለሚገናኙ ጥያቄዎች ምላሽ የሚሰጡባቸው ናቸው፡፡ ለምሳሌ ገበሬው ብሶት የሚያሰማበትን በግዴታ ላይ የተመሰረተ ማዳበሪያ የመጠቀም አሰራር እና ከተሜው ለሚማረርባቸው የኑሮ ውድነትና ስራ አጥነት አፋጣኝ መፍትሄዎችን መሻትን ይጨምራል፡፡ ሁሉም ዜጋ የሚንገሸገሽባቸው የመልካም አስተዳደር እጦትና የሙስና አሰራርም የመንግሥትን ፈጣን እርምጃ ይሻሉ፡፡ ከመደበኛ ነጋዴዎች የተለየ ድጋፍ የሚደረግላቸው ኢንዶውመንት ፈንድስ የሚባሉት ድርጅቶች (ኤፈርት፣ ጥረት፣ አምባሰል፣ ዲንሾ፣ ቱምሳ፣) ትክክለኛውን ህጋዊ መስመር ይዘው እንዲሰሩ መደረግ አለባቸው፡፡

ብዙዎች “የጆሮ ጠቢ ስርዓት” እያሉ የአንድ ለአምስት አደረጃጀትን ማስወገድና የወጣቶችና የሴቶች ሊግ አባላት ብቻ እየተመረጡ ተጠቃሚ የሚሆኑበት የጥቃቅንና አነስተኛ ስራ ፈጠራ ፕሮጀክት ለብዙሃኑ ህዝብ ክፍት ማድረግ ይገባል ፡፡ በዚህ ረገድ የሚሰሙት ብሶቶች ከህዝቡ ህይወት ጋር በቀጥታ የተገናኙ በመሆናቸው ሌላ የህዝብ ቁጣ እንዲነሳ የማድረግ አቅማቸው ከፍተኛ ነው፡፡ ስለዚህ ብሶቶቹን በጊዜ ለመቅረፍ መንቀሳቀስ ይገባል፡፡

በሶስተኛ ደረጃ የሚፈጸሙት ስትራቴጂያዊ እቅድ ወጥቶላቸው የሚተገበሩ ስራዎች ናቸው፡፡ ከነዚህም መካከል አንዱ አዲስ የከተሞች ልማት ስትራቴጂ መቅረጽ ነው፡፡ የኢህአዴግ መንግሥት እስከ አሁን ድረስ የሚሰራበት የከተሞች ልማት ስትራቴጂ አዲስ አበባን ወደ ጎን ከመለጠጥ እና አስከፊውን የመሬት ቅርምት ዘመቻ ከማባባስ ውጪ በከተሞቻችን እድገት ላይ ያመጣው ተጨባጭ ለውጥ አነስተኛ ነው፡፡ በአንዳንድ ከተሞች የተወሰኑ ፎቆችንና መለስተኛ ፋብሪካዎችን ለማየት ቢቻልም በከተሞቻችን መካከል ተመጣጣኝ እድገት ማምጣት አልተቻለውም፡፡ የመንግሥቱ ትኩረት በአዲስ አበባ ላይ ብቻ በመሆኑ የክልል ከተሞች ከእንፉቅቅ ጉዞ ሊወጡ አልቻሉም፡፡ አዲስ አበባ እየተለጠጠች በማስተር ፕላን ስም የኦሮሚያ መሬቶችን ለመዋጥ ያሰፈሰፈችው የፌዴራል መንግሥቱ ለከተማዋ የሰጠው ገደብ የለሽ አትኩሮት በርካታ ፍላጎቶችን ስለቀሰቀሰ ነው፡፡ ስለዚህ እንዲህ ዓይነቱ ወልጋዳ የከተሞች እድገት ስትራቴጂ ተወግዶ ሁሉም ከተሞቻችን ተጠቃሚ የሚሆኑበትን አዲስ የከተማ ልማት ስትራቴጂ መቀረጽ ይኖርበታል፡፡
ሌላው ደግሞ ዲሞክራሲን በትክክል የማስፈን ስራ ነው፡፡ በኢትዮጵያ ዲሞክራሲ ቢታወጅም ሀገሪቱ በተጨባጭ የምትመራበት ስርዓት ስያሜ በየትኛውም መዝገበ-ቃላት ተፈልጎ የሚገኝ አይመስለኝም፡፡ ህገ መንግሥቱ ከአንዳንድ አንቀጾቹ በስተቀር በምዕራቡ ዓለም ያሉትን ህገ-መንግሥቶች ይመስላል (አብዛኛው ክፍሉ ከፈረንሳይ ህገ-መንግሥት የተገለበጠ ነው ይባላል)፡፡ በመሆኑም “ተራማጅ” ሊባል የሚችል ጤናማ ህገ-መንግሥት ነው፡፡ በአንዳንድ አንቀጾቹ ላይ (አንቀጽ 39፤ የመሬት አዋጅ ወዘተ…) የሚሰነዘሩት ጥያቄዎች ሀገሪቷ ወደ እውነተኛ የኢኮኖሚና የማህበራዊ ኑሮ እድገት ውስጥ በምትገባበት ጊዜ በሚፈጠረው ብሄራዊ መግባባት ሊመለሱ ይችላሉ፡፡ ችግሩ ግን ኢህአዴግ እንዲህ ዓይነቱን ተራማጅ ህገ-መንግሥት አጽድቆ ለርሱ ተገቢውን አትኩሮት የማይሰጥ መሆኑ ነው፡፡ ድርጅቱ ከህገ-መንግሥቱ ይልቅ በፓርቲ ደረጃ ለሚመራባቸውና ለሚያምንባቸው መርሖዎች ከፍተኛ ስፍራ ይሰጣል፡፡ እነዚህ መርሖዎች በአብዛኛው ከቻይና ኮሚኒስት ፓርቲ የተገለበጡ ነው የሚመስሉት፡፡ እነዚህ የፓርቲው መርሖዎችና ህገ-መንግሥቱ ሰማይና መሬት ናቸው፡፡ ሁለቱ ባልተጣጣሙበት ሁኔታ ትክክለኛ ዲሞክራሲን ማስፈን አይቻልም፡፡ ስለዚህ ፓርቲው መርሖዎቹን እንደገና በህገ-መንግሥቱ አቅጣጫ አስተካክሎ ራሱን ለፉክክር ማዘጋጀትና ሀገሪቱ ከጭምብል ዲሞክራሲ ወደ እውነተኛ ዲሞክራሲያዊ ስርዓት የምትሸጋገርበትን ስርዓት ለመገንባት ሌት ከቀን መጣር አለበት፡፡
——
ከላይ በግሌ የሰነዘርኳቸው የመፍትሔ ሃሳቦች ሙሉእ አይደሉም፡፡ የህዝብን ብሶት ለማሻርና እምባውን ለማበስ የሚሰሩት ስራዎች በጣም በርካታ ናቸው፡፡ እኔ እነኝህን የመፍትሄ ሃሳቦች የጠቀስኳቸው ችግሮችን ዘርዝሬ መፍትሔዎችን ካልጠቆምኩ “ችግር ዘምዛሚ” የሚል ስም እንዳይሰጠኝ በመፍራቴ ብቻ ነው፡፡ ይሁንና መንግሥት መፍትሔ ሰጪ መሆንን የሚሻ ከሆነ እኔ የጻፍኩትን ባይሆን እንኳ ጉዳዩን ይበልጥ መዘርዘር ከሚችሉ ምሁራንና ተቋማት የሚሰነዘሩትን የምክር ሃሳቦች ይስማ እላለሁ፡፡ በልዩ ልዩ ከተሞች አመጹን ለማስቆም በሚል በጸጥታ ሃይሎች የሚካሄደው ግድያ፣ እስራትና ከስራ መፈናቀል በውጥረት ላይ ውጥረትን እየደራረበ ሀገሪቷን ወዳልተፈለገ አቅጣጫ ከመውሰድ ውጪ ወደ መፍትሔ አያመሩንም፡፡ ስለዚህ እነርሱን በአስቸኳይ ማቆምና ለህዝብ ጥያቄዎች መፍትሔ የመሻት ስራዎች ላይ መረባረብ ይገባል፡፡ “ህዝቡ መቶ ፐርሰንት መርጦኛል” የሚለው የኢትዮጵያ መንግሥት በእውነትም ለህዝብ ጥቅም የቆመ ህዝባዊ መንግሥት ከሆነ ጆሮውን ከፍቶ ህዝቡን ማዳመጥ አለበት፡፡
—–
አፈንዲ ሙተቂ

በኢትዮጵያ ውስጥ ያለው ግፍና የፍትህ መጥፋት ስለበዛ ህዝባዊ አመጽ በሁለት መንገድ ሊነሳ ይችላል ሲሉ ቆይተዋል አንዳንድ አስተያየት ሰጪዎች። አንደኛው ህዝብ ራሱ ድንገት የሚያነሳውና የሚመራው (spontaneous አመጽ) ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ በፖለቲካ ወይም በሲቪክ በተደራጁ ሃይላት ታቅዶ የሚመራ በቅስቀሳና በጥሪ የሚነሳ ሊሆን ነው። ከወር በላይ የሆነውና በኦሮሞ ክልል ውስጥ በሰፊው የተነሳው ተቃውሞ የአዲስ አበባውን ማስተር ፕላን ተከትሎ የተፈጸመውን ማፈናቀል እንደ ማቀጣጠያ አድርጎ የተነሳ በህዝብ የተመራ ህዝባዊ አመጽ ሆኖ ብዙ ሰው በሚገባ እንደተረዳው የህዝቡ ጥያቄ የመንግስት ለውጥ ጥያቄ ነው። ለብዙ ዓመታት ታምቆ የቆየ የመልካም አስተዳደርና የዴሞክራሲ እጦት፣ የመሬት ነጠቃው ጉዳይ ናቸው ዛሬ ይህን ህዝብ አስመርረው- አስመርረው ጎዳና ላይ ያወጡት። ህዝቡ በየቦታው ሲጨፍርና መፈክር ሲያሰማ በአብዛኛው ይል የነበረው በመረጥነው እንተዳደር፣ ፍትህ ፣ነጻነት፣ የመሬት ነጠቃው ይቁም፣ መሬታችን የኛ፣ የመሳሰሉትን ነው። ይህ የሚያሳየው የህዝቡ ጥያቄ የስር ነቀል ለውጥ ጥያቄን ያዘለ መሆኑን ነው። ይህ ጥያቄ በርግጥ የሁሉ ኢትዮጵያውያን ጥያቄ ነው። ዛሬ በኦሮምያ ጠንከር ያለ ተቃውሞ እየተሰማ በሌሎች አካባቢዎች ተቃውሞው እምብዛም ያልሆነበት አንዱ ምክንያት የአዲስ አበባውን ማስተር ፕላን ተከትሎ የህዝብ ቁጣ ሲገነፍል የኦሮሞ ወጣቶች በተወሰኑ አካባቢዎች የህዝብ ግንኙነት ስራ መስራታቸውና ወጣቶች ማህበራዊ ድረ ገጾችን እየተጠቀሙ ትግሉን በማቀጣጠላቸው ነው። በሌሎች አካባቢዎች የውስጥ ለውስጥ ስራዎች እምብዛም አልተሰሩምና ተቃውሞውን ማቀጣጠል አልተቻለም እንጂ በደል በሁሉም ክልሎች እስከ ጥግ ድረስ አለ።

በዚህች አጭር ጽሁፍ ስር አስተያየት ለመስጠት ያነሳሳኝ ነገር ግን ይህ አይደለም። ለአስተያየት ያነሳሳኝ ጉዳይ ትግሉ ምን ላይ እንዳለና ፍጻሜው ምን ሊሆን እንደሚችል ትንሽ አሳብ ለማካፈል ነው። አሁን በስፋት በኦሮሚያ የተጀመረው ተቃውሞና በሌሎች አካባቢዎች ደግሞ በአነስተኛ ሁኔታ የተነሳው የተናጠል ተቃውሞ አንደኛ ምን መጨረሻ ሊኖረው ይችላል? ብሎ መወያየት በጣም አስፈላጊ ነው። ከዚህ በተጨማሪም ውጤታማ ለውጥ ለማምጣት ምን ማድረግ እንደሚያስፈልግ መወያየት ወሳኝ ነገር ነው። የኦሮሞ ኢትዮጵያውያንን ተቃውሞ ስናይ እጅግ አስደናቂና የተናበበ ነው። ምን አልባትም በአገራችን የሰላማዊ አመጽ ትግል ውስጥ ከፍተኛውን ደረጃ የሚይዝ ነው። ይህ ትግል አሁንም በተጠናከረ መንገድ መቀጠል ያለበት ሲሆን ነገር ግን ይህ ህዝባዊ አመጽ ወደ ፍጻሜ ደርሶ ተፈላጊውን ለውጥ ለማምጣት በሌሎች ብሄሮች መደገፍ አለበት። አሁን ያለውን የኦሮሞ ህዝብ ተቃውሞ ስናይ ወዴት ነው የሚሄደው፣ እስከምን ደረጃ የመድረስ አቅም ይኖረዋል፣ ምን አይነት ለውጦችን ያመጣል፣ ብለን ስናጤን ትግሉ በዚሁ ክልል ታጥሮ ከቆየና ሌሎች አካባቢዎችም ካልፈነዳ የኦሮሞን ህዝብ ጥያቄ አይመልስም። የአዲስ አበባ ማስተር ፕላን ጉዳይ ቢሰረዝ የኦሮሞ ህዝብ ጥያቄ ተመለሰ ማለት አይደለም። ከፍ ሲል እንዳልነው የኦሮሞ ህዝብ ጥያቄ የኢትዮጵያ ህዝብ ጥያቄ የሆነ የመልካም አስተዳደርና የዴሞክራሲ ጥያቄ ነው። ምን አልባትም መንግስት ሲጨንቀው ኦህዴድን አስገድዶ ይሰበስብና ተለውጠናል በሉ፣ ህዝቡን ይቅርታ ጠይቁና አረጋጉ በማለት ለማስቀየስ ይሞክራል። ትግሉ አሁንም ከገፋና በዚሁ ከቀጠለ ደግሞ በክልሉ አዲስ ምርጫ ይካሄድ ኦሮሚያ በመረጠችው ትተዳደር ሊል ይችላል። የኦሮሞ ህዝብ በጥያቄው ከገፋ፣ መንገድ እየዘጋ ካስቸገረ፣ ካመጸ፣ የመጨረሻው ርምጃ ይህ ሊሆን ይችላል። ነገር ግን በህወሃት ኢህአዴግ ጥላ ስር ባለ እጅግ ጠንካራ ፌደራል ስርዓት ውስጥ ኦሮምያ ውስጥ እንደገና ምርጫ ቢካሄድም ጥያቄው አይፈታም። የኦሮሞ ህዝብ የመልካም አስተዳደር ጥያቄም ሆነ ነጻ የሆነ የክልል መንግስት ምስረታ በወያኔ መራሹ ፌደራል መንግስት ስር ፈጽሞ እውን አይሆንም። “የጉልቻ መለዋወጥ ወጥ አያጣፍጥም” እንደሚባለው አዲስ የሚመረጡትም ቢሆኑ ከላይ ያለው መንግስት እስካልተለወጠ ድረስ ለኦሮምያ መሰረታዊ ለውጥ አይመጣም። ከፍተኛው ስልጣን ያለውና የሃገሪቱን ኢኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ መዘውር የያዘው ፌደራል መንግስት ስለሆነ ክልሉ አዲስ ምርጫ ቢያካሂድም ከዚህ አምባገነን ስርዓት አይላቀቅም። በመሆኑም ሰፋ አድርገን ካየነው የአሁኑ የኦሮሚያ ህዝብ ጥያቄ በዋናነት የፌደራል መንግስት ለውጥ ጥያቄ ሲሆን ከዚሁ ጋር ተያይዞ ፌደራል አካባቢ ያለው ዘረኛ መንግስት የሚያሽከረክራቸው የኦህዴድ አመራር አባላትንም ይመለከታል። ታዲያ የኦሮሚያ ጥያቄ ከላይ ከቁንጮው አካባቢ መስተካከል አለበት ብሎ ከተነሳ ይህ ጥያቄ ደግሞ የመላው የኢትዮጵያውያን ጥያቄ ነው የሚሆነው። ፌደራል መንግስቱን በሃቀኛ ፌደራል ስርዓት አዋቅሮ የክልል መንግስታትትን በሃቀኛ ስርዓት ለመምራት የሁሉም ኢትዮጵያዊ ትግል መደባለቅ አለበት።

በመሆኑም ኦሮምያ ብቻውን ታግሎ የራሱንም ሆነ የኢትዮጵያን ጥያቄ እንዲፈታ ሃላፊነት ሊጫንበት አይገባም። ኦሮሞ እየታገለ ያለው ለሃቀኛ ፌደራሊዝም እንደመሆኑ ትግሉን ልንደግፈውና የትግሉን መሪ ቃል ከፍ አድርገን የጋራ አድርገን ልንነሳ ይገባል ።

ስለሆነም በአሁኑ ሰዓት የኦሮምያን አካባቢ ህዝብ እያነቃቁ ያሉ ጀግና የኢትዮጵያ ልጆች ትግሉ ወደ ፍጻሜ ይሄድ ዘንድና የመንግስት ለውጥ አምጥቶ የተሻለ ስርዓት ለመገንባት እንዲቻል ትግሉ ሁሉን አቀፍ እንደሆነ ማሳየት አለባቸው። በአንጻሩ ሌላው የኢትዮጵያ ህዝብ ደግሞ የኦሮሞ ወገኖቻችን ያነሱት ጥያቄ የኛም ነው። እኔም ኦሮሞ ነኝ በማለት ህብረትን በማሳየት ነው ትግሉ ጫፍ ደርሶ መሰረታዊ ለውጥ የሚያመጣው። ትግሉን በተለያየ ማህበራዊ ድረ ገጽ የሚያቀጣጥሉ የኦሮሞ ወጣቶችም የለውጥ ጥያቄን ከፍ አድርገው ማንሳት ሲጀምሩ ይህ መሪ ቃል ከሌሎች ኢትዮጵያውያን ጋር ወደ ጎን መተሳሰር (link) ይፈጥራል። ትግሉ የአካባቢን የመልካም አስተዳደር ችግር መሰረት አድርጎ ከፍ ያለው ጥያቄ ደግሞ የለውጥ ጥያቄ መሆኑን ማሳየት ተገቢ ነው። ይህ ሲሆን በስፋት የኦሮሞ ወገኖች የጀመሩትን ትግል ሁሉም ይቀላቀልና የጋራውን የችግር ቤት አፍርሰው እንደገና ጥሩ አድርገው ይሰሩታል። በሃገራችን ኢትዮጵያ ውስጥ ካለው የፖለቲካ ድባብ የተነሳ የተናጠል ትግል ውጤት አያመጣም ብቻ ሳይሆን ሆኖለት አሸንፎ የፌደራል መንግስትን ስልጣን ቢይዝም ለኢትዮጵያ ጥሩ አይደለም። ከገባንበት የቡድነኝነት ክብ አንወጣም። አሁን ያለውን በከፍተኛ ሁኔታ በኦሮምያ አካባቢ ታጥሮ ያለውን ተቃውሞ ስናይ ሄዶ ሄዶ ምን ይሆናል? ስንል። ሄዶ ሄዶ ህብረትን ነው የሚጠራው። ለዚህ ነው ሌሎቻችንም የኦሮሞው ጥያቄ የኔም ነው ብለን የጋራ ጥያቄ አድርገን ልንነሳ ይገባል የሚያስብለን።

አሁን ያለው የኦሮሞ ህዝብ ትግል ሲጠናከርና ሌላው ህዝብም ሲቀላቀለው ጥያቄው አድጎ የለውጥ ጥያቄ ሲሆን ትግሉ ወዴት ነው የሚሄደው ልንል እንችላለን። በአዳንድ አገሮች እንዲህ አይነት ቀውስ ሲነሳ በገዢው ፓርቲ አካባቢ መፍረክረክ ይነሳና ለለውጥ ይዘጋጃሉ። አንዳንድ አገር ደግሞ መፈንቅለ መንግስት ይነሳና የሽግግር መንግስት ሊነሳ ይችላል። አንዳንድ አገር ደግሞ መሪዎች እየፈረጠጡ ጥለው ይጠፉና ማእከላዊ መንግስት ሲዳከም ወደ ውይይት ሊመጡና መላ ሊፈጥሩ ይችላሉ። የሃገራችንን ጉዳይ ስናይ ለምሳሌ መፈንቅለ መንግስት የመነሳቱ እድል በጣም ጠባብ ነው። በሙሉ ሊባል በሚችል መልኩ ከአንድ ብሄር በወጡ መኮንኖች የሚመራ ሰራዊት ወደዚህ ያመራል ብሎ ማሰብ ይከብዳል። ማን ላይስ ነው መፈንቅለ መንግስት የሚያደርገው? ሃይለማርያም ላይ እንዳይባል ሰውየው የነዚሁ መኮንንኖች አሻንጉሊት በመሆናቸው የመፈንቅለ መንግስት እድሉን ተስፋ ያሳጣዋል። በሌላ በኩል በፓርቲው ውስጥ የመሰንጠቅና ለለውጥ ክፍት የመሆን አዝማሚያ ይኖር ይሆን ወይ? ብለን ስናስብ ከመፈንቅለ መንግስቱ የተሻለ እድል ሊኖረው ቢችልም ይህ ሁኔታ የሚወሰነው በቤተሰቦቻቸው የግፊት መጠንና በራሱ ህወሃት አካባቢ ባሉ ሰዎች የመለወጥ ልብ ላይ የተመረኮዘ ነው። ። ቢያንስ ስለ ህዝቡ ብለው ባይሆንም ስለራሳቸው ፍጻሜ ብለው ተቃውሞ በረታና እንለወጥ የሚል ነገር ያነሱ እንደሆን ብለን ስናስብ በብዙ ኢትዮጵያውያን ዘንድ ይህ ተስፋ የለም። ህወሃት ይራራል፣ ይለወጣል ብለው የሚያስቡባቸው ጊዚያት አልፈዋል። ተቃውሞው ሲበረታና መንግስት መውጫ መግቢያ ሲያጣ፣ መንገዶች ሲዘጉ ምን አልባትም አንዳንዶች የኦሮሞውን ጥያቄ ወደ ብሄርተኛና የመገንጠል ጥያቄ አውርደው፣ የራሳቸውን ካድሬዎች እያነሳሱ ኦሮሞ የመገንጠል ጥያቄ አስነሳ በማለት አገር አፍርሰው ትግራይን በመገንጠል እንገላገል የሚል ነገርም ያነሱ ይሆናል። ወያኔ አንቀጽ ሰላሳ ዘጠኝ ላይ ሙጭጭ ያለው ለክፉ ቀን ትሆነኛለች እስከዚያው ልዝረፍ ብሎ የሚኖር ነው የሚመስለውና እንዲህም ልንጠረጥር እንችላለን። ::

እንግዲህ ኦሮምያ አካባቢ ያለው ተቃውሞ ሲከር ውሎ ቢያድር ተጽእኖው እስከ ምን ነው፣ የሚለውን ስናይ ከፍተኛ ነው። ይሁን እንጂ ቤተመንግስት ሄዶ ወታደሩን ተጋፍቶ መንግስት ይለውጣል ወይ? ብለን ስናስብ በኢትዮጵያ ሁኔታ ከባድ ነው ብዙ ዋጋ ያስከፍላል። ይሁን እንጂ በአራቱም ማእዘናት ያሉ ህዝቦች ሲያምጹ ግን መንግስትን ቤተ መንግስት ብቻ ያስቀራሉና ተፈላጊ ለውጥ መምጣቱ አይቀርም።

ኢትዮጵያውያን በአንድነት ሲነሱ በተቃውሞው ጊዜ ብዙ የሰራዊቱን አባላት በየመንገዱ ይማርካሉ፣ የሚማረከው የሰራዊት አባል ደግሞ ለስርዓቱ መውደቅ በጣም ጉልህ አስተዋጾ አለው። ስለዚህ የኦሮሞ ወገኖቻችን የራሳቸውንም ሆነ የሌላውን አካባቢያዊ ጥያቄዎችና አገራዊ ጥያቄዎች ለመመለስ ዛሬ የእንተባበር ጥያቄ እያሰሙ ነውና ሁሉም ብሄሮች ድጋፍ ሊያሳዩ ይገባል። የኦሮሞ አክቲቪስቶች ለውጥ ለኢትዮጵያ አገራችን ሲሉ፣ ሌላው ኢትዮጵያዊ ደግሞ እኔም ኦሮሞ ነኝ፣ የኦሮሞ ትግል የኔ ነው ስንል የመንፈስ አንድነትን እናዳብራለን። ይህ አገራዊ አንድነት የባህል ማንነታችንን የሚጻረር አይደለም። ጥያቄው ከላይ ቁንጮው አካባቢ የተበላሸውን አስተዳደር ለውጠን ለሁሉም ብሄሮች የምትሆን የተባበረች ኢትዮጵያ እንገንባ በመሆኑ ባህላዊ ማንነታችንን አክብረንና ጠብቀን ለተሻለ ፌደራል ስርዓት እንታገላለን።

በሌላ በኩል መዘንጋት የሌለብን ነገር ይህ መንግስት የሚወድቀው ከትግሉ እጅግ ሰፊውን ሽፋን በሚይዝ ሰላማዊ አመጽ ሲሆን ነገር ግን የትጥቅ ትግል የሚያደርጉ ወገኖች ደግሞ ሽፋን ሊሰጡት ይገባል። ህዝቡ አምጾ ሲያበቃ ወታደሩ ምን ይሆናል? ብዙ ጊዜ በህዝባዊ አመጽ ጊዜ በጣም ተደራጅቶና ሃይለኛ ሆኖ የሚወጣው ወታደሩ ነውና በኢትዮጵያ ሁኔታ ህዝባዊ አመጹ እጅግ ሲከርር ወታደሩ ምን ሊሆን እንደሚችል ማሰብ ያሰፈልጋል። በዚህ ዙሪያ ኢትዮጵያውያን ምሁራን መወያየት አለባቸው። ዝም ብሎ ዛሬ እዚህ ከተማ ተቃውሞ ነበር ብቻ ሳይሆን ትግሉን ወደ ፍጻሜ ለማድረስ ያሉትን ተለዋዋጮች (Variables) በማጤን ትግሉን መምራት ያስፈልጋል። በህዝብ የተነሳው ይህ አመጽ አሁን አመራር የሚፈልግበት ደረጃ ላይ ደርሷልና።

በሌላ በኩል ትግሉ እየገፋ ሳለ አንዱ መደረግ ያለበት ነገርና አንድ የትግል ስልት ተደርጎ መያዝ ያለበት የታጠቀውን ማለትም ፖሊስንና ወታደሩን የማግባባት ስራ ዜጎች ሁሉ እንዲካፈሉት ማድረግ ነው። በዚህ በኩል ሚዲያዎችና ትግሉን በማህበራዊ ድረ ገጾች የሚያስተባብሩ ወጣቶች ትልቅ ስራ ይጠበቅባቸዋል። እያንዳንዱ ኢትዮጵያዊ ወይ ልጁ፣ ወይ ወንድሙ፣ ወይ ጓደኛው፣ ወይ ዘመዱ ወታደር ወይ ፖሊስ ሊሆን ይችላል። ወታደር ወይም ፖሊስ ባል ያላቸው ሴቶች አሉ። እነዚህ ወገኖች በግለሰብ ደረጃ ይህን የታጠቀ ሃይል በወገኑ ላይ እንዳይተኩስ ብቻ ሳይሆን ከለውጥ ጎን እንዲቆምላቸው ሊያግባቡና ሊማጸኑ ይገባል። እንዲህ ሲሆን ወታደሩን መማረክ ይቻላል።

በአረብ ስፕሪንግ ጊዜ ግብጽ ውስጥ የታየው ነገር ይገርም ነበር። የግብጽ ወታደር ጸጥታ አስከብር ተብሎ ሲመደብ ለህዝብ ወገንተኛነቱን አሳይቷል። ገለልተኛ ተቋም ስለነበር ያልታጠቀው ህዝብ መንግስትን መለወጥ ችሏል። ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው ሁኔታ ግን የተለየ ነው። የወታደሩ አመራሮች ድሮ ጫካ የነበሩ የህወሃት አመራሮች ናቸው። ሃያ አምስት አመት ሙሉ ሰው አላፈሩምና ሙሉ በሙሉ ከፍተኛውን ስልጣን የአንድ ብሄር ሰዎች ይዘውታል። ስለዚህ ህዝባዊ አመጽ ጫፍ ሲደርስ ወታደሩ ወደ ህዝብ ወግኖ ወይም ገለልተኛ ሆኖ ይመለከታል ማለት አይቻልም። ለዚህ ነው ከስር ከስሩ ኢትዮጵያውያን የወታደሩን አባል እየማረኩ ይህ ተቋም ለለውጥ እንቅፋት እንዳይሆን ማድረግ የሚቻለው።

ይህ ህዝብ የቀሰቀሰው አመጽ መንግስትን ለመጣል ከሚኖረው ጉልህ ሚና ባሻገር የሽግግር መንግስት ለመመስረት የወታደሩ ሚና ወሳኝ ነው። በሌላ በኩል አንድ በጣም ትኩረት ሊያገኝ የሚገባው ነገር የተጠቁ ተቃዋሚዎች ጉዳይ ነው። እነዚህ ተቃዋሚዎች (ሃቀኛ ተቃዋሚዎችን ማለቴ ነው) ከመቼውም ጊዜ በላይ በተጠናከረ መንገድና በህብረት ሊቆሙ ይገባል። እንደ ኦነግ፣ ግንቦት ሰባት አርበኞች፣ ትህዴን ወዘተ የመሳሰሉት ወደ ውህደት ማምራት አለባቸው።

ስር ነቀል ለውጥ ይመጣ ዘንድ የግድ የታጠቁ ሃይሎችም የህዝቡን ሰላማዊ አመጽ ደግፈው ለውጡን ካላመጡ የትግሉ ፍጻሜ ተፈላጊውን ለውጥ ላያመጣ ይችላል። ነገር ግን መንግስትን ለመለወጥና አዲስ ለሁሉም የምትሆን ኢትዮጵያን ለመገንባት በሚደረገው ትግል ውስጥ ትልቁ ትግል ህዝባዊ አመጹ ነው። ያም ሆኖ ግን ህዝቡ መንግስትን ገዝግዞ ሲያዳክም እነዚህ የታጠቁ ሃይሎችም በታክቲክ አግዘው ለውጡን ካላመጡ በህዝባዊ አመጽ መንግስት ቢፈርስ የሆነ የሃይል ክፍተት አገሪቱን እንዳይመታትና በዚህ መሃል ደግሞ አንዳንድ አክራሪ የብሄር ኢንተርፕሩነርስ ገብተው አገሪቱን እንዳይበጠብጡና አንድነታችን አደጋ ላይ እንዳይወድቅ እነዚህ የታጠቁ ሃይላት የሽግግር መንግስት እንዲመሰረት የማረጋጋት ስራ ሊሰሩ ይችላሉ።

በሌላ በኩል ደግሞ የተደራጁ የፖለቲካ ሃይሎች አንድ ጉዳይ ላይ መስማማት አለባቸው። ይህ ማለት አንድ ርእዮት ይኑራቸው ማለት አይደለም። የተለያየ ርእዮት ይዘው ይሆናል። ይሄን ተራራ ለጊዜው አልፈው በኢትዮጵያ ውስጥ የተውጣጣ የሽግግር መንግስት ለመመስረት መስማማት የግድ አለባቸው። ልዮነቶች ሁሉ በሽግ ግሩ ወቅት ሊነሱና ወደ ህዝብ ቀርበው ህዝብ የመረጠው ሊሆን ይችላል። በአሁኑ ሰዓት የሚኖረው ትግል የአይዲዮሎጂ ሳይሆን አገሪቱ ወደ ዴሞክራሲ መስመር እንድትገባና የፖለቲካው ምህዳር ሰፍቶ የፖለቲካ ፓርቲዎች በነጻነት በመድረክ የሚከራከሩበትን ሁኔታ መፍጠር ነው። በዚህ ጥላ ስር ሁሉም የፖለቲካ ተቋማት ሊሰባሰቡ ይችላሉ። ይህ ሲሆን ትግሉ አመራር ያገኛል። ለውጡ ወደ ቤተ መንግስት ሲደርስና መንግስት ተፈረካክሶ ሲወድቅ እነዚህ የተደራጁ ሃይላት በቀጥታ የሃይል ክፍተት ሞልተው የሽግግር መንግስቱን በማቋቋም ሊቀጥሉ ይችላሉ።

እዚህ ላይ አንድ ኢትዮጵያውያንን ያሰለቸ ጉዳይ ማንሳት ተገቢ ነው። ህዝቡ ተባበሩ፣ ተባበሩ፣ ተባበሩ….. እያለ ሲጮህ ይታያል። ይሁን እንጂ ስለምን መተባበር አቃተን እንላለን። አንዳንዱ አገር ወዳድ የሆነና በተቃዋሚዎች አለመተባበር ውስጡ የበገነ ሰው በቃ እኛ ኢትዮጵያውያን የመተባበር ችግር አለብን ይላል። አይደለም። እንደ ህዝብ እኛ ኢትዮጵያውያን የመተባበር ችግር የለብንም። እንዴውም ከሌላው ህዝብ በተሻለ አብሮ የመብላት፣ ችግርን የመካፈል ባህል አለን። ይሁን እንጂ የተቃዋሚ ፓርቲዎች እንዳይተባበሩ ካደረጋቸው ጉዳይ መካከል አንዱ የመንግስት ሰርጎ ገብነት ባህርይ ነው። የሚገርማችሁ ነገር ተቃዋሚ ፓርቲ የተባሉ ድርጅቶች ሁሉ ተቃዋሚ አይደሉም። አንዳንዶቹ በራሱ በህወሃት የተቋቋሙ ናቸው። የውስጥ አርበኞች ሆነው የሚያገለግሉ የተቃዋሚውን ጎራ በተከላካይነትና በአጥቂነት የሚያዳክሙ መሳሪያዎች ናቸው። በሌላ በኩል በእውነተኛ ተቃዋሚ ድርጅቶች መካከል ደግሞ እንዲሁ እስከ አመራር ሾልከው የሚገቡ አባላትን ስለሚመለምል በሃገራችን ተቃዋሚዎች እንዳያብሩ ትልቅ መሰናክል ፈጥሯል። ሌሎች የምንጠረጥራቸው ምክንያቶች ሁሉ ያላቸው አስተዋጾ በጣም አናሳ ነው። ትልቁ ያለመተባበር ምክንያት የወያኔ ሰርጎ ገብነት ባህርይ ነው። ታዲያ ችግሩ ይህ ከሆነ ዘንዳ ሃቀኛ ተቃዋሚዎች አሳቾችን ከስራቸው የመለየት ስራ መስራት አለባቸው። ከፍ ሲል እንዳልኩት በሽግግር መንግስት ምስረታው ዙሪያ ለመስማማት አሳብ አቅርቦ በዚያ ላይ አልሳተፍ ያሉትን የመንግስት ደጋፊ ናችሁ ብሎ አፋጦና ጨክኖ የሚይዝ የሚያጋልጥ አመራር እስካላገኘን ድረስ መቼም ህብረት አይኖርም። የግድ ሚና የመለየት ስራ መሰራት አለበት። ሚዲያዎችና የቆረጡ የፖለቲካ ፓርቲዎች ተደጋግፈው እነዚህን ህብረት የማይፈልጉና ህብረትን የሚያደናቅፉ ሃይሎችን የማጋለጥ ስራ መሰራት አለበት። በዚህ ደረጃ ጨካኝ ሆነን ነው ህብረትን የምንመሰርተው። በአንድ ቀን ወርክሾፕና ሰሚናር ወይም በራሪ የጥሪ ወረቀት ህብረትን መመስረት አይቻለም። ስንዴውን ከእንክርዳዱ ካለየንና ጨክነን የማውገዝ ስራ ካልሰራን ወያኔ በዚህ ታክቲኩ ሊቆይ ይፈልጋል። የወያኔ ትልቁ ጉልበት ወታደሩ ሳይሆን የተቃዋሚው ወገን መፈረካከስ ነውና ይህንን ጎራ መምታት አንድ የትግል ስትራተጂ ተደርጎ በሃቀኛ ታጋዮች ዘንድ መታወቅ አለበት።

ሌላው በታጠቁ ሃሎች ዘንድ ያለው ጉዳይ ደግሞ በጣም ሊታሰብበት የሚገባ ነው። በብሄር ላይ ቆሞ የታጠቀ ሃይል ኢትዮጵያን ነጻ ያወጣል እያሉ መጃጃል መቆም አለበት። ውህደት ያስፈልጋል። ካልሆነ ደግሞ ራስን ችሎ መንቀሳቀስ ያስፈልጋል እንጂ በማይሆን አጠማመድ መግባት አስፈላጊ አይደለም። ጥበብም አይደለም። ይህን በግልጽ መወያየት ያስፈልጋል። ከዚህ በፊት በትህዴንና በግንቦት ሰባት አርበኞች በኩል የተጀመረው ጥምረትና ውህደት ቶሎ መግፋት አለበት። አንዳንዶች በትህዴን ላይ ያላቸው ጥያቄ የሚመለሰው ትህዴን ለውህደት በሚያሳየው ቁርጠኝነት ነው። በኢትዮጵያም ሆነ በዓለም ታሪክ ውስጥ እንደ ትህዴን ግራ የሚያጋባ ሽምቅ ተዋጊ ያለ አይመስለኝም። ይህን የምልበት ምክንያት። አንደኛ ይህ ድርጅት ከተቋቋመ ረጅም ዓመታትን አስቆጥሯል። የሚገርመው ቁጥሩ ደግሞ ከሃያ ሽህ በላይ (> 20,000) ነው። በሌላ በኩል ደግሞ በትግራይ ተወላጆች ዘንድ ከፍተኛ ድጋፍ አለው ይባላል። የሚገርመው ግን ይህን ያህል ግዙፍ ሰራዊት ይዞ ይሄ ነው የሚባል ውጊያ እንኳን አርጎ አያውቅም። አንድ ወረዳ ቀርቶ ቀበሌ አልያዘም።ትግሉን ኣገር ቤት ኣላስገባም። ህወሃት ወደ ጫካ ሲገባ ሰባት ሆነው ሲሆን በስድስተኛ ወራቸው ትግራይ መሬት ውስጥ ጦርነት ጀምረዋል። ትህዴን በትግራይ ህዝብ ከተደገፈ መደበቂያ አለው ማለት ነው። ሰርጎ እየገባ ወታደራዊ ጥቃት በማድረግ መንግስትን አስጨንቆ ብዙ ሊሰራ ብዙ ሊማርክ የሚችል ሃይል ይዞ ነገር ግን ኪነትና ስፓርት እየሰራ ቁጭ ካለ ያስጠረጥራል። አገር ወዳዶች ይሄ ቡድን ድንገት አገር ሲበጠበጥ (ልክ አሁን የኦሮሞ ህዝብ ያነሳውን ትግል አይነት ሲፈጠርና መንግስት ሲፈረካከስ) እንደተጠባባቂ ሆኖ በጦርነት ስም አዲስ አበባን ተቆጣጥሮ ሌላ ህወሃት ሊሆን ይችላል ብለው ሰዎች ቢሰጉ አይፈረድም። ወይም ይህ ቡድን በዚያ በኤርትራ አካባቢ ያሉ የታጠቁ ታጋዮችን ትግል እያሳነፈ የህወሃትን እድሜ ያራዝማል ተብሎ ሊጠረጠር ቢችል ትህዴን እባክህ አትቆጣ። ለሽምቅ ውጊያ መቶዎች በቂ ናቸው። ሃያ ሺህ ስንት ክፍለ ጦር ስንት ብርጌድ ነው? በደርግ ጊዜ ህወሃት ወደ አዲስ አበባ ሲመጣ ህዝቡ ማን ነህ ምንድነህ አላለም። እያገዘ ነው አዲስ አበባ ያስገባቸው። አሁን ግን በተፈጠረው ዘረኛ ስርዓት ምክንያት ህዝቡ የሚመጡ ታጋዮችን ማን ነህ ምንድን ነህ ማለት ጀምሯል። ስለዚህ ወንድሜ ትህዴን ሆይ በጋራ አርማ ለጋራዋ አገራችን ተዋሃድ። እንዴውም ለመዋሃድ ሌሎቹን ቀስቅስ።

ግንቦት ሰባት አርበኞችና ሌሎች ብሄራዊ አጀንዳ ያላቸው ይህን ድርጅት መምከርና ህብረት መሻሉን አሳይቶ ወደ ጋራ ግንባር መምጣት አስፈላጊ ነው። ዖነግ የኦሮሞን ህዝብ ልብ ማሳየት አለበት። ኢትዮጵያ ብዙው አካሏ ኦሮሞ ነው። ኦሮሞ ነች ኢትዮጵያ። የፈለገውን ያህል ጥሩና መጥፎ ታሪክ እናሳልፍ የኦሮሞ ህዝብ ግን አገሩን የሚወድና የአገሩ ተቆርቋሪ በመሆኑ ቶሎ ብሎ ህብረ ብሄራዊ ትግል ውስጥ መግባት አለበት። ወያኔ በብሄር ተኮር ትግሎች አይደነግጥም። እንዴውም ያበረታታል። የሚገርመው በአሁኑ ሰዓት በኦሮሚያ ውስጥ ባለው ተቃውሞ ውስጥ አንዳንድ የኦነግን ባንዲራ የሚይዙ ሰዎች የራሱ የወያኔ ደጋፊና ካድሬዎች ናቸው። ይሄ የሚያሳየው መንግስት ኦነግን ስለወደደ ሳይሆን ብሄርተኛ ትግሉ ከብሄራዊ ትግሉ ይሻለኛል ብሎ ስለሚያምን፣ የኦርሞን ህዝብ ከሌላው ነጥሎ ለማሳየትና ድጋፍ ከሌላው ወገኑ እንዳያገኝ ለማድረግ ነበር። እንዲህ ዓይነት መሰሪዎችን ተቃዋሚው ሊነቃባቸው ይገባል።

በሌላ በኩል የትጥቅ ትግሉ አንድ ቦታ ብቻ በጣም ጥገኛ መሆን የለበትም። ለምን ኤርትራ ውስጥ ስልጠና ይካሄዳል፣ ለምን ከኤርታራ ድጋፍ ታገናላችሁ ማለት ተገቢ አይደለም። የማግኘት የመሰልጠን መብት አላቸው። ከዚህ አልፎ ግን እጅግ ሲበዛ በዚያ አካባቢ ብቻ ጥገኛ መሆኑ ከትግሉ ባህርይና ከሚያስከፍለው መስዋእትነት አንጻር ተገቢ አይደለም። ሁል ጊዜ አዳቫንቴጅ እንዳለ ሁሉ ዲስ አድቫንቴጆች ስላሉ ሌሎች አማራጮችንም መጠቀምና በምስጢር መያዝ ተገቢ ነው። ከሁሉ በላይ ግን ትግሉ የግድ አገር ቤት መግባት አለበት። እንዲህ ህዝቡ ሲያምጽ የታጠቁ አካላት ብዙ ክፍተት ስለሚያገኙ በሽምቅ ውጊያዎች መንግስትን ወጥረው ሊይዙና ለውጡን ሊያፋጥኑ ይችላሉ። በመሰረቱ ነጻ አውጪ ታጋይ በህይወት የሚቆየውና ትግሉ እየበረታ ሰራዊቱ እየጠነከረ የሚሄደው ትግል ሲያደርግ ነው። ስልጠና ብቻ አይደለም። ስንት ሰራዊት ሲሰለጥን ነው ትግል የሚጀመረው?:: አይደለም። የነጻነት የትጥቅ ትግል የሚጀመረው በጥቂት ተዋጊዎች ነው። እነዚህ አካላት እንደ መንግስት የማይነጥፍ ባጀት የላቸውም። ህይወታቸው የሚመሰረተው ህዝቡ በሚያቀብላቸው ስንቅ፣ እየማረኩ በሚያገኙት መሳሪያ ነው። የሚማርኳቸው ወታደሮች እየሰለጠኑ ቁጥሩን እያበዙ ይሄዳሉ። ዋናው የገቢ ምንጩና ወታደራዊ አቅሙ የሚደገፈው ራሱን ትግሉን ነው። የሽምቅ ተዋጊና የነጻ ኣውጪ ዋና የገቢ ምንጭ ምርኮና የህዝ ድጋፍ ነው። ለረጅም ጊዜ ስልጠና እያደረገ ከቆየ ብዙ ሺህ እስኪሆን ከጠበቀ ወጪው ከባድ መሆኑ ብቻ ሳይሆን አይቀጥልም። የዚህ ሰራዊት ህይወት ሁል ጊዜም በትግል ውስጥ ነው። ትግል ካቆመ ኣይኖርም። ስለዚህ የታጠቁ ሃይሎች ሜጀር የሆኑ ኦፕሬሽኖች ማካሄድ ባይችሉ የሽምቅ ውጊያዎችን በማድረግ የመማረክና በሁለንተናዊ መልኩ ራስን የማብቃት ስራ መስራት ያለባቸው ይመስለኛል። የበለጠውን እነሱ ያውቃሉ።

በአሁኑ ሰአት ታጋይ ኤርትራ ገባ፣ ወጣቶች ኤርታራ ገቡ መባሉ ግማሽ ትርጉም ቢኖረውም ትልቁ ነገር ኢትዮጵያ ውስጥ በረሃ የገባ ሰው ነው ትግል ገባ የሚባለው። የቴፒ ወጣቶች በጣም ጥቂት ሆነው ከግንቦት ሰባትና አርበኛች ከትህዴን የበለጠ ሲሰሩ ታይተዋል። ብዙ ስልጠና የወሰዱ፣ ትንሽ አቅም ያላቸው የታጠቁ ሃይላት ደግሞ ከዚህ የተሻለ ሊያደርጉ ህዝቡ ይጠብቃል። ስለዚህ ህዝባዊ አመጽ የመጨረሻ ውጤት እንዲያመጣ የግድ የህብረት ትግል ውስጥ መግባት አለብን። ህብረቱ በህዝቦች ደረጃና በፓርቲዎች ደረጃ መሆን አለበት። በህዝቦች መካከል የሚኖረው ትብብር በመረዳዳት (understanding each other) ላይ ያተኮረ፣ በፍቅርና በአንድነት ላይ ያተኮረ ቢሆን ጥሩ ሲሆን ፓርቲዎች ደግሞ አገሪቱን በሽግግር ጊዜ ውስጥ አሳልፎ ወደ ዴሞክራሲ ለማቅናት በሚያስችል ጠቅላላ አሳብ ላይ መስማማት ጥሩ ነው።

ጀግናው የኦሮሞ ህዝብም አሁን የጀመረውን ትግል ከፍጻሜ አድርሶ፣ የመንግስት ለውጥ መጥቶ አገራችን የተሻለ ስርዓት ውስጥ የምትገባው ህብረት በተቃዋሚ ፓርቲዎች፣ ህብረት በታጠቁ አካላት ዘንድ፣ ህብረት በሰፊው ህዝብ ዘንድ ሲያይል ነው። ህብረት ሲባል ሁላችን አንድ እንሁን አይደለም። አንዳንድ ከህብረት የተጣሉ ሁል ጊዜም ይኖራሉ። የኛ መከፋፈል ግን በዛ። ስለዚህ ይህን የበዛ ክፍፍል እናጥብና በተወሰነ ደረጃ ሰፋ ያለውን ማህበረሰብ ልብ የሚያሳርፍ ህብረት እንፍጠር ነው።ህብረት ህብረት ህብረት አስሬ…… የሚያሰኘን አገራችን ራሷ የህብረት አገር በመሆኗ ነው። ተፈጥሮአችን ይህ በመሆኑ ትግላችንም ሆነ ድላችን በህብረት ላይ መመስረት አለበት።

እግዚአብሄር ኢትዮጵያን ይባርክ

geletawZeleke@gmail.com

ለማንበብ እዚህ ይጫኑ

በቦስተን ከተማ የረጅም ጊዜ ነዋሪ የሆኑት ወ/ሮ አልማዝ መሰለ በአጋጠማቸው ችግር ምክንያት ለሕግ አማካሪ ክፍያ $60,000,00 የተጠየቁ ሲሆን ከዚህም ግማሹን $30,000.00 ከፍለው ቀሪውን ከፍያ በየወሩ $5,000.00 ለሚቀጥለው 6 ወር ለመክፈል የተገደዱ በመሆኑ እና ከአቅማቸው በላይ በመሆኑ የቦስተን እና አካባቢው ኢትዮጵያውያኖችን ለማስቸገር ተገደዋል በዚሁ መሰረት የፊታችህን እሁድ በተዘጋጀው የገንዘብ ማሰባብሰብ ላይ ተገኝተው የተቻለዎትን እንዲያደርጉ በማክበር ጥሪያቸውን ያቀርባሉ፤ ለሚያደርጉት መልካም ወገንተናዊ ጥሪ በቅድሚያ ምስጋናችንን እንገልጻለን።

የወ/ሮ አልማዝ የጥሪ ደብዳቤ አባሪ ተድርጓል። ለማንበብ እዚይ ይጫኑ Almaz Letter (1)
Date: Sunday, January 24, 2016
Address: 21 Walden St, Cambridge, MA 02148
Time : 12:00 PM to 8:00 PM

በቦታው ተገኝታችሁ መርዳት ካልቻላችሁ የወ/ሮ አልማዝ መለስ አድራሻ እና ስልክ ቁጥር፤
Address: 110 Antinerp St, Unit D, Brighton, MA 02435
Tel. No: 508 933 6473, 617 208 8757

ኢትዮጵያ በአፍሪካ ቀንድ የምትገኝ የረዥም ዘመን ታሪክ ያላት ሀገር ናት፡፡ ማለትም ከአለም መፈጠር ጋር አብራ የሚስተካከል ታሪክ ያላት እንጂ በዘመን ቆጥሮ እና ለክቶ የኢትዮጵያን ዘመን መወሰን ይከብዳል፡፡ ለእዚህም ሁለቱም የታሪክ ማስረጃዎች ማለትም ሳይንሳዊው እና የጥንታዊ ፅሑፎች ማስረጃች ናቸው፡፡ ይህቺ በአፍሪካ ነፀነታውን ጠብቀው ለመዳር ከቻሉ ሁለት አንዷ፣ አሁን አለም የሚተዳደርበት አለም አቀፍ ሕጎችን በአለም ዲፕሎማሲ እኩል ተከራክራ በቀድሞው የአለም ማህበርም ሆነ በአሁኑ የተባበሩት መንግስታት ምስረታ ላይ ፊርማዋን ያስቀመጠች በጎሳ ላይ ሳይሆን ኢትዮጵያ በሚል ጥንታዊ ስሟ ነው፡፡

እ.ኤ.አ. አቆጣጠር በ1885 ዓ.ም በበርሊን ጉባኤ የአውሮፓ ሃያላት ሀገሮች አፍሪካን ሲከፋፍሏት ኢትዮጵያ ነፃነቷን ጠብቃለች፡፡ ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ብዙ የአፍሪካ ሀገራት ነፃነታቸውን ሲያገኙ ሰንደቅ አላማቸውን በኢትዮጵያ ቀለሞች በአረንጓዴ፣ ቢጫና ቀይ ላይ የመሰረቱበት ሀገር ነች ኢትዮጵያ የኢትዮጵያ ተምሳሌትነት ዛሬ ድረስ የአፍሪካ፣ የካሪባን እና የእሩቅ ምስራቅ አገሮች ከህሊናቸው አልጠፉም፡፡

የጎሳ ፖለቲካ ለአለማችን አዲስ ክስተት አይደለም፡፡ የአምባገነኖች መሸሸጊያ ጉረዳ ዘረኝነትና የዘር መርዝ መንዛት ነው፡፡ አደልፍ ሂትለር የጦርነት ጥማቱን ለማርካት የጀርመንን ሕዝብ የተለየ አድርጎ ማቅረብ ነበረበት፡፡ እናንተ የጀርመን ህዝቦች የ‹አርያን› ዘሮች› እያለ ይሸነግል ነበር፡፡ ሆኖም ግን ሁኔታዎች ስህተት መሆናቸውን የምንረዳው እና የምንነቃው ከብዙ የሰውልጅ እልቂት በኋላ ነገሩ ዘግንኖን ወደ አእምሯችን ተመልሰን ስንነቃ ነው፡፡

የ1960ዎቹ የኢትዮጵያ ትውልድ የለውጥ እንቅስቃሴ ሃሳቦችን ብልጫ በማድረግ ስለ ርዕዮተ-አለም ብዙም ጠልቆ የሚያውቅን ወታደሩ አጠገቡ ያገኘውን ርዕዮት እንዲጨብጥ አድርጎታል፡፡ በእዚህ እንቅስቃሴ ስር የተንቀሳቀሱ ሙሉ በሙሉ ማለት ይቻላል፡፡ የፓርቲዎች አደረጃጀት ስርነቀል ለውጥ ለውጥ የሚያቀነቅኑ እና የማርኪዝም ፍልስፍናን እንደዋነኛ ሰነድ የሚጠቀሙ ነበሩ፡፡ ኢህአፓ፣ መኢሶን፣ ህወሓት፣ ህግሐኤ (ህግድፍ) ለዚህ ዋቢ ናቸው፡፡ ኢህአፓ እና መኢሶን ኢትዮጵያን የሚረዱበትና ለመለወጥ የሚሞክሩበት አግባብ የወደብ ቅራኔና ዋነኛ አንጓ በማድረግ ነበር፡፡ በሌላ በኩል ህወሓት እና ኦነግ የብሔር ቅራኔውን በማስቀደም የብሐረሰቦች መብት መከበር የችግሩ መፍትሔ መሆኑን ያስቀምጣሉ፡፡ ነገር ግን ኦነግ ኤርትራን ጉዳይ ሙሉ ቅኝ-ግዛት (Classical Colonialism) መሆኑን ገልፆ የኦሮሚያ ጉዳይ ግን የውስጥ /የአቢሲኒያ ቅኝ ግዛት ነጻ ስለማድረግ እንደሚታገል ይገልፃ፡፡ የዚህ አስተዳደር ድባብ ዛሬም ድረስ ከዚህ አካባቢ በተገኙ የተወሰኑ ምሁራን ላይ ያንፃባርቃል፡፡ የብሔረሰብን ጉዳይ በዋነኛነት በተመሳሳይ መልኩ የያዘው ህወሓት ስለጎሳ ጉዳይ አብዝቶ የማንሳቱን ያክል ኦነግ ስለጎሳ ሲያነሳ ደግሞ አይጥመውም፡፡ ምክንያቱም ጉዳዩ የስልጣን ሹም እና ጎዳን ሁሉም የሚጠቀመው ለስልጣን መወጣጫ ስልት በመሆኑ ነው፡፡ በሌላ በኩል በወታደሩ የተመሰረተው ኢሰፓ (ኢትዮጵያ ሰራተኞች ፓርቲ) ሌላው መሰረቱን ግራ ዘመም ፍፁም ፈላጭ ቆራጭ ቢሆንም በጎሳ አስተሳሰቦች ውስጥ ያልጠነከረ ይልቁንም ለሀገራዊ እድገትና ማንነት የሚሰጠው ልዩ ትኩረት ከቀኝ ዘመኖች የተወሰደ መሆኑ ነው፡፡

ዛሬ ኢትዮጵያ በ1967 ዓ.ም ከነበረችበት ሁኔታ በብዙ የተለዩ አዲስ ክስተቶች አሉባት፡፡ የኢትዮጵያ ፓለቲካዊ፣ ማህበራዊና ምጣኔ ሀብታዊ ሁኔታዎች ብቻ ሳይሆኑ አንድ ትውልድ አልፎ አዲስ ትውልድ ተተክቷል፡፡ የኢትዮጵያ ሕዝብ ቁጥር ከ30 ሚሊዮን በ3 እጥፍ ወደ 90 ሚሊዮን ተተኩሷል፣ የባሕር በር ተዘግቷል፡፡ ወጥ ነበረው የመንግስት ስሪት በጎሳና ቋንቋ ላይ በተመሰረተ አስተዳደር ተቀይሯል፡፡ ከተሞች በመጠን ሰፍተዋል፡፡ በከተማ የሚኖረው ሕዝብ ከገጠሩ ጋር ሲነጻጸር ግን በእነኝህ ሁሉ ከሶስት አስርተ ዓመታት በአለም ከ90 በመቶ ወደ 85 (83) በመቶ ነው ዝቅ ያለው፡፡

የሕዝቡ የኑሮ ደረጃ እ.ኤ.አ. በ1970ዎቹ ነጻነታቸውን ከተቀዳጁት የአፍሪካ ጥቁር ሕዝቦች እንደ ናይጄሪያ እና ጋና ጋር ሲነፃፀር ዝቅተኛ የሚባል ከእጅ ወደ አፍ ነው፡፡ 1983ን ተከትሎ ‹‹የብሔር ብሔረሰብ መብት›› የመፍትሔው ማዕከል ነው ተብሎ ብዙ ተነግሮለታል፡፡ ሆኖም ግን ያለፉት 25 አመታት ያሳዩን ከ25 ዓመታት በፊት የነበረውን ሳይንሳዊ ትንተና ነው፡፡ የጎሳ ፖለቲካና ፌዴራሊዝም የግጭትና የብጥብጥ ምንጭ መሆኑን ይህ ጎሳ ተኮር ግራ ዙሪያ አስተሳሰብ ለኢትዮጵያ አንድነት፣ ታሪክና ባህላዊ/እሴታዊ ማንነቶች ከፍተኛ ንቀት ያለው ከመሆኑም በላይ ለእነኝ እሴቶች ዋጋ የሚሰጡትን ሁሉ እና አስተሳሰብ ተባባሪ የነበሩትን ሁሉ ከማግለል ጀምሮ በተለያዩ ዘዴዎች ማፈን፣ ማሳደድና መጨቆን እንደ ዋና ስልት ያመለክተዋል፡፡

በዘመነ ኢህአዴግ/ወያኔ ደግሞ የውስጥ ቁርሾው በደርግ ዘመን ከነበረው የሕዝብ ስልጣን ለህዝብ የማስረከብ ጥያቄን የመመለስ ሙግት ብቻ ሳይሆን ‹‹መንግስታዊ የጎሳ ፖለቲካ›› በእያንዳንዱ ኢትዮጵያዊ ማህበራዊ፣ ፖለቲካ እና ምጣኔ ሀብታዊ ግንኙነት ላይ አደገኛ ጥላ አጠላ፡፡ የጎሳ ግጭቱ ከሌሎች የመሬት ግጭት አልፎ እስከ መንደር የከብቶች መሰማሪያ ሜዳ ድረስ ኢትዮጵያውያንን አጋጨ፡፡ ይህ ስርዓት በተለየ ቁጭ ብሎ ህዝብን ለህዝብ ጋር ለማጋጨት የሚሰሩ የደህንነት ሰዎች ያሉት መሆኑ ኢታዮጳ ምን አይነት አደገኛ ሁኔታ ላይ መሆኗን ያሳያል፡፡

ዶ/ር ወንድወሰን ተሾመ በቪየና ዩኒቨርሲቲ የአንትሮፖሎጂ ትምህርት ክፍል ተመራማሪ እ.ኤ.አ አቆጣጠር በ2008 ዓ.ም በዓለም አቀፍ ሰአቂ ሳይንስ የምርምር መጽሔት ላይ የኢትዮጵያ የኢህአዴግ/ህወሃት የጎሳ ፖለቲካ በሚገልጽ የወጡት የጥናት ፅሑፍ ላይ ‹‹የጎሳ ፌዴራሊዝም የህወሃት›› ከፋፍለ ግዛ ፖሊሲ ሲሆን የተዋቀረበት ዋናው ምክንያትም ስርዓቱ የራሱን ስልጣን ለማስጠበቅ ነው፡፡ ሁኔታው ግን አገሪቱን እንዳትከፋፍል ያሰጋል ይላል፡፡ ‹‹ የመንግስታዊ የጎሳ ፖለቲካ›› መሰረት ያደረገውን የፌዴራል ስርዓት በትክክለና የመሬት አቀማመጥ እና የሕዝቦች ታሪካ አሰፋፈር መሰረት ያደረገ የፌደራል ስርዓት መቀየር መሆኑ እየታወቀ ኢህአዴግ/ወያኔ የተጋጩትን የጎሳ አባላት መዳኘትን እንደትልቅ ግብ እየቆጠረ በዜና እወጃው ላይ በስሌት ብቻ ማውራቱ አሳዛኝ ያደርገዋል፡፡

የጎሳ ፖለቲካ አራማጆች ትልቅ ግብ ቆመንለታል ያሉት ጎሳ አይደለም፡፡ ቆመንለታል ያሉት ሕዝብ አጥንቱን ከስክሶ ለስልጣን እስኪያበቃቸው ድረስ የአዞ እንባ ያነቡለታል፡፡ ስልጣን ላይ ሲወጡ ግን ስልጣናቸውን ማደላደል ብቻ ቀዳሚ ስራቸው ይሆናል፡፡ የጎሳ ፖለቲካ ስልጣን ለመያዝ ደግሞ ዛሬም ሆነ ነገ እንቅፋት ይሆኑኛል የሚለው ‹‹ደንቃራ›› ከፊቱ ይታዩታል፡፡ እርሱም በረጅም ዘመናት የተገነባው ያለፈው እና አሁን በህዝብ ልብ ውስጥ ያለው ኢትዮጵያዊነት ነው፡፡ ይህ ኢትዮጵያነት ደግሞ ባለፈ ማንነት ታሪክ፣ ባሕልና እምነት ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ ስለዚህ ዛሬ ሰበብ አስባብ ፈልጌ ያለፈ ማንነትን የሚጎዱ ናቸው ያላቸውን የህዝብ ግጭቶችን፣ በነበሩበት ጊዜ ጀግና ያሰብሉ የነበሩ በ21ኛው ክ/ዘመን ግን ክፉ ተግባራትና ፈጽመው የሌሉ ታሪኮችን በመፍጠር የኢትዮጵያዊነት መሰረቶች እንዲናዱ ይሞክራል፡፡

ለምሳሌ የብሔር ብሔረሰቦች ጉዳይና ፌዴራሊዝም አስተዳደሮች በጽነሰ ሀሳብ ደረጃ ባልተፈጠሩበት ዘመን ላይም አልታወጁም ነበር? የሚመስል ‹ውኃ ቀጠነ›› ንግግር ኢትዮጵያዊነትን ይሳደባል፣ ያናንቃል፣ ይልቁን ፌዴራሊዝም በአለው ሳይታወቅ እነ አባጅፋር የራሳቸውን ግዛት በራሳቸው ያስተዳድሩ እንደነበር ግን በጋራ ከማእከላዊ መንግስት ጋር በማያገናኛቸው ጉዳይ ላይ አብረው ይሰሩ እንደነበር አያስተውልም፡፡ ታዲያ አሁን ባለንበት ዘመን በእነዚህ አስተሳሰቦች ሺዎች ተገድለዋል፡፡ ሌሎች አያሌ ሺዎች ከመኖሪያቸው ተፈናቅለዋል፡፡ ከእዚህ ሲዘል ደግሞ ማስረጃ ለሌለው ተረት ሁሉ ሃውልት ይሰራ ባይ ነው፡፡ የእዚህ አስተሳሰብ አራማጆች ዋና ግባቸው ‹‹እኛ ስልጣን ላይ ከሌለን እና የምንፈልገውን ካልፈጸምን ጭር አይልም›› ባዮች ናቸው፡፡ ለእነዚህ እኩይ ተግባራት የሚተባበራቸው ፀረ-ኢትዮጵያ ኃይል ጋር ለመተባበር ዝግጁ ናቸው፡፡ ኢትዮጵያዊነት አንድነትና፣ ሕብረት ሲጠናከር ይደነግጣሉ፡፡ ምክንቱ ደግሞ የእነሱ አስተሳሰብ በጠንካራ ኢትዮጵያዊነት አስተዳደብ ፊት ሞገስ እንደሌለውና እነርሱንም ወደ ስልታን ኮርቻ ላይ እንደማያፈናጥጣቸው ይረዳሉና፡፡

የኔ በአዲስ የአዲስ ማስተር ፕላን ዙሪያ ያሉ የኦሮሚያ ክልል ገጠር መሬቶች ማከተቱ በራ ችግር አይደለም፡፡ እንደውም ፕላኑ ኦሮሚያ አልፎ ሌሎች ከተማችንም ቢያካትት እሰየው ነው፡፡ ከተማ ቢያድግ መልካም ነው፡፡ ከተማ ሲያድግም በዙሪያው ይሰፋል፡፡ ይህ ባህርያዊ ነው፡፡ ግን ችግር አለ፡፡ በኢህአዴግ ዘመን እየተስተዋለ ያለው የከተሞች ማስፋፊያ ስትራቴጂ አፈጻጸም መሬት ወደ ከተማ ሲገባ በዙ የሚኖሩ አርሶ አደሮች ለፈቃዳቸው ከቄያቸው ይፈናቀላሉ፣ በቂ ካሳ (ክፍያ) ቢያሰጣቸውም፡፡ በዚህ መሰረት አርሶ አደሮች ተቃውሞ ሊያሰሙ ይችላሉ፡፡

ሌላው ምክንት ደግሞ ከላይ እንዳየነው የብሔር ፖለቲካችን ነው፡፡ ይሄ መሬት የኦሮሚያ ነው፡፡ ነፍጠኞች እንዳይወስዱባቹ ተጠንቀቁ እያለ ጥላቻ ሲሰብክ ከርሞ አሁን የኦሮሞ ተወላጆች ‹‹የኦሮሚያ መሬት የኛ ነው፡፡ ለማንም አሳልፈን አንሰጥም! ሲሉት ጊዜ ለምን ኃይል እርምጃ መወሰድ መረጠ? ኢህአዴግ ራሱ የዘራውን ነው እያጨደ ነው፡፡ ለማንኛውም ሁኔታው መረጋጋት አለበት፡፡ ኢህአዴግም በጉዳዩ ላይ ራሱን የሚፈትሽበት ይሆናል፡፡
በአንድ በተወሰነ ርዕዮተ አለም ላይ የተመሰረተ የፖለቲካ አስተዳደርም ሆነ በሰፈርተኛነት ላይ የተመሰረተ የአንድ ሰሞን ግርግርታ ከኩፍኝ በሽታ ጋር በትክክል ይመሳሰላሉ፡፡ ኩፉኝ የአንድ ሰሞን በሽታ ነች፡፡ ካልታከመች አደገኛ ነች፡፡

ከታከመች ግን የትም አትደርስም፡፡ በዘመነ ደርግ ስለሶሻሊዝም ስህተት ለአንድ የቀበሌ ጥበቃ መናገር እስከሞት የሚያደርስ ፍርድ ሊያሰጥ ይችላል፡፡ በወቅቱ ጉዳዩ ስለመግደሉ ‹‹ትክክለኛት›› እርግጠኛ ነበር፡፡ ከአመታት በኋላ
‹‹ኩፍኝ›› አልፎ ሲመለከተው ግን ስህተቱ ይታየዋል፡፡ የጎጥ ስሜትና መሰረቱ እርሱን ያደረገው የፖለቲካ ዘውግም ይሄው ነው፡፡ እነዚህ በተለያዩ የጎሳ ድርጅቶች ስም የሚንቀሳቀሱ ኃይሎች አላማቸውን ለማስፈጸም የሚሞክሩትና የሚተባበሩት በአፈሙዝ ነው፡፡

ይህ ማለት በሌላ አገላለጽ መጨውም የፖለቲካ መድረክ የሚስተናገደው በአፈሙዝ ስልጣን ላይ የሚመጣ የሚደመጥበት ነው ማለት ነው፡፡ አሁን ለሰላማዊ የስልጣን ሽግግር አልታደልንም ማለት ነው፡፡ የሀገራዊ ኢትዮጵያዊነት ስሜት ግን ጥብቅ የሆነ ማህበራዊ፣ ታሪካዊና ባህላዊ ትስስር ያለው ነው፡፡ ዘለቄታዊውን የጋራ ቤታችንን ኢትዮጵያን እንጂ ጎሳዊ ስሜት ይዞ መሄድ አያዋጣም፡፡ ስልጣን ከሆነ በኢትዮጵያዊ እውነተኛ ስሜት መነጋገር
አንድ ነገር ነው፡፡ በወጡበት ጎጥ ስም እየማሉ ወጣቶች እና ሕፃናት ላይ እንዲሁም የሌላ ጎሳን በጥላቻ ዘይት እየቀቡ ሕዝብ ማፋጀት ግን ለጊዜው የተሳካ ቢመስልም ውሎ አድሮ የህሊና ቁስል ይሆናል፡፡ አበቃው፡፡ ሀገሬ ኢትዮጵያ የሰላም አየር የሚነፈስባት፣ ትሆን ዘንድ ተመኘሁ፡፡

መቼ ነው በሐገራችን ውስጥ እረሃብ የሚጠፋው? ሰርተን፤ በልተን፤ ጠግበን የምንኖረው?
መቼ ነው በተማርነው መሰረት ያለዘመድ ሥራ የምናገኘው?
መቼ ነው ዘረኝነት የሚጠፋው? እኩልነት የሚሰፍነው?
መቼ ነው ዝርፊያው፤ ሙስናውና ብዝበዛው የሚቆመው?
መቼ ነው የሐገሪቷ ሀብት ወደ ውጭ ሀገር የሚሰረቀው? ገንዘቧ የሚራቆተው? የመግዛት አቅሟ የደቀቀው?
መቼ ነው በሐገራችን ኮርተን መኖር የምንችለው?
መቼ ነው በሐገራችን ውስጥ እንደልባችን ሃሳባችንን መግለፅ (በአፍ፤ በፅሁፍ፡ በራዲዮ፤ በቲቪ) የምንችለው? በተነፈስን ጊዜ ሁሉ ግራና ቀኝ የማናየው?
መቼ ነው በሐገራችን ዲሞክራሲን ዕውን የምናደርገው? በነፃ የመወዳደራችን መብት የሚከበረው? በፈልግንበት የፖለቲካ ድርጅት ሥር ለመሥራት የምንችለው? የፈልግነውን ተወዳዳሪ መምረጥ የምንችለው?
መቼ ነው “አምስት ለአንድ” ተደራጅተህ እኔን ብቻ ምረጠኝ የሚለውን የዲሞክራሲ ባላንጣ በፈቃዳችን መገርሰስ የምንችለው? መቼ ነው ድምፃችን በዲሞክራሲ ሕግ እንደ መራጭ ሕዝብ የሚሰማው?
መቼ ነው በሐገራችን ውስጥ በሰላም የምንኖረው? ያለፍርሃት ወጥተን ያለፍርሃት ተመልሰን ወደ ቤታችን የምንገባው?
መቼ ነው በሐገራችን ውስጥ የሕግ የበላይነት የሚከበረው/የሚሰፍነው? መቼ ነው ሕዝብ ያፀደቀው ሕገ መንግሥት የሐገሪቱን ሕዝብ መብት የሚጠብቀው?
እስከመቼ ነው ተምረን እንዳልተማረ፤ የአምባገነኖች ቅጥር በመሆን፤ በዪና አስበዪ የምንሆን? የአምባገነኖች ፖሊሲ አቀንቃኞች፤ ጠበቆች፤ ዳኞች፤ አስተዳዳሪዎችና ወታደሮች የምንሆን?
መቼ ነው ልጆቻችን እናት ኃገራቸውን ለቀው፤ ሞትን መርጠው፤ ወደማያውቁት ህገር መሰደድ የሚያቆሙት? መቼ ነው እንደአያቶቻቸው በኩራት ኃገራቸው/ቀያቸው ውስጥ በኩራት የሚኖሩት? እንደልባቸው ወጥተው እንደልባቸው የሚገቡት?
መቼ? መቼ? መቼ? መቼ? መቼ? መቼ? መቼ? መቼ ነው።

የፖለቲካ እንካ ሰላምታ ያብቃ

ሰሞኑን፤ የአ/አባባን ማስተር ፕላንን በመቃወም በኦሮምያ አካባቢ የተጀመረውን የሕዝብ አመፅና እንቅስቃሴ እንደምክንያት በመጠቀም፤ ብዙ የተቃዋሚ ድርጅቶች እርሰ በርሳቸው መነጋገር መጀመራቸው በጣም የሚያስደስት ነው። ሁላችሁም በአንአድነት፤ ለዲሞክራሲ፤ ለፍትህ፤ ለፍቅርና ለብልፅግና ለመሥራት መነጋግርችሁ ታላቅ ጅማሬ ነው። እግዚአብሔር ይርዳችሁ።
እንግዲህ ከሃምሳ አመት በላይ የተካሄደው “የፖለቲካ እንካ ሰለምታ” ይቁም። ዶ/ር በያን አሶባ በቅርቡ በአዲስ ድምፅ እሬድዮ “ሁሉም የተቃዋሚ ድረጅቶች የጋራ ፕላትፎርምና ስምምነት አድረገን ዲሞክራሲያዊ ትግል ማካሄድ አለብን። …70% የሚሆነው ኢትዮጵያዊ እድሜው በሰላሳ ዓመት ቤት ነው። … የኛ ትውልድ አሁን ይሄን ትብብር ካላደረገና የዲሞክራሲ ትግል ካላካሄደ ጊዜው ያልፍበታል … በጥድፍፊያ እስከዛሬ ያልሰራንውን ሰርተን ለመጪው ትውልድ የማስረከብ ግዴታ አለብን …” ብለዋል። እንደዚህ አይነት የሚያረካ ንግግር ከተቃዋሚዎች አፍ መስማት ትልቅ ነገር ነው። ዛሬ ነገ ሳንል አንድነታችንን እናጠንክር።
እስካሁን የነበረው አካሄዳችን በጣም የሚያስዝን ነበር። ትላንትና በዳይፐር ተጠቅልልለው በቅኝ አገዛዝ ስርዓት ይድሁ የነበሩት የአፍሪካ አገሮች እንኳን፣ እኛ “የፖለቲካ እንካ ሰላምታ” ቁጭ ብለን ስንለዋወጥ፣ በአጭር ግዜያቶች ጥለውን በርረዋል። እኛ ከቅኝ ግዛት እንዲላቀቁ የረዳናቸው ብዙ ሃገሮች ዲሞክራሲን ሲገነቡ እኛ ወደኋላ ተመልሰን በራሳችን ልጆች ተገዚዎች ሆነናል። እኛ ለመሰረትነው የአፍሪካ እግር ኳስ ድርጅት፤ ቋሚ ተመልካቾች ሆነናል። አያችሁ፤ ከአያቶቻችን እንሻላለን እንላለን። እነሱ ግን ከና ከድሮው “የተናቀ ይስረግዛል” ብለው ጨርሰውታል።
አያቶቻችን ባቆዩልን የሺህ ዓመታት ነፃነት ውስጥ፤ እንኳንስ የቴክኖሎጂ እድገት ልናመጣ ይቅርና ጠግበን ለማደርም አልቻልንም። በየሰላሳና በየሃምሳ ዓመታቶች ሕዝባችን በከፋ የረሃብ ሰቆቃ ውስጥ በተደጋጋሚ እየተዘፈቀ የዓለም ለማኞች ሆነን ቀርተናል።
በእንደዚህ አይነት ጉዞዋችን፡ የጎንደር፤ የአክሱምና የላሊበላ ታሪካችን ለዓለም ሕዝቦች “የልብ ወለድ ታሪክ” ሊመስላቸው የሚችልበት ወቅት እሩቅ አይመስልም። ለዚህ ሁሉ ድክመት (ክሽፈት እንዳሉት ፕሮፌሰር መስፍን ወ/ማርያም) በኔ አስተሳሰብ፤ ከአፄ ኃ/ሥላሴ ጀምሮ የነበረው ትውልድ ነው። ከዚያ በፊት የነበረውን ትውልድ ዘመናዊ መንግሥትና ዘመናዊ የትምህርት ስርዓት ካለመኖር ጋር አያይዘን ከተጠያቂነቱ ብናላቅቀው ይሻል የመስለኛል።
እንግዲህ፤ በአፄ ኃ/ሥላሴ ጊዜ የነበረው ትውልድ፤ በየተማሪ ቤቶች ቅጥር ግቢ ውስጥ፤ በቀ ኃ/ሥላሴ ዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች እየተመራ የነደፈውን አብዮታዊ ትግል አጫጭሶ የገዢውን መደብ ለመገርሰስና ተራማጅ የሕዝብ መንግሥት ለመገንባት ታላቅ መስዋእትነት ከፍሏል።
ይሄው አብዮቱን በቀደምተኝነት በዩኒቨርስቲው ቅጥር ግቢ ውስጥ ይመራ የነበረው ተማሪ፤ ግቢውን ለቆ ከወጣ በኋላ ግማሹ በከተማ ሆኖ፤ ሌላው ደግሞ ወደሜዳ ወርዶ የአብዮቱን አቅጣጫ በተለያዩ የፖለቲካ ድርጅቶች ሥር እየቀየሰ ታግሏል።
አሁን ኢትዮጵያና ኤርትራ ወስጥ ያሉት የገዢ መደቦችም በዚያን ወቅት ተረግዘው ጭንጋፍ የሆኑ የኢትዮጵያ ተማሪዎች አብዮት ናቸው። በደርግ ጊዜም የሰፊውን ሕዝብ አብዮት ያኮላሹት ከነዚህ ጭንጋፎች ያልተሻሉ ዩኒቨርስቲው የወለዳቸው የአብዮቱ የእንግዴ ልጆች ናቸው። ከ40 ዓመታት በበለጠ የፖለቲካ እንካ ሰላምታ ተፋጥጠው በኤርትራና በኢትዮጵያ ውስጥ ላሉት ጭንጋፎች፡ የዕድሜ ማራዘምያ ዋስትና በሚያስገርም መንገድ እየሰጡ ያሉትም አሁንም ከዚያው ከቀ.ኃ.ሥ ዩኒቨርስቲ የበቀሉት ተራማጅ ተማሪዎች ናቸው። ይሄ “የአፄ ኃ/ሥላሴ እርግማን ይሆን?” ያሰኛል።
ስለዚህ፤ እርግማንም ከሆነ ጠበል እንረጭና፤ ለሁሉም የኢትዮጵያ ብሔር ብሔረሰቦች እኩልነት፤ ፍትህ፤ መብትና ብልፅግና፤ ነገ ዛሬ ሳንል፤ በጋራና በትብብር እንስራ።
ከአብዮቱ አበይት ጥያቄዎች ሁለቱን ለመጥቀስ
መሬት ላራሹ አማሮችን በተመለከተ
በወቅቱ የነበረው ታላቁ ጥያቄ ከመሬት አስተዳደር ጋር የተቆራኘ ነበር። መሬት ለአራሹ ይሰጥ። የመሬቱ ባለቤት ጭሰኛ ሆኖ ሳለ፤ በላዩ ላይ ተመርቶ ለመጣው ሰው ገባሪ ሆኖ ከሚያመርተው ሰብል አንድ ሶስተኛውን ይገብራል።
ለመሆኑ ይህ የመሬት አያያዝ እንዴት እንደነበርና በምን አኳኋን እንደተያዘ በአጭሩ ብንመለከት፡
1ኛ በእርስት መልክ የተያዘ መሬት። ይህ መሬት ከአባት ወይንም ከእናት የተወረሰ፤ ሲወርድ ሲዋረድ በውልደት የተገኘ መሬት ነው።
2ኛ በጉልት የተያዘ መሬት። ይህ መሬት የመንግሥት ሆኖ አራሹ ግብር እየገበረ የሚተዳደርበት መሬት ነው።
3ኛ የማደሪያ መሬት። ይህ መሬት መንግሥት በድሮ ጊዜ ለሰራተኞቹ (ለምሳሌ ወታደሮች) እንደ ደምዎዝ የመደበላቸው መሬት ነበር።
4ኛ ከማደሪያ መሬት የሚመሳሰለው ሌላው የመሬት አያያዝ ደግሞ የርሻ መሬት በመመራት ነበር። በአፄ ኃ/ሥላሴ አገዛዝ ጊዜ ማንኛውም አርሳለሁኝ የሚል ኢትዮጵያዊ ግማሽ ጋሻ የመንግሥት መሬት መመራት ይችል ነበር። የመንግሥት ሰራተኛ ከሆነ ደግሞ ሙሉ ጋሻ መሬት መመራት ይችል ነበር። የመንግሥት መሬት ማለት በመንግሥት ቁጥጥር ስር ያለና በግለሰብ እጅ ያልገባ መሬት ማለት ነው። ነገር ግን ይህንን ሕጋዊ መንገድ በመጠለል ብዙ እራሳቸው አራሽ ያልሆኑ ግለሰቦች ተጠቃሚ ሆነዋል። በብዙ የኢትዮጵያ ክልልሎች ውስጥ እርቆ የሚኖረው ገበሬም፤ በቋንቋም ሆነ በመገናኛ እጥረቶች ምክንያት ሰለመሬት ግብርና አዋጅ ጠንቅቆ ሰለማያወቅ ለመሬት ንጥቂያው በሰፊው ተጋልጧል። አዲስ መጪው ሰው መሬቱ ግብር እንዳልተከፈለበት ካረጋገጠ በኋላ በቀያሽ አስለክቶ ለመሬቱ ግብር በመክፈል፤ በመንግሥት አዋጁ መሰረት ይህን ግማሽ ወይንም ሙሉ ጋሻ መሬት ሕጋዊ ያደርጋል ማለት ነው። በዚህም እረገድ አማራውም ትግሬውም (በትንሹ የሌሎች ብሄረሰብ ተወላጆችም) ተጠቃሚዎች ሆነዋል።
5ኛ የግል መሬት። ይህ መሬት ለገዢው መደብ እንደሹመቱና እንደቅርበቱ ከመንግሥት የተሰጠ መሬት ነው። አገር አቅንተዋል የተባሉትንና፤ ለሐገር ነፃነት ጦር ግንባር የዘመቱትን ይጨምራል። ከዚህም ጨምሮ በገዢው መደብ መሪዎች በዝርፊያ መልክ በአስተዳዳሪነት ሹመት (አገረ ገዢዎች) በየጠቅላይ ግዛቱ የተላኩ የአፄ ኃ/ሥላሴ መሳፍንቶችና ባላባቶች በራሳቸውና በጭፍሮቻቸው ሥም ያጠቃለሉት በሺህ የሚቆጠር ጋሻ መሬት ነው። ለምሳሌ በጨርጨር አካባቢ በአንድ ባለስልጣን ብቻ ከ 900,000 ሄክታር በላይ ተይዞ ነበር (SILESHI WOLDETSADIK, Land Ownership In Hararge Province Imperial Ethiopian College of Agricultural and Mechanical Arts Experiment Station Bulletin No. 47, 1966). ከዚህ ከተያዘው መሬት ውስጥም በመንግሥት ለቀረጥ የተመዘገበው 1.1% ወይንም 9,900 ሄክታር ብቻ ነበር። በጣም ብዙ መሬት እንደያዙ በስፋት የሚነገርላቸው ራስ መስፍን ስለሺ ነበሩ. እነዚህን የመሳሰሉ ትልቅ ባለሃብቶች፤ በትራክተር ማረስ ሲጀምሩ ደግሞ መሬቱ ላይ ሰፍሮ የነበረውን ጭሰኛ እያባረሩ መጡ። በአካባቢው ያለውን የገበሬ መሬትም በገንዘብ ሃይል እየገዙ ሰበሰቡ።
6ኛ መንግሥት ለቤተክርስትያኖች ለመተዳደሪያ የሰጠው መሬት
7ኛ መንግሥት በሰፈራ የሰጠው መሬት። ይህ መሬት በፊት ሰፋሪ ያልነበረበት የመንግሥት መሬት ነው። ይህ ገበሬዎችን ከተጨናነቀ ቦታ በማስነሳት ወደ ሌላ የመንግሥት መሬት የማስፈር ፕሮግራም የተጀመረው 1958 ዓ.ም ጀምሮ ነው። ከ1974 አብዮት በኋላ ደርግ ከ600,000 የሚበልጡ ሰዎችን በተለያዩ ቦታዎች አስፍሮ ነበር። በ1985 ዓ.ም ባወጣውም የመደርተኛነት (Villagization) ፕሮግራም፤ እስከ 1986 ዓ.ም 4.6ሚ የሚሆኑ ሰዎች፤ በ4500 መንደሮች፤ በሸዋ፣ በአርሲና በሐረርጌ አስፍሯል። በዚህ ፕሮግራም በመቀጠልም ፤ 1989 ዓ.ም ከማለቁ በፊት እስከ 13ሚ ሕዝቦች በመንደርተኝነት አስፍሯል(Thomas P. Ofcansky and LaVerle Berry, editors Library of Congress Federal Research Division (1991)።
የመሬት ይዞታ ተጠቃሚዎች ገዢው መደብና ከገዢው መደብ ጋር የተሳሰሩት ናቸው። እነዚህም መውሳፍንቶች፤ አገረገዢዎች፤ ባላባቶች ሹሞችና ወታደሮች ናቸው። አማሮችን፤ ትግሬዎችንና ኦሮሞዎችን በብዛት ያካትታል።
የሆነ ሆኖ፤ ከመሬት ላራሹ ጥያቄ ጋር ተያይዞ፤ የአማራው ሥም ብቻ ተገንጥሎ የሚነሳበት ምክንያት፦
1ኛ የትግሬውም ሆነ ከሌላ ብሄር የመጣው ባለመሬት ሥም ከአማራ ሥም ጋር ስለሚመሳሰል።
2ኛ ትግሬውም ሆነ ከሌላ ብሄር የመጣው ባለመሬት የአማርኛ ቋንቋን በየሄዱበት (በየሰፈሩበት) ስለሚናገሩ፤ በአካባቢው ነውሪ እንደ አማራ ስለሚቆጠሩ ነው።
በብዙ የሚቆጠሩ የትግራይና (ኤርትራንም ጨምሮ) የኦሮሞ ተወላጆች መሬትና ጭሰኞች ነበራቸው። በወረዳና አውራጃ አስተዳድሪነትም የስርዓቱ አካል በመሆን የመሬት ንጥቂያ ተጠቃሚዎች ሆነዋል።
በመጀምሪያ ደረጃ ግን በመሬት አስተዳደር ችግር ወይም “በመሬት ላራሹ ጥያቄ” በጣም የተኮነነው የአማራው ብሔር ብቻ ነበር።ተራው አማራ፣ ግማሽና አንድ ጋሻ መሬት ተመርቶ ከራሱ ብሔር ውጭ በሌላ ክልል የሚኖረው፣ ምን ያህል መሬት ይዞ እንደነበረ የወጣ ቆጠራ (ስታትስቲክስ) የለም።
እንግዲህ ለምን አማራ ብቻ እንደጠላት እንደሚታይ አይታወቅም። ይህንን የመሬት ላራሹ ጥያቄ ከግብ ለማድረስ ትግሉን በቀደምትነት ከጀመሩት የኢትዮጵያ ታጋዮች አንጋፋዎቹ የአማራ ወጣቶች ለመሆናቸው አያጠያይቅም። በአ/አበባ፣ በጎንደር፣ በደ/ማርቆስ፣ በባህርዳር፤ በደሴና በመሳሰሉት አደባባዮች የወደቁት የኢትዮጵያ/የአማራ አርበኞች ቁጥር ስፍር አልነበራቸውም። ታሪክም አይከዳውም።
መሬት ላራሹ ከታወጀበት ከ1975 ዓ.ም ጀምሮ በሌላው ክልል ይኖር የነበረው የአማራ ሕዝብ፣ (በተለይም በገጠሩ) ሙሉ በሙሉ ለመፈናቀሉ ጥርጥር የለውም። የተፈናቀለው የአማራ ገበሬ በኢትዮጵያዊነቱ በሕግ የተመራውንና (ማለትም በፊት ገበሬ ያልሰፈረበት ቦታ የተመራውን) መንግሥት ከሌላ ቦታ አምጥቶ በመንግሥት ባዶ መሬት ላይ ያሰፈረውን አማራ ይጨምራል። የወያኔ ሕገ መንግስት ነሐሴ 15 ቀን 1987 (21 August 1995) ከፀደቀ በኋላ ከሚኖሩበት ኅገር የተፈናቀሉትና የተጨፈጨፉት አማራዎች ቁጥር በትንሹ ከሚሊዮን ይበልጣል።
አዲስ አበባ ነሐሴ 15 ቀን 1987 (21 August 1995) በፌዴራል ነጋሪት ጋዜጣ ታትሞ የወጣው ወያኔ ያፀደቀው ሕገመንግሥት እንዲህ ይላል።
“አንቀጽ 32 – የመዘዋወር መብት
1. ማንኛውም ኢትዮጵያዊ ወይም በሕጋዊ መንገድ ሀገሪቱ ውስጥ የሚገኝ የውጭ ዜጋ በመረጠው የሀገሪቱ አካባቢ የመዘዋወርና የመኖሪያ ቦታ የመመስረት እንዲሁም በፈለገው ጊዜ ከሀገር የመውጣት ነፃነት አለው።”
“አንቀጽ 40 – የንብረት ደንብ
4. የኢትዮጵያ አርሶ አደሮች መሬት በነፃ የማግኝትና ከመሬታቸው ያለመነቀል መብታቸው የተከበረ ነው። አፈፃፀሙን በተመለከተ ዝርዝር ሕግ ይወጣል።”
“አንቀጽ 9 – የሕገመንግሥት የበላይነት
2. ማንኛውም ዜጋ፤ የመንሥት አካላት፤ የፖለቲካ ድርጅቶች፤ ሌሎች ማህበራት እንዲሁም ባለሥልጣኖቻቸው፤ ሕገ መንግሥቱን የማክበርና ለሕገ መንግሥቱ ተገዢ የመሆን ኃላፊነት አለባቸው።”
እንግዲህ በሌላ የብሔር ክልል (ኢትዮጵያ) ውስጥ፤ በሕገ መንግሥቱ አዋጅ በአንቀጽ 32 ንዑስ 1፤ የመዘዋወርና የመኖር መብቱ የተረጋገጠለት አማራ ሲባረር…
በሕገ መንግሥቱ አዋጅ በአንቀጽ 40 ንዑስ 4፤ የንብረት ደንብ መሰረት፤ ከመንግሥት ካገኘው መሬት አማራ ብቻ የሆነው ሲፈናቀል…
የመንግሥትም አካላትም ሆነ ወይንም ወንጀለኞቹ፤ ሕገ መንግስቱን ተፃራሪ በመሆን የአማራን ሕዝብ ከሚኖርበት ቤቱ በማባረራቸውና በማፈናቀላቸው፤ በሕገ መንግሥቱ አዋጅ አንቀጽ 9 ንዑስ 2 መሰረት ሃላፊነት አለባቸው።
መሬት ላራሹ ከታወጀስ በኋላ በሌላው ክልል ውስጥ (አሁን በከተማዎች ውስጥ ማለት ነው) ስንት አማራዎች ይኖራሉ? እርሻ ውስጥ አሁን እንደሌሉበት የታወቀ ነው (ካሉም ቁጥር ውስጥ የማይገቡ ናቸው)። የሚተዳደሩትስ በምን ዘርፍ ነው? በንግድና በመንግሥት ሥራ ተሰማርተው መሆን አለበት። ኢትዮጵያዊነት እንደከሰል እየከሰመ በመጣበት (የወያኔ መንግሥት)፤ በአሁኑ ወቅት ደግሞ በሌላ ክልሎች ውስጥ አማራ ሆኖ የመንግሥት ሥራ ማግኘት ለዘበት ይመስላል። ስለዚህ በብዛት በሌላ የኢትዮጵያ ክልል ውስጥ የሚኖሩት አማሮች፤ አያትና ቅድም አይቶቻቸው ተወልደው ባደጉበት ክልል እንደሌላ ዜጋ ወደ ዳር ተገለው በየከተማው ሥር ተሸጉጠው ተቀምጠዋል።
ታድያ መሬት ላራሹ ከታወጀ ከ40 ዓመት በላይ ሆኗል። አሁንም ቢሆን እነዚህ እንደ ባዕድ ተቆጥረው መብታቸው የተገፈፈው ኢትዮጵያኖች በአማራ ሥም ግፍ እየተሰራባቸው ነው። ለዚሁም ተጠያቂው ዘረኛው የወያኔ መንግሥት ነው። በብሔር እልቂትና (genocide) አገርን በማጥፋት ወንጀል ተጠያቂ ነው። ይህ እልቂት አሁንም በቅርብ በቤንሻንጉል ክልል ውስጥ አገርሽቶበት ብዙ ሰዎች አልቀዋል።

የብሔሮች ጥያቄ፤ አማሮችን በተመለከተ
በተመሳሳይ ሁኔታ ሌላ የተነሳው የተማሪዎች ጥያቄ ደግሞ “የብሔር ብሔረሰቦች ጥያቄ” ነበር። የዚያን ጊዜ፤ ይህን ጥያቄ ለመፍታት በጋራ ቀደምትነት የቆመው ተማሪ ዘረኛነትን የማያወቅ፤ ለቅንና ለእኩልነት የቆመ፤ በኢትዮጵያ ውስጥ ለሚገኙት ብሔር ብሔረሰቦች ነፃነት ሕይወቱን ለመሰዋት የተዘጋጀ ነበረ።
እንደሚታወቀው ሁሉ፤ ለመጀመሪያ ጊዜ፤ የብሔርን ጥያቄ በፅሁፍ አቅርቦ በቀ. ኃ/ሥላሴ ዩኒቨርሲቲ ወስጥ ያነበበና በዩኒቨርሲቲው የተማሪዎች መፅሔት ላይ በ1969 ያሳተመው ዋለልኝ መኮንን ነበር። ብዙዎቹ ተማሪዎች ከአማራ ከትግሬና (ኤርትራውያንን ጨምሮ) ከኦሮሞ አካባቢ የመጡ ነበሩ። ከነዚህ ለሰፊው ሕዝብ ሕይወታቸውን ለማሳለፍ ከአብዮቱ ግንባር ከተሰለፉት ተማሪዎች መካከል ቤተሰቦቻቸው በገዢው መደብ ውስጥ ትላልቅ ስልጣን ያላቸውም ነበሩ። እንግዲህ እነዚህ የኦሮምያ፤ የአማራ፤ የትግራይ፤ ወዘተ ተማሪዎች ነበሩ በግንባር ቀደምትነት የኢትዮጵያ ጭቁን ሕዝቦችን ከጭቆና ቀንበር ለማላቀቅ፤ ለሰብአዊ መብቶች፤ ለብሔር ብሔረሰቦች እኩልነትና ነፃነት ደመ ከልብ ሆነው የቀሩት። ዘር ያልነበራቸው፤ ለዘር እኩልነት የቆሙ፤ በየአደባባዩ ለሰፊው ሕዝብ መስዋዕትነት የከፈሉ።
ይህንን ለመጥቀስ የፈለኩት ባሁኑ ግዜ በአንዳንድ አካባቢ፤ የዘር መርዘኛ ፕሮፓጋንዳ እየረጩ፤ ገና ዛሬ ከዕንቅልፋቸው ብንን ብለው ስለ ብሔር ብሔረሰቦች ጥያቄ “ሊቆች” ሆነው (ይህን ሁሉ ችግር የፈጠረው አማራው እንደሆነ በማስመሰል) ጠበብተኝነትን ሲያራምዱ ስላየሁ ነው። እነዚያ በዩኒቨርስቲውና በየከፍተኛው ት/ቤት ቅጥር ግቢ ውስጥ የበቀሉት፤ ዘር ያልነበራቸው፤ የኢትዮጵያ ተማሪ አርበኞች ስም ሲጎድፍ ሳይ ደሜ ይፈላል። ከነዚህ “ልብ ወለድ የፖለቲካ ደራሲዎች” ውስጥ አንዳንዶቹ ደግሞ የአርበኛውን የኢትዮጵያ ተማሪ ታሪክ እንኳን ያላነበቡ፤ የፖለቲካ ጥልቀት የሌላቸው፤ ለራሳቸውም ይሁን ለሀገራቸው ክብር ብለው እውነተኛ ትግልን ያልቀመሱ “የብዕር ነብሮችና የዘረኞች ደወል” ብቻ ናቸው።
አንድ አማራ፤ አንድ ኦሮሞ ወይንም አንድ ትግሬ የዛሬ ሀምሳ ዓመት ሰደበኝ ወይንም አንቋሸሸኝ ብሎ አንድ ብሔረሰብን በጠቅላላ መወንጀል ትልቅ ሥህተት ነው። በየብሔረሰቡ ስንት መረን የወጣ ባለጌ ሰው አለ? በኢትዮጵያ ውስጥ ከባለሞያዎች እኩል የተሰደበ ሰው ነበር እንዴ? በየብሔረሰቡ ሸክላ ሰሪው “ፉጋ”፤ ብረት ሰሪው “ቀጥቃጭ”፤ እንጨት ሰሪው “አናጢ” እየተባለ ይሰደብ አልነበረም? ይሄ ለምን መጣ? ከትምህርት ማነስ ነው። ስንቱ ነው ኢዚህ ሰሜን አሜሪካን እንኳን መጥቶ አፍሪካ አሜሪካዎችን “እነዚህ ጥቁሮች” የሚለው (ይህን ከፍተኛ ትምህርት ያለው ሰው ሲናገር ሰምቻለሁ) አንዳንዱ ደግሞ “እነዚህ ባሪያዎች” ይላል። አዳንድ ጊዜ ከቀለም ትምህርት ደግሞ ኮመንሴንስ ያለው ሰው ይሻላል። አንዳንዱ ሲናገር ጭቃ ነው። እንደዚህ አይነቱን ጭቃ ከየአህጉሩ ለቅሞ ማውጣት አይቻልም። ዘወትር የሚወልዳቸው ቤት አይጠፋምና።
ስለዚህ፤ እኛ ከተማርን፡ ሕዝባችንን ካስተማርን (መጥፎ መጥፎውን ሳይሆን ጥሩ ጥሩውን ነገር) በፊት የነበረው መጥፎ ቋንቋ በጥሩ ቋንቋ ይቀየራል። ዛሬ አንድ ዘረኛ “ኒገር” ብሎ ቢሰድበኝ፤ አለቃዬ ደግሞ በቀለሜ የተነሳ ተፅዕኖ ቢያደርግብኝ፤ መብቴን ለማስከበር በህግ እጠይቀዋለሁኝ እንጂ የነጭን ዘር በጠቅላላ አልኮንንም። በጭፍንና በደምፍላት መራመድ አደገኛ ነው።
ስለዚህ ሐገራችን ውስጥም ይሄንንው የሕዝብ ህልውና የሚያስከብር የሕግ የበላይነት ያስፈልጋል። የሕግ የበላይነት እንዲነግስ በትብብር ከሰራን፤ መከባበር፤ መፈቃቀር፤ መረዳዳትና አንድነት ሳይወዱ በግድ ይዛመዱናል። የዘረኝነት ሰንሰለት ይሰበራል።ሰሞኑን በአዲስ ድምፅ ራዲዮ ዶ/ር አረጋዊ “ላለፈው ቤት ክረምት አይሰራለትም” ብለዋል። ያለፈውን፤ ጊዜ የጣለውን ስርዕት እያነሳን ወርቃማ ጊዜያችንን በከንቱ ከማጥፋት፤ እስቲ መጀመሪያ የየራሳችንን አቋም በደምብ ገምግመን ትልቋን ኢትዮጵያ ለመገንባት አብረን እንነሳ። ትብብራችንን ዛሬ እንጀምር። ማንኛውም ቅራኔ በንግግርና በመደማመጥ ይፈታል።

የገዢው መደብች ከብሔር ጋር ያላቸው አሰላለፍ ምን የመስላል?
የባላባቱ የገዢ መደብ
ኢትጵያን በዚያ ወቅት የሚያስተዳድረው የገዢ መደብ፤ በብዛት የተውጣጣው ከኦሮሞ፤ ከአማራና ከትግሬ ብሔረሰቦች ነበር። የዚህ የገዢ መደብ ያገዛዝ ስርዓት ባላባታዊ (ፊውዳላዊ) ነበር። ይህ ባላባቲዊ አገዛዝ፤ ለብዙ ዓመታት የሁሉም ኢትዮጵያ ውስጥ የሚገኙ ብሔረሰቦች የአገዛዝ ስርዓት ሆኖ ቆይቷል። ወላሞ በወላሞ ባላባቶች፤ ከፋ በከፋ ባላባቶች፤ ኦሮሞ በኦሮሞ ባላባቶች፤ ከምባታ በከምባታ ባላባቶች፤ አማራ በአማራ ባላባቶች፤ ትግሬም በትግሬ ባላባቶች ተገዝተዋል። ወ.ዘ.ተ።
በባላባታዊ አገዛዝ ሥር የሁሉም ብሔረሰብ ጎሳዎች ተገዢዎች ነበሩ። በዚህ አገዛዝ መሰረት፤ አነስተኛ ሕዝብና ግዛት ያላቸው ባላባቶች፤ መብታቸውንና ጥቅማቸውን ለማስከበር ሲሉ ለትላልቆቹ ባላባቶች ይገብራሉ (በገቢያቸው መጠን እንደቀረጥ ማለት ነው)። ትላልቆቹ ባላባቶች በተራቸው ደግሞ፤ ግዛታቸውን ለማስስፋፋትና ሃይላቸውን ለማጠናከር በጊዜው ላሉ ሃይለኛና ገናና ባላባት ይገብራሉ። ጊዜ ሲሳካላቸው ደግሞ እነሱም ያስገብራሉ።
በየብሔሩ ወስጥ ያለው ባላባትዊ ሽኩቻ በዚህ መልከ ገፅታው እንደ አይነት ባህሪ የነበረው ነበር። አንድ ብሔር ሌላውን ብሄር ሊያንበረክክ የቻለውም በሃይል ነበር። አማራውም፤ ኦሮሞውም፤ ክርስትያኑም፤ እስላሙም ይህንን የመሰለ ባህርይ አሳይቷል።
በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ አንድ ብሔረ ወጥ የሆነ የባላባት (የመሳፍንት) ሥርዓት ኢትዮጵያን መርቶ አያውቅም፤ ከሌላ በመቀላቀል እንጂ። አፄ ተዎድሮስ እንኳን ቢሆኑ፡ ምንም እንኳን የመሳፍንት ዘር ባይኖራቸውም (አላቸው የሚል ሰው ቢኖርም)፤ ጎንደርን፤ ትግሬን፤ ውሎንና ሸዋን በማስገበር ነው ኢትዮጵያን አንድነት ጠቅልልለው ለመግዛት የቻሉት።
በዚያን ወቅት ኢትዮጵያን ለመግዛት “ሃይልና ሃይማኖት” ትልቅ ሚና ተጫውተዋል። ይህንን ሃይል ለማግኘት ባላባቱ በጥቅም የመደጋገፍንና በጋብቻ የመተሳሰርን ዘዴዎች ለብዙ ዓመታት ተጫውቷል። ለዚህም የአፄ በዕደ ማርያም ሚስት የነበረችውን ንግሥት ዕሌኒንና (1450-1500) በየጁ መሳፍንቶች ግዜም (1670-1845; በነራስ ዐሊ፣ ራስ አሊጋዝ፣ ራስ ጉግሳ፤ ወዘተ) በጣም ጎልቶ የታየውን በጋብቻ የተገመደ ሀይል መጥቀስ ይረዳል። ንግሥት ዕሌኒ፤ ገራድ መሐመድ የተባለው የደዋሮ ገዢ ልጅ ነበረች። አፄ በዕደ ማርያም በ1470 ዓ.ም ሲሞቱ ልጆቻቸው (አፄ እስክንድር፤ ያዕቆብና ልብነ ድንግል) ለአቅመ አዳም ስላልደረሱ ንግሥት ዕሌኒ እስዋ እራሷ እንደራሴ በመሆን ለብዙ ዓመታት እንደንግሥት ገዝታለች። በዙርያው ካሉ የስላም ገዥዎች ጋር የቤተሰብ ግንኙነት ስለነበራት ሁለቱንም ክፍሎች በማስማማትና በማስተባበር ጠቅማለች።
ስለዚህ የገዢው መደብ (የባላባታዊ የአገዛዝ ስርዕት) ከራሱ ብሔርና ሀይማኖት ውጭ ይቅርና፤ በራሱ ብሔርና ሀይማኖት ውስጥ ካሉትም ባላባቶችና መሳፍንቶች ጋር፤ ጥቅሙን ለማስከበር በጋብቻ ተሳስሯል። ሰፊውን ሕዝብ ለብዙ አመታት በጭቆና የገዛው በየራሱ ብሔር ውስጥ ያለው ባላባት እንጂ ከሌላ ብሔር የመጣ ባላባት አይደለም። በጦርነት ቢሸነፍም ተሸናፊው ባላባት (በዚያው ክልል ያለው) ለአሸናፊው (ከሌላ ክልል ወይንም ከዚያው ክልል ለመጣው) ይገብር እንጂ ተራው ሕዝብ ግን ሁልጊዜ የሚገብረው ጊዜ ለሾመው ባላባት ነበር።
የደርግ የገዢ መደብ
በደርግም ጊዜ፣ የገዢው መደብ አማራ ነው እየተባለ (የተለያዩ የፖለቲካ ቡድኖች የፕሮፖጋንዳ ጨወታ ሆኖ ቆይቷል) ይወራ ነበር። እውነተኛው ሀቅ ግን ደርግ ዘር አልነበረውም። ቢኖረውም እንኳን አገሪቱን ይመሩ ከነበሩት ሃይሎች ውስጥ 60% የሚያክሉት የኦሮምያ ተወላጆች ነበሩ ይባላል (አንዳንዶቹ በእናት ወይ በአባት፣ እንደ ኮሎኔል መንግስቱ)። ይህ እንግዲህ በቁጥር ጥናት መረጃ (እስታትስቲክስ) የተረጋገጠ አይደለም ።
የሆነ ሆኖ፤ ቀደም ብሎ እንደተገለፀው፤ መሬት ተወርሷል። በሌላው የኢትዮጵያ ክልል የሚኖረው አማራ ተፈናቅሏል። ግማሹሁም ተቃጥሏል። ሌላውም ከየገደሉ ተወርውሮ ተሰባብሯል። በራሱም ሆነ በሌላ ክልሉ ውስጥ የሚኖረውም አማራ፡ የአብዮቱን መፈክር በልጆቹ ክንድ አስይዞ፤ የትግሉ ግንባር ቀደም በመሆን መስዋእት ከመክፈል በስተቀር ያገኘው ፋይዳ የለም። ታድያ የአማራ ሥም ከደርግ የገዢ መደብ ጋር ምን አገናኘው?
ኢሕአፓና መኢሶን ከአማራ የገዢ መደብ ጋር ነው እንዴ የታገሉት? መኢሶን (በኃይሌ ፊዳ መሪነት) ያጠናከረውና የገነባው የደርግን እንጂ የአማራ የገዢ መደብን ነበር? አሁንም ይሄው መከረኛው የአማራ ሥም፣ በልብ ወለድ ፖለቲከኞች፣ ከአፈር ጋር እንደታሸ ነው። ስለዚህ የገዢው መደብ ከዚህ ብሔር ነው የመጣው ለማለት አይቻልም። ደርግ የተለየ እንክብካቤና ጥቅም ለአንድ ብሔር ብቻ ሲሰጥ አልታየምና። የአማራ ብሔር፤ እንደሌሎቹ የኢትዮጵያ ብሔሮች (እንዲያውም ከሌሎቹ በላይ) የተጨቆነ ነበር።
የወያኔ የገዢ መደብ
የወያኔ የገዢ መደብ ደግሞ ከሁሉም በግልፅ የተለየ ነው። የገዢው ቡድን መቶ ፕርሰንት ከትግራይ ብሔር ነው። በፓርላማ ውስጥ፤ ከዚህ የገዢ ቡድን ጎን የተቀመጡት የሌላ ብሔር ተወካዮች የገዢውን ቡድን በዓለም ዓቀፍ ሕብረተሰብ ፊት ኅጋዊ ለማስመሰል ብቻ የተቀመጡ ተዋናዮች ናቸው። ጠቅላላው የሀገሪቱ መመሪያዎችና ደንቦች ይህንን የገዢ መደብ በስልጣን ኮርቻ ላይ ለማቆየት የተነደፉ ናቸው። ከነዚህም በዋነኝነት የሚቀመጠው መመሪያ “ብሔር ብሔረሰቦችን በዘር ከፋፍሎ፤ እርስ በርስ እያናከሱ” የመግዛት ፖሊሲ ነው።
በገዢው የወያኔ መደብ ውስጥ ሥርዐቱን ተቆጣጥሮ ዓላማውን ለማራመድ የተሰማራው (የተቀጠረው ወይም በጥቅም ላይ ያለው) ሕዝብ ምን ያህል ነው? 10 ሺህ? 50 ሺህ? ወይም 100 ሺህ? (ይሄ ማለት እንግዲህ ከ6.1ሚ የትግራይ ሕዝቦች ውስጥ 0.16%፣ 0.41% ወይም 1.64% ማለት ነው)። እንግዲህ ወያኔ የአምባገነን ክንዱን በቀረው 99ሚ ሕዝብ ላይ ጭኖ በአፈሙዝ የሚመራው ከ1% ባነሱት የትግራይ ተወላጅ ወበዴዎችና ቅጥረኞች እንጂ በመላ የትግራይ ሕዝብ ድጋፍ አይደለም። ይህ በደንብ መታወቅ አለበት። አራት ነጥብ።
የገዢው መደብ በትግሬ ጠበብተኝነት (ዘረኛ) የሚመራ አምባገነናዊ መንግሥት ነው። ስለዚህ ሰፊው የትግራይ፣ የአማራም፣ የኦሮምያ፣ የሱማሌም፤ ወዘተ ሕዝብ ለመቶ ዓመታት እንደተጨቆነው ሁሉ፤ አሁንም የገዢው መደብ ጭዳ ሆኖ ቀርቷል። ለዚህ ነው ወያኔ የትግራይን ሕዝብ በጭራሽ አይወክልም የምለው።
የገዢው መደብ ወያኔ ግን በለመደው የዘረኝነት አንደበቱ የትግራይን ሕዝብ ከጎኑ ለማሰለፍ “እኔ ከወረድኩኝ አለቀልህ”፤ “ለዘለዓለም ተበዳይ ሆነህ ትቀራለህ”፤ “ይሄ የትግራይ ሕዝብ ፓርቲ ነው”፤ “በሜዳ ያመጣንውን ድል ከማንም አንጋራም፤ የትግራይ ሕዝብ ድል ነው” እያለ መሸንገሉን አላቆመም። ለትግራይ ሕዝብ ግን የወያኔ መንግሥት “ታላቅ የታሪክ ጠባሳ” ነው። በትግራይ ሕዝብ ሥም የሚነግድ፤ የትግራይ ሕዝብን ከሌላው የኢትዮጵያ ሕዝብ ጋር የሚያቃቅር፤ ኢትዮጵያ የምትባለውን ሀገር ለመገነጣጠል የጥላቻ መርዝ እየበጠበጠና እያሻማ የሚገኝ አደገኛ የገንዘብ ቅጥር ነፍሰ ገዳይ ነው።
ወያኔ ዘርን በዘር ላይ ለማስነሳት ያጧጧፈው ፕሮፓጋዳና የወለዳቸው ውጤቶች
በአማራ ላይ ጥላቻ መጀመሪያ የቀሰቀሰው ጣልያን ነው። “ከፋፍለህ ግዛው” የሚለውን የቅኝ ግዛት መርሆውን እውን ለማድረግ ከሰማይ ላይ ወረቀት እያበተነ “አማራ ጠላትህ ነው። አትተባበረው። አባርረው። ግደለው” እያለ በየከተማውና በየባላገሩ ይበትን ነበር። የተባበረውን ሁሉ ሾሟል። ከተሾሙት ውስጥም “ባንዳው” የመለስ ዜናዊ አባት ይገኙበታል።
ወያኔ በአማራ ላይ የተነጣጠረ የዘር ጥላቻ ፕሮፓጋንዳውን የጀመረው ገና ሜዳ በነበረበት ወቅት “አማራ የትግራይ ሕዝብ ጠላት ነው” እያለ እንደነበር አቶ ገ/መድህን አርዓአያ በማያወለውል ማስረጃ ገልፀውታል (ኢሳት ቲቪ)። ይህ እንግዲህ ከጣልያን የተወሰደ ግልባጭ ፕሮፓጋንዳ ነው።
ይህ የዘር ጥላቻ ፕሮፓጋንዳ የሚሰበከው ለትግራይና ለኦሮምያ ሕዝብ ነው። ወያኔ የትግራይ ሐዝብ እንዲያቅፈው የኦሮሞ ሕዝብ ደግሞ እንዲደግፈው ይፈልጋል። በትግራይ ሕዝብ ድጋፍ ብቻ ኢትዮጵያን ለመግዛት አይችልምና።
ኦሮሞና አማራ ትላልቅ ብሄሮች ናቸው። እነሱ በአንድነት ከቆሙ፤ ወያኔ አለቀለት ማለት ነው። የወያኔ መረዎች የኦሮምያ መሪዎችን በቀላሉ ሸንግለው አንጃ እንደሚፈጥሩ እርግጠኞች ነበሩ፤ የታወቀ ንቀት ስለነበራቸው። ስለዚህ አንጃ ፈጥረው ኦሮሞና አማራን ደም ማቃባቱ ትልቁ የወያኔ እስትራቴጂ ነው።
ለዚህ ነው ወያኔ እሱ እራሱ በአዋጅ ያወጣው ሕገ መንግሥት ባላንጣ ሆኖ፤ የአማራው ሕዝብ ሲባረር፤ ሲፈናቀል፤ ገደል ውስጥ ሲወረወር፤ ሲቃጠልና ሲጨፈጭፍ አይኑን ጨፍኖ፤ ጆሮውን ደፍኖ ቁጭ ያለው።
አቶ ጅዋር መሃመድ ደግሞ (ከእንጀራ አባቱ ከሊቀ መኳስ መለስ ዜናዊ የተማረውን ቲወሪ እንዳለች ገልብጦ) “መጀመሪያ ኦሮሞ ነኝ፤ ኢትዮጵያን በሰከንደሪ ደረጃ ነው የማያት” ይለናል። “ኢትዮጵያን ከመቀበሌ በፊት የኦሮሞን አቅምና ጡንቻ መጨመር ያስፈልጋል” እያለ ይፎክራል። ጡንቻው ማንን ለምስፈራራት እንደሆነ የሚያውቀው እሱ ብቻ ነው። ይህ አባባል ግልፅ የሆነ፤ ዘርን ከዘር ለማጋጨት የተጠነሰሰ “የዘረኝነት ፕሮፓጋንዳና ሴራ” ነው።
አቶ ጅዋር መሃመድ በሲ.ቢ.ኤስ ተጠይቆ ከሰጣቸው መልሶች መካከል አንዱ እንዲህ ይላል። “በመቶ የሚቆጠሩ የኦሮሞ ወጣቶች በየቀኑ በሊቢያ በኩል አውሮፓ እየገቡ ነው። እነሱን እየተቀበልን በፍጥነት ተደራጅተው ወደ ትምህርትና ወደ ሥራ መስክ እንዲገቡ ጥረት እያደረግን ነው”። ሌሎቹንስ የኢትዮጵያ ወጣቶች ማነው የሚረዳቸው? አማራውም፤ ትግሬውም፤ ሲዳማውም፤ ሀድያውም፤ ወላሞውም የየራሱን ብሔር ከፈለገ ይርዳ ማለት ነው? እነዚህ የኢትዮጵያ ልጆች በአውሮፓም ሆን በአሜሪካ የሚታወቁት በብሔር ስማቸው ነው ወይስ በኢትዮጵያዊነታቸው ነው? ሐገርህ ማነው አቶ ጅዋር? ከዚህ የበለጠ ጎስኝነትና ብሔረሰብኝት አለ? ይህ አስተሳሰብ ብቻ አቶ ጅዋር መሐመድን እንደኢትዮጵያ ጠላት ሊያስቆጥረው ይገባል።
“ኢትዮጵያ የምትባለውን ሐገር እኛ ላይ እንደጫና ነው ያስቀመጡብን። የራሳችንን የብሔር መታወቂያና (አይዴንቲቲ) ቋንቋ እንድናወግዝ (ዴናውንስ እንድናደርግ) እንገደዳለን። ካላወገዝን ደግሞ እንታሰራለን” ይላል። “ይሄ ባባቴም ባያቴም ጊዜ ተደርጓል” ይላል። አቶ ጅዋር! በአያትህ ጊዜ ባልኖር፤ በአባትህ ግዜ አንተ ያልደረስክበትን (ያላየህውን) ብዙ የኦሮሞ ክልልሎች ተዘዋውሬ አይቻለሁኝ። ኦሮሞ በመሆኑ ብቻ፤ የኦሮሞ ቋንቋ በመናገሩ ብቻ! ይታሰራል የምትለውን ግርድፍ ውሸት ከየት እንዳመጣህውም አላውቅ። በዚያን ጊዜ እኮ ስንት በሥማቸውና በብሔራቸው የኮሩ የኦሮሞ ጄኔራሎች፤ ሚኒስቴሮች፤ መሳፍንቶችና ባላባቶች ነበሩ። ይሄ እኮ የኦሮሞን ሕዝብ መሳደብ ነው። እንደዚህ እየተሳደብክ እንዴት ያሁኑን ሃላፊነት ሰጡህ? ከየት ጉድጓድ ወስጥ ነው ብቅ ያልከው አቶ ጅዋር? የየትኛው የአረብ ሐገር ቅጥረኛ ነህ? ማነው ደሞዝህን እየከፈለ፤ አልጃዚራ ላይ መድረክ እየሰጠ (ካታር?) “ኢትዮጵያን ገነጣጥልልን” ያለህ? ወያኔም የዚህ ደመወዝ ከፋይ ይሆን?
ገና የስልጣን ኮርቻ ላይ ሳንቀመጥ፣ በጎሳ የተመሰረተ አደረጃጀትና አወቃቀር በውጭ አገር ሆነን ከጀመርን፣ ሃገር ቤት ሥልጣን ይዘን ብንገባ እንዴት ልንሆን ነው? “አሁን ደግሞ የኛ ተራ ነው። አርፈህ ተቀመጥ” ነው?
አቶ ጅዋር! አትሳሳት። በዘር የበላይነት የተመሰረተ አገዛዝ በኢትዮጵያ ውስጥ ከአሁን ወዲያ ጨርሶ ቦታ አይኖርም። ሰፊው ሕዝብ ሞኝ አይደለም። አንድ ጊዜ በጥፊ ተመቷል። ለሁለተኛ ጊዜ ግን አይመታም።

የባላገሩ ጥያቄና የብሔሮች አንድነት ውጤት
አበው ሲተርቱ “ድር ቢያብር አንበሳ ያስር” ይላሉ። ትብብራችንና አንድነታችን፤ እድገታችንና ኩራታችን ነው። የኢትዮጵያ ሕዝብ ጨዋ ነው። በባህሉና በልምዱ ተፋቅሮና ተጋግዞ መኖር እንደሚችል ያስመሰከረ ሕዝብ ነው።
እድሉን አንግኝቼ፣ ሌሎች የአፍሪካ ሃገሮች እንዳደረኩት፤ ወደ ብዙ የኢትዮጵያ ከተሞችና ገጠሮች ሄጃለሁኝ። የብዙ ቀን መንገድ በበቅሎ፣ በፈረስና በመኪና ተጉዣለሁኝ። ተራ ኢትዮጵያዊ ነኝ። የተለያዩ ቋንቋዎች፣ ባህሎችና ሃይማኖቶች አጋጥመውኛል። ግን በየደረስኩበት ሁሉ ለእንግዳ የሚሰጠው ክብር ተለይቶኝ አያውቅም። ይሄ ነው እንግዲህ እኔ የማውቀው የኢትዮጵያ ሕዝብ ጨዋነት።
የባላገሩና የከተሜው ጥያቄ
ሰፊው የኢትዮጵያ ሕዝብ አንገብጋቢ ጥያቄ ምንድነው? የከተሜው/የገበሬው ጥያቄ ምንድነው? እስቲ ከምትኖሩበት ቪላ ቤት ወይም አፓርትመንት ወደ በረንዳ ወጣ ብላችሁ በሚመች ወንበር ላይ ተመቻችታችሁ ተቀመጡ። ከዚያም ወደ ውድ አገራችሁ ኢትዮጵያ ውስጠ ኅሊናችሁን ልካችሁ ባንድ ክፍል ከተማ ቤት ወስጥ ከአራትና አምስት ልጆቻቸው ጋር የሚኖሩትን ወላጆች፤ በገጠር ደግሞ ወደ ባላገር ወረድ ብላችሁ ያችን ጭስ ያፈናትን ጎጆ ከታች ተመልከቷት።
እስቲ መጀመሪያ ኦሮምያ፤ ከምባታ፤ ወላይታ፤ ሱማሌ፤ አፋር፤ ትግሬ፤ ጉራጌ፤ አማራ ውስጥ ውዳለችዋ ትንሿ የኢትዮጵያ ጎጆ ቤት እናምራ።
ምን ይታያችኋል? ጭስ ያቀለመውን የሣር ኮፍያ ደፍታ፤ ለሺህ ዓመታት ጠብቃ ያቆየችውን የጭቃ ቤት ንድፍ ጥበብ ከርሻው በስተጥግ ሆና እያስመረቀች፤ የገበሬው ኩራትና ዞሮ መግቢያ ሆና ተቀምጣለች። ወደ ጓዳዋ ገባ ስትሉ ደግሞ፤ ባንድ በኩል የቤት እቃዎች፤ በሌላ በኩል ደግሞ የዕንግዳ መቀበያና የመኝታ ሥፍራ አቅፋ፤ መሃል የቆመውን ምሰሶ ተደግፋ ቆማለች።
ጤናይስጥልኝ የገበሬው ጎጆ። እስቲ ምን ትፈልጊያለሽ? ምን ጎደለሽ ብላችሁ ጠይቋት? ስለ እግዚአብሔር ብላችሁ፤ ምነው በርሽ ተጣመመ? የማገርሽ ምርጊት ምነው ተበላ? ለምን የሳር ኮፍያሽ በጭስ ቀለመ? ለምን ክፍልሽ እበት እበት ይሸታል ሪፍረሽነር እናምጣልሽ እንዴ? እስቶቩና ፍሪጁ የት ነው የተቀመጠው? ብላችሁ እንዳትጠይቋት። “አይ ልጆቼ ትናንትና ፈረንጅ ሀገር ብትሄዱ በአጭር ግዜ ውስጥ ያሳደገች እናታችሁን ኑሮ እረሳችሁ?” በማለት ልቧ እንዳይሰበር።
ለጠየቃችኋት ጥያቄዎች እንዲህ በማለት ትናገራለች። እናት ከልጆቿ አትደብቅምና።
1ኛ ከቀን እቀን ጦም ማደሩ ገደለኝ። አምናና ዘንድሮ ዝናም ጠፍቷል። እንዴት ልሁን? መሬቱም እንደድሮው ካለ ማዳበሪያ አያፈራም። እሱን ለመግዛት ደግሞ አቅም የለኝም።
2ኛ ከቅድም አያት ወደ አያት፤ ከአያት ወደ አባት፡ እያለ የሚዋራረሰው መሬት ቁራጭ እየሆነ መጥቷል። በዚህች ኩርማን በምታክል መሬት እንኳን ቤተሰብን ይዞ ለአንድ ለራስም መኖር አይቻልም። መቼ ነው ኢንደስትሪው ተስፋፍቶ ልጆቻችን ሰርተው መብላት የሚችሉት? ምንድነው የናንተ የልጆቻችን እቅድ? አለበለዚያማ ሀገሩ በሙሉ ለማኝ መሆኑ አይደል? ትላለች
3ኛ ልጆቼን የት ላስተምር? ት/ቤት ያለው ከቀን ጉዞ በኋላ ነው። እናንተ እንኳን በፈረንጅ ሀገር ልጆቻችሁን ባውቶሞቢል እያንቀባረራችሁ ታስተምሩ የለ? ምነው እኔን እናታችሁን እረሳችሁኝ?
4ኛ መብራቱን እንኳን ተውት የከተማውንም ሰምተናል። ሃኪም ቤት እኮ በአካባቢው ጨርሶ የለም፤ ሴቶቹ በምጥ ምክንያት እያለቁ ነው። ሃኪም በቅርብ ቢኖር ይድኑ ነበር። እንዴ አስክናልቅ ድረስ ነው እንዴ እናንተ የምትጠብቁት?
5ኛ አካባቢው ያለው ወንዝ በጣም እሩቅ ነው። ወንዙ ትንሽ ስለሆነ ውሃው ደግሞ ለመጠጥ አይሆንም። ሰው በወስፋትና በትል በሽታ እያለቀ ነው። እንዲያው የጉድጓድ ውሃ የምናገኘው መቼ ነው? እንዲያው የናንተን ቅዘን አጥበን አሳድገን በውሃ ጥም እስክንሞት ትጠብቃላችሁ?
እንዳያችሁት፤ አንገብጋቢው የጎጆዋ ጥያቄ ከመገንጠል ጋር አይያያዝም። ተገነጠለችም፤ አልተገነጠለችም “ይህ የሕልውና ጥያቄዋ ቀጠሮ አይሰጣትም” ነገ ተነገወዲያ ሳይባል መመለስ አለበት።
ከዚህ ከገጠር ጉብኝት በኋላ ደግሞ ወደከተማ ተመለስ። በየጎዳናውና በየመንደሩ ሰው እንደሰርዲን ታጭቋል። የመኪና መንገዱ በተሽከርካሪዎች ተጨናንቋል። ዋናውን መንገድ ለቀህ፤ ቀጭን የግር መንገዷን ተከትለህ ቁልቁል ስትወርድ፤ ከአንድ ትልቅ ቤት ጀርባ ተለጥፋ የተቀመጠች የአንድ ክፍል ቆርቆሮ ቤት ትደርሳለህ። አንኳኩተህ ግባ።
እንደገባህ በስተቀኝህ በኩል ሁለት አነስተኛ አልጋዎች በሰያፍ ተገጣጥመው ተንጋለዋል። ከፊታቸው አግዳሚ ወንበሮች ተኮልኩለዋል። በግራ በኩል ደግሞ ዳርና ዳሩ የሚታይ በመጋረጃ የተከለለ ተለቅ ያለ አልጋ ይታያል። ከአልጋው በስታግርጌ ግድግዳውን ተደግፎ ትልቅ የኮመዲኖ ሳጥን አንጋጦ ቆሟል።
ሰላምታ ከተለዋውጥክ በኋላ፡ “ምንድነው ችግርህ? ብሶትህ? ምን ቢደረግልህ መልካም ይመስልሃል ብለህ ትጠይቀዋለህ።
“አይ ወንድሜ እሱስ ምኑ ቅጡ” ብሎ ይጀምራል።
1ኛ ከቀን ወደ ቀን የልጆቻችንና የራሳችንን ሆድ እንኳን ለመሸፈን እየከበደን መጥቷል። የምግብ ዋጋ ቀን ከቀን ወደ ላይ እየናረ ነው። የዛሬ ዓመት በቀን ሶስቴ በሽሮውም፤ በጎመኑም አድርገን እንበላ ነበር። ስጋውንማ በአመት በዓል እንኳን ለመቅመስም አልቻልንም። በዚህ ዓመት ደግሞ ቁርሱንም አቁመናል። የሚመጣውን ዓመት እንግዲህ እግዜር ይወቅ።
2ኛ የቤቱም ኪራይ ከኑሮ ወድነት ጋር አብሮ እያደገ ሄዷል። ደሞዜ ከምግብና ከቤት ኪራይ አያልፍም። ለኮንዶምንየም ካመለከትን ዓመታት አልፈዋል። ዕጣው ግን ሊደርሰን አልቻለም። ቤቶቹ ለራሳቸው የወያኔ ዘመዶችና ካድሬዎች ነው የሚከፋፈለው። ለኛ እንግዲህ ከመቶ አንድ ይደርሰን ይሆናል። እጣውም እንኳን በአሁኑ ጊዜ ቢደርሰን እንዴት አድርገን የመጀመርያ ክፍያውን እንደምንከፍል አናውቅም።
3ኛ ሥራ የለም። ባለቤቴ በሂሳብ ሥራ የዩኒቨርሲቲ ምሩቅ ናት። እንኳን በትምህርቷ የሚሆን ሥራ ይቅርና ማንኛውንም ሥራ ቢሆን እስካሁን አላገኘችም። ሥራ ለማግኘት ካድሬ መሆን ወይንም የመንግስት ዝምድናን ይጠይቃል። አሁንማ ሁሉም ሥራ ለማግኘት ብሎ ካድሬ ስለሆነ እሱም አልተገኘም። ለዚህ ነው ወጣቱ ተምሮም ሥራ በማጣቱ በነፍሱ ቆርጦ ሀገሩን ትቶ በገፍ ወደውጭ ሐገር የሚሰደደው።
4ኛ ልጆቼ ተራቁተዋል። በምን አቅሜ ላልብሳቸው? ጓደኞቻቸው ጥሩ ጥሩ ለብሰው ሲያዩ ይሳቀቃሉ። በስልጣን ዝርፊያና በሙስና ስለከበሩ፤ እንደዚያ የሚለብሱት የባለጊዜዎቹ የወያኔዎችና የካድሬዎቻቸው ልጆች ናቸው። እነሱ ለአንድ ምሳ የሚያጠፉት እኔ በወር ከማገኘው ደምወዝ በላይ ነው።
5ኛ ልጆቼ ቢታመሙ፤ እኔና ባለቤቴ ብንታመም ሞተን መቅረታችን ነው። መታከምያ እንኳን ገንዘብ በእጃችን የለም።
6ኛ የትራስፖርት ችግሩ ይሄ ነው ብዬ ለመንገር ቃላቶች ያጥሩኛል። ጧት ስሄድ ቀደም ብዬ ከቤት ብወጣም ከሰው ብዛት የተነሳ ከአንድ ሰዓት ያላንሰ ተሰልፌ ተራ መጠበቅ አለብኝ። ስመለስማ እንዲያውም ከጧቱ ይብሳል፤ እጥፍ ሰዓት ነው የሚወስድብኝ። ምን ብዬ ልንገርህ ወንድሜ! እያለቅን ነው። ዋና ዋናውን ነገርኩህ እንጂ መከራችን ብዙ ነው። እናንተም ትረዱናላችሁ፤ ለችግራችን መፍትሄ ይዛችሁ ትመጡ የሆናል ብለን ስንጠብቅ ዓመታት አለፉ። ተዳክመናል በቶሎ ካልደረሳችሁልን ማለቃችን ነው ብሎ ለተጠየቀው ጥያቄዎች መልስ የሰጣል።
እስኪ አሁን ይህን ሁሉ ከሰማህ/ሽ በኋል ከሰሜን አሜሪካ ወደ ኃገር ቤት የላከውን/ሺውን ውስጠ ኅሊና መለስ አድረገህ/ሽ እውን አለም ትገባለህ/ቢያልሽ ማለት ነው።
ታዲያ የህዝቡ አንገብጋቢ ጥያቄ ምንድነው?
የከተማዋም አንድ ክፍል የቆርቆሮ ቤት ሆነች የገጠሯ ጎጆ፤ መሰረታዊው ጥያቄያቸው “የሕልውና” ጥያቄ ነው። ይህ የሕልውና ጉዳይ ቀጠሮ የማይሰጥ አንገብጋቢ ጥያቄ ነው። የሚውል የሚያድር አይደለም።
የኢትዮጵያ ጭቁን ሕዝብ መገንጠል አይደለም አንገብጋቢ ጥያቄው። ይሄ እንደረቀቀ ቲወሪ “በልብ ወለድ ፖለቲከኞች” መፅሀፍ ወስጥ፤ ከነማርክስና ከነሌኒን ተግልብጦ በመጀመሪያ ገፅ ላይ የተፃፈ መፈክር ነው። የሌላ ሀገር ሰዎች ከራሳቸው የኢኮኖሚና የማህበራዊ ኑሮ አቋሞችና ስርዐአቶች ጋር በማያያዝ ያካሄዱትን አብዮት በካርቦን ከመገልበጥ፤ የራሳችን የምንለው፤ ከራሳችን የኢኮኖሚና የማህበርዊ ኑሮ ጋር የሚጣጣም ወቅታዊ መፍትሄ ማምጣት አለብን።
አማራም ተነስቶ ዛሬ ለመገንጠል ይችላል። ኦሮምያም እንደዚሁ። ትግራይም እንደዚሁ። ወዘተ። ከዛስ በኋላ? ኦሮምያ ከተገነጠለች የትኛው ክፍል ነው ሥልጣን የሚይዘው? ክርስቲያኑ? እስላሙ? ነቀምቴው? አርሲው? አምቦው? ቦረናው? የትኛው የፖለቲካ ድርጅት? በኦሮሚያ ውስጥ የሚኖሩት ጎሳዎችስ እንዴት ሊሆኑ ነው። ሕዝቡ ከፈለገ ደግሞ ትንሹም ብሄር መገንጠል ይችላል። ትልቅ ብሔር ለሆነ ለኦሮሚያ ክልል ግን ከመገንጠል ጥቅሙ፤ ጉዳቱ ይብሳል። ትልቅ ብሔር እንደመሆኑ መጠን በአንድነት ግንባር ውስጥ ትልቅ ድርሻ በመውሰድ ብዙ ለሐገር የሚጠቅሙ ሚናዎች መጫወት ይችላል።
ችግሩን የሚያባብሰው ተማርኩኝ ያለው “የልብ ወለድ ፕሮፖጋንዳ” ፀሃፊው ነው። ኦሮሞን እንገንጥል። ትግሬን እንገንጥል። ሲዳማን እንገንጥል። ወዘተ ይለናል። እንዴት ነው የምንገነጣጠለው? አንተስ/አንቺስ የምትገነጠለው/የምትገነጠዪው? እስቲ እንዴት እንደምትገነጠል፤ ክልልህ ውስጥ ካሉት የፖለቲካ ድርጅቶች ጋር እንዴት መተባበር እንድምትችል፤ ምን አይነት መግሥት እንደምትመሰርት፤ የመገንጠልህ ጥቅምና ጉዳቱ፤ መገንጠል የሚያመጣው የኢኮኖሚ ጥቅምና ጫና፤ ከጎረቤቶችህ ጋር ያለህ ግንኙነት፤ ወዘተ. ወዘተ… በድንብ ተጠንቷል? የባእድ ቲዎሪ ከመፍተልና ወያኔ ያቀበለህን የዘረኝነት ልቃቂት ከማጠንጠን ይልቅ ወረድ ብለህ መሰረትህን እወቅ። ማንንነትህን እወቅ።
እንግዲህ መገነጣጠል ከተጀመረ ማለቂያ ላይኖረው ነው። በማንኛውም ክልል ውስጥ አደጋው ይሄ ነው። ሌኒንን እንዳንጠይቀው ሞቶብናል። የራሳችን ሌኒን “መለስ ዜናዊ” ደግሞ እሱኑው ስለዚሁ ጉዳይ ለመጠየቅ በድንገት ሄዶ በትሮትስኪ ሰዎች ተጠልፎ ግምገማ እየተደረገበት ነው ይባላል።
የሰፊው ሕዝብና የሐገራችን ጎጆ ወቅታዊ ጥያቄ መገንጠል አይደለም።
እኩልነት። መብት። ነፃነት። ፍትህ። ይህን ለማስከበር ደግሞ አንድነት። የሁሉም ጭቁን ሕዝቦች ጥያቄና ፍላጎት አንድ አይነት ነው።

በትብብር ሆኖ ጠንካራ ኢትዮጵያን ለመገንባት ምን ያስፈልጋል ለሚለው ጥያቄ የራሴን አስተያየት እንሚቀጥለው አቀርባለሁ።
1. እስካሁን የነበረውን የፖለቲካ እንካ ሰለምታ ጨርሶ ማቆም።
2. በአንድ የጠርጴዝያ ዙርያ ተቀምጦ የሁሉንም ድርጅቶችና ግለሰቦች አስተያየትና ሃሳቦች በዝርዝር መፃፍ (ማስቀመጥ)።
3. የቀረቡት ሃሳቦች ላይ፤ በታላቅ ትዕግሥትና በመደማመጥ፡ ተነጋግሮ፤ እያንዳዱን ነጥብ በጥሞና አኝኮና አብላልቶ፤ በየአንገብጋቢ መልካቸው ቅደም ተከተል ማስያዝ።
4. ጊዜያዊ የሥራ አስፈፃሚ ኮሚቴ (ከየድርጅቱ) መምረጥ። የዚህ ኮሚቴ አባሎች በብቃታቸው፤ በልምምዳቸውና በብስለታቸው ብቻ የሚመረጡ መሆን አለባቸው።
5. ለዚህ ጊዜያዊ ሥራ አስፈፃሚ ኮሚቴ፤ የወከላቸው የፖለቲካም፤ የሲቪክናም ሆነ የሀይማኖት ድርጅት ሁሉ የማያወላውል ድጋፍ በመስጠት ከኋላቸው መሰለፍ አለባቸው።
6. በጊዜያዊው ኮሚቴው ሥር የሚሰራ የድርጅቱ አፈቀላጤ (የሚድያ አቋም) ማቋቋም።
7. ጊዜያዊው የሥራ አስፈፃሚ ኮሚቴው፤ በወከሉት ድረጅቶችና በራሱ ሚድያ በኩል ዲያስፖራውን በማስተባበር የሰውና የማቴርያል አቅም ለመገንባት፤ ሌት ተቀን ሳይሉ በአስቸኳይ በሥራ ላይ እንዲሰማሩ ማድረግ።
8. ጊዜያዊው የሥራ አስፈፃሚ ኮሚቴው፤ በወከሉት ድርጅቶች እየተረዳ ሀገር ውስጥ ካሉ የፖለቲካ፤ የሲቪክና የሃይማኖት ድርጅቶች ጋር ጠንካራ ግንኙነቶችን መፍጠርና መተባበር።
9. በጊዜያዊ ሥራ አስፈፃሚው ኮሚቴ ስር ሆኖ የሚካተት፤ ከአሜሪካና ከአውሮፓ መንግሥታት ጋር የሚያግባቡ (lobby) ግለሰቦችን የሚመራና የሚከታተል፤ በፖለቲካና ፐብሊክ ሪሌሽን ጥሩ ልምምድና ችሎታ ያለው ቡድን ተቋቁሞ አግባቢዎቹን (lobby group) ከፍትኛ ክትትል እዲያደርግ (ይህ የሎቢ ግሩፕ እንደ አንገብጋቢ ጥያቄ መታየት ይኖርበታል)። ከትግሉ ክፍል አንደኛው ትልቁ ምዕራፍ ነውና።
10. እነዚህ የተባበሩት የፖለቲካ፤ የሲቪክና የሃይማኖት ድርጅቶች ሀገር ውስጥ በመዝለቅ ሕዝብን በመቀስቀስ ሥራ ላይ በመሰማራት ታላቅ ግፊት ማድረግ መቻል አለባቸው (በሰላማዊ ሰልፍ፤ በሥራ ማቆም አድማ፤ የገጠር መንገዶችን በመዝጋት፤ የመሳሰሉትን በማድረግ …)
11. ከላይ የተገለፀው ግፊት ወያኔን በጠረጴዛ ዙርያ ለማምጣትም ሆነ በሕዝብ አመፅ ለማንበርከክ የጠቅማል።
12. ጊዜያዊው የሥራ አስፈፃሚ ኮሚቴው በየጊዜው ስብሰባ በመጥራት፤ በትብብሩ ውስጥ ላሉት ድርጅቶች ሥራው ያለበትን ደረጃ በተመለከተ ማብራርያ መስጠት። ለሕዝብም በሚድያው በኩል ተከታታይ ገለፃዎች መስጠት (to foster transparency).
13. ወ.ዘ.ተ…..

Dayano65@outlook.com

በቅድሚያ ለዚህ ጽሁፌ መነሻ የሆነኝ፣ በአለፉት ሃያ አምስት ዐመታት በአገራችን ምድር „የነፃ ገበያ ፖሊሲ“ ተግባራዊ መሆን ከጀመረ ወዲህ በተሳሳተ መልክ የሚናፈሰውንና በአንዳንድ መጽሄቶች የሚወጣውን የተሳሳተ አመለካከት ለመዳሰስ ነው። በተለይም በገዢው መደብ አንዳንድ አባላት ወይም ሚኒስተሮችም ሆነ በአንዳንድ ኢትዮጵያውያን ስለ ነፃ ገበያ የተሳሳተ አባባል ስለሚነፍስ እንደዚህ ዐይነቱን የተዛነፈና የአንድን አገር ዕድገት የሚያዛባ አነጋገር ማስተካከል ስለሚያስፈልግ የግዴታ ይህንን አጭር ጽሁፍ ለመጻፍ ተገደድኩኝ። በተጨማሪም ውጭ አገር የሚኖሩ በኢኮኖሚክስ ሙያ የሰለጠኑ አንዳንድ ኢትዮጵያውያን ምሁራን የገበያን ኢኮኖሚ ልቅ እንደሆነ ስርዓትና፣ ለሁሉም ተዋናይ የሀብት ክፍፍልን በእኩልነት ደረጃ እንደሚያዳርስ አድርገው ስለሚያቀርቡ የገበያ ኢኮኖሚ ምን እንደሚመስልና በምንስ ዐይነት ውስጣዊ ህጎች እንደሚገዛ ማሳየቱን አመንኩበት። በሳይንስና በህብረተሰብ ዕድገት ታሪክ ባልተደገፈ መረጃ፣ በአንዳንድ የመንግስቱ ተጠሪዎችም ሆነ በሌላ የነፃ ገበያ ኢኮኖሚ ናፋቂዎች፣ “ በነፃ ገበያ መርህ እዚህ አምርተህ እዚህ ሽጥ የሚባል ነገር የለም። አምርቶ የፈለገበት መሸጥ ይችላል።“ የሚለው አነጋገር ሃላፊነት የጎደለው አባባል ብቻ ሳይሆን ልቅነትን የሚያስፋፋ ነው። ድህነት እንዳይቀረፍና ጠንካራ ኢኮኖሚ እንዳይገነባ የሚያግድ እጅግ አደገኛ አነጋገር ነው። በሌላ ወገን ደግሞ እንደዚህ ዐይነቱ አባባልና ተግባራዊ መሆን ጥቂት ሰዎችን የሚጠቅምና የሚያደልብ ነው። በተግባርም እንዳየነው በዓለም አቀፍ ኢንስቲቱሽኖችና የምዕራብ መንግስታት የተደገፈው ነፃ የገበያ ፖሊሲ አዳዲስ ችግሮችን በመፍጠርና፣ በድሮው ላይ በመደረብ ህዝባችን የባሰውኑ እንዲደኸይ መደረጉ ብቻ ሳይሆን፣ ሌላ ኃይል ስልጣን ቢጨብጥ እንኳ ችግሩን ለመፍታት እንዳይችል ብዙ ምስቅልቅል ሁኔታዎችን የፈጠረ ነው። ዛሬ በአገራችን ምድር የተስፋፋው ድህነትና የጥቂቶች ማበጥ የዚህ የተሳሳተ ግንዛቤና የፖሊሲው ውጤት ነው ማለት ይቻላል። አንዳንድ ባለስልጣናት ይህንን በደንብ ሳይታኘክ፣ ፈረንጆች እንደሚሉት ከጭንቅላት ሳይሆን ከሆድ የወጣ አነጋገር የትኛው የኢኮኖሚክስ መጽሀፍ ላይ ተጽፎ እንዳነበቡ ቢነግሩን በጣም ጥሩ ነበር። ሃሳቡን ከዚህኛው መጽሀፍ ላይ ነው የወሰድነው ቢሉን እንኳ፣ ይህ ዐይነቱ አባባል የተፈጥሮ ህግ፣ ወይም ደግሞ እንደ እግዜአብሄር ቃል ተደርጎ መወሰድ የለበትም። ትምህርት ቤት ገብተን የምንማረው ዝም ብለን የሚነገረንን እንደ ዕምነት ለመቀበልና እሱን መልሰን ለማስተጋባት ሳይሆን፣ ከኮመን-ሴንስም ሆነ ከሳይንስ አንፃር አንድ ነገር ትክክል መሆኑንና አለመሆኑን በመመርመር የራሳችንን ፍርድ ለመስጠትና ትክክለኛውን መንገድ ለመያዝና ለሌላው ደግሞ ለማሳየት ነው። የተማሩ ሰዎችም ዋናው ተግባርና ኃላፊነት አንድን ነገር ከሳይንስና ከተጨባጩ ሁኔታ በመመርመርና በማጥናት ለሰፊው ህዝብ ዕውነትን ከውሸት ለመለየት ይችል ዘንድ ትክክለኛውን መንገድ ማሳየት ነው።

በተለይም ባለፉት ስድሳ ዐመታት የኒዎ-ክላሲካል፣ ወይም በዘመኑ አባባል የኒዎ-ሊበራል የኢኮኖሚክስ ትምህርት የበላይነትን ከተቀዳጀ ወዲህ፣ በብዙ መቶሺህ የሚቆጠሩ ምሁራንን በማሳሳት ለብዙ የሶስተኛው ዓለም አገሮች ድህነትና ኋላ-መቅረት ዋና ምክንያት እንደሆነ፣ በየአገሩ የሰፈኑት ተጨባጭ ሁኔታዎች ብቻ ሳይሆኑ እሱን የሚቀናቀኑ አያሌ መጽሀፎችም ያረጋግጣሉ። በተለያዩ አዋቂዎች ታትመው የወጡትን የተለያዩ አስተሳሰቦችን ያዘሉና፣ በየአገሩ የሰፈኑትን በጣም አስከፊ ሁኔታዎች ግንዛቤ ውስጥ አስገብቶ ማወዳደርና እንዲሁም ደግሞ ማውጣትና ማውረድ ባልተለመደበት አገር ከአንድ ወገን የሚቀርቡ ትምህርቶችን ትክክል ናቸው ብሎ መቀበልና እነሱን ማስተጋባቱ እንደልማድና ዕምነት ተደርጎ ይወሰዳል። ይህን የመሰለ የተሳሳተ አባባል በተፈጥሮ ሳይንስም ውስጥ ተቀባይነትን በማግኘት የሳይንስን ዕድገት ሁለት ሺህ ያህል ዐመታት አፍኖ እንዳስቀረ ይታወቃል። ለምሳሌ የፕላኔቶችን፣ ምድርንም ጨምሮ በፀሀይ ዙሪያ መሽከርከር በብዙ የግሪክ ፈላስፎች የታወቀ ቢሆንም፣ አርስቲቶለስና ፖትሌመዎስ ደግሞ ይህንን በመገልበጥ፣ ፀሀይ ሳትሆን በአንድ ቦታ ቆማ የምትገኘው ምድር ናት በማለትና፣ ፀሀይና ሌሎች ፕላኔቶችም በምድር ዙሪያ ነው የሚሽከረከሩት ብለው የሳይንስን ዕድገት እንደጎተቱትና፣ የአውሮፓም ህዝብ ለሰባት መቶ ዐመታት ያህል በጨለማ ዓለም ውስጥ እንዲኖረ የበኩላቸውን አስተዋፅዖ አድርገዋል። ይህ ዐይነቱ የተሳሳተ አመለካከት ምርምር ፣ በተለይም በካቶሊክ ሃይማኖት መሪዎች ተቀባይነት ያገኘው የተሳሳተ ዕምነት በኮፐርኒከስ ውድቅ እንዲሆን ከተደረገ ወዲህ፣ ጳጳሶች በሳይንቲስቶች ላይ በመነሳት አንዳንዶችን እንዳቃጠሏቸውና፣ ጋሊልዮን ደግሞ እስር ቤት እንደወረወሩት ይታወቃል። በህብረተሰብ ታሪክ ውስጥ ዕውቀትን በሚመለከት የተለያዩ አመለካከቶች እንደመኖራቸው ሁሉ፣ በአንድ የታሪክ ወቅት የበላይነትን የተቀዳጀው ኃይል የሰው ልጅ ዕውነተኛውን የነፃነት መንገድ እንዳይከተልና፣ ሰላምና ብልጽግና የሰፈነበት ኑሮ እንዳይመሰርት በተወሰኑ ምሁራን እንደ ዕውቀት የዳበሩትን ወደ ርዕዮተ-ዓለምነት በመለወጥ የሰውን ልጅ አስተሳሰብ እንዲጠብ ያደርጋሉ። ወደ ውስጥ ጠልቆ እንዳይመራመር በማድረግ ለህብረተሰብአዊ ውዝግብ ዋና ምክንያት ይሆናሉ። ዕውነተኛ ስልጣኔን የመቀዳጀቱ ጉዳይ እየተራዘመና እየጨለመ እንዲሄድ ያደርጋሉ።

ወደ ኢኮኖሚክስ ስንመጣ ዛሬ በየትምህርት ቤቱ የሚሰጠውና እንደቀኖና የተወሰደው የኒዎ-ክላሲካል ኢኮኖሚክስ ትምህርት ከመፍለቁ በፊት ብዙ የአውሮፓ መንግስታት፣ ኋላም አሜሪካ ህብረ-ብሄርን(Nation-State) መገንባት የቻሉት የኔዎ-ክላሲካል ወይም የኒዎ-ሊበራልን የኢኖሚክስ ቲዎሪን መሰረት በማድረግ ሳይሆን -በጊዜው እንደዚሁ ዐይነቱ ቲዎሪ በፍጹም አይታወቅም ነበር- የመርከንታሊዝምን ወይም ቀጥተኛና ንቁ የሆነን የኢኮኖሚ ፖሊሲ መመሪያና ተግባራዊ በማድረግ ነው። የኋላ ኋላ ሌሎች የኢኮኖሚክስ ቲዎሪዎችና ፖሊሲዎች ቢፈልቁም፣ ከአስራአምስተኛው እስከ አስራዘጠነኛው ክፍለ-ዘመን ማገባደጃ ድረስ የብዙ አውሮፓ መንግስታት የኢኮኖሚ ፖሊሲ በማኑፋክቱር ግንባታ ላይ የተመሰረተ ሲሆን፣ የውስጥ ገበያን በጠንካራ መሰረት ላይ ለመገንባት፣ ከተማዎችን ማስፋፋት፣ የካናል ሲይስተሞችንና የባቡር ሃዲድን በመስራትና በመገንባት ህዝቡን ማስተሳሰር ነበር። በ18ኛው ክፍለ-ዘመን የአዳም ስሚዙ የነፃ ገበያ መመሪያ ተቀባይነት እንዲኖረው በተለይ እንግሊዝ ከፍተኛ ትግል ብታካሂድም፣ የጀርመን ፈላስፎች፣ የህብረተሰብ ሳይንስ ምሁሮችና ኢኮኖሚስቶች ይህንን ዐይነቱን ልቅ የሆነና ለእንግሊዝ ብቻ የሚያመቸውን የነፃ ገበያ በመቃወምና የራሳቸውን ቲዎሪ በማፍለቅና በማስፋፋት ጀርመን በጠንካራ የኢኮኖሚ መሰረት ላይ እንድትገነባ መሰረት መጣል ችለዋል።

የዩሊታሪያን አስተሳሰብ ከተስፋፋ በኋላ የነፃ ገበያ ፍልስፍና እንዳለ ለሰላሳ ዐመት ያህል እንግሊዝ አገር ተግባራዊ ቢደረግም ከፍተኛ ህብረተሰብአዊ ቀውስ በመፈጠሩና ድህነትም ስልተስፋፋ በጊዜው የድህነት ፖሊሲን መዋጊያ (Poor Law) በማውጣት፣ ሊሰራ የሚችል ሰው ሁሉ ስራን ሳያማርጥ በዝቅተኛ ደሞዝ እንዲሰራ ተገደደ። ልቅ የሆነ የነፃ ገበያ ፖሊሲ ውድቅ ከተደረገ በኋላም እንግሊዝም ሆነች ሌሎች የአውሮፓ አገሮች በመንግስት የተደገፈን የኢኮኖሚ ፖሊሲ እንዲከተሉ ተገደዋል። በሌላ ወገን ግን በ19ኛው ክፍለ-ዘመን በእንግሊዝ፣ በፈረንሳይና በጀርመን መሀከል የነፃ ንግድ ስምምነት ቢደረግም፣ ይህ ዐይነቱ የነፃ ንግድ ስምምነት በጀርመንና በፈረንሳይ ኢኮኖሚ ላይ ጉዳት ስላደረሰ ሁለቱም አገሮች ስምምነቱን በማፍረስ ወደ ውስጥ ያተኮረ የኢኮኖሚ ግንባታ ላይ እንዲሰማሩ ተገደዋል። የኢኮኖሚክስ ታሪክን ሊትሬቸሮችና፣ በተለይም በኋላ በማርክስ የተደረሰውን የዳስ ካፒታልን ስራና፣ የሹምፔተርን የኢኮኖሚ ዕድገት መጽሀፍና፣ እንዲሁም ሌሎች ትችታዊ አመለካከት ያላቸውን መጽሀፎች ላገላበጠ የሚረዳው በአውሮፓ ምድር ውስጥ የተካሄደው የኢኮኖሚ ግንባታ በፍጹም አዳም ስሚዝም ሆነ በኋላ የወጣው የትምህርት ቤት ኢኮኖሚክስ እንደሚነግሩን አይደለም። ኢኮኖሚያዊ ዕድገት ሊታይ የቻለው በስምምነት ላይ ወይም ደግሞ እያንዳንዱ ግለሰብ የራሱን ጥቅም በማስቀደምና ኢኮኖሚያዊ „ግለሰብአዊ አርቆ-አሳቢነትን“ መመሪያ በማድረግ አይደለም። የካፒታሊዝም ዕድገት፣ ወይም ደግሞ በማሳመር የነፃ ገበያ ተብሎ ስም የተሰጠው ኢኮኖሚያዊ ስርዓት ብዙ ውጣ ውረድን አሳልፎ እዚህ የደረሰና፣ በተወሰኑ ህብረተሰቦች ውስጥ ብቻ ተግባራዊ የሆነ ክንውን እንደሆነ የኢኮኖሚክስ ታሪክ መጽሀፎችና የህብረተሰብ ታሪክ ግንባታ ሊትሬቸሮች ያረጋግጣሉ። በተለይም የኢንዱስትሪ አብዮት በተካሄደባት እንግሊዝ አገር ውስጥ የካፒታሊዝም አፀናነስና አስተዳደግ ከውስጥ ገበሬውን በማፈናቀልና ወደ ከተማ እንዲሰደድ በማድረግ በአስከፊ ሁኔታ ውስጥ እንዲኖር አስገድዶታል። ካፒታሊዝም ወደ ገጠር ሲስፋፋ በእርሻ ላይ የተሰማራው የፊዩዳል መደብ በዕድገት ላይ የሚገኘውን የሱፍ(የልብስ) ኢንዱስትሪ የጥሬ-ሀብት ፍላጎት ለማሟላት ሲል በበግ እርባታ ላይ ተሰማራ። ይህ ሁኔታ የትናንሽ ገበሬዎችን አስተራረስ እንዲቀይር ማድረጉ ብቻ ሳይሆን፣ አብዛኛው ገበሬ ከሚያርስበት እንዲፈናቀል በመደረጉ፣ በተለይም እንደለንደን ወደ መሳሰሉት ከተማዎች እንዲሰደድ ተገደደ። በኢንዱስትሪ ውስጥ ተቀጥሮ የመስራት ዕድል ያገኘው ሰራተኛ ደግሞ የስራው ሁኔታ እጅግ አሰቃቂና አሰልቺ፣ እንዲሁም ደግሞ በጣም አድካሚ እንደነበር በኢኮኖሚክስ የታሪክ ምሁራን በደንብ ተተንቶን ተቀምጧል። ይህ ብቻ ሳይሆን በኢንዱስትሪ ውስጥ ተቀጥሮ የመስራት ዕድል ያላገኘው ሰፊ የሰራተኛው ወታደር(reserve army) የግዴታ በመንገድ ስራ፣ በካናልና በድልድይ እንዲሁም ትላልቅ ቤተመንግስቶችንና ካቴድራሎችን ለመስራት ይገደድ ነበር። ዛሬ በብዙ ምዕራብ አውሮፓ ዋና ዋና ከተማዎች የምናያቸው የሚያማምሩ ትላልቅ ህንፃዎች በሰፊው ህዝብ ደም የተገነቡ ናቸው። የትምህርት ቤት ኢኮኖሚክስ እንደሚለን እያንዳንዱ ግለሰብ የራሱን ጥቅም ከፍ ለማድረግ ሲል በኢኮኖሚ ክንዋኔ ውስጥ በመሳተፍ የገነባው አይደለም። በሌላ ወገን ደግሞ አንድ መታወቅ ያለበት ነገር በኒዎ-ክላሲካል የትምህርትቤት ኢኮኖሚክስ ውስጥ ከተማዎችና ህንፃዎች ምን እንደሆኑ አይታወቁም። ምክንያቱም ኢኮኖሚያዊ ክንውን ካለቦታና ጊዜ የሚካሄድ ነው ተብሎ ስለሚታመን ነው። ይህ ዐይነቱ አመለካከት ደግሞ ፀረ-ሳይንስና ፀረ-ታሪክ ነው። ይሁንና በሪናሳንስ አማካይነት የተካሄደው ጭንቅላትን የማደስ ሰፋ ያለ እንቅስቃሴ ለግለሰብአዊ ፈጣሪነት መንገዱን እንዳመቻቸ የማይታበል ሀቅ ነው። የገበያ ኢኮኖሚ እንደ ኢኮኖሚ ፖሊሲ መመሪያ ከመወሰዱ በፊት ታውቆም ይሁን ሳይታወቅ በተለይም በብዙ የምዕራብ አውሮፓ አገሮች የተካሄደው ቅድመ-ስራ የአሪስቶክራሲውንም ሆነ በማደግ ላይ የነበረውን የከበርቴ መደብ፣ እንዲሁም ደግሞ ሰፊውን ህዝብ ጭንቅላቱን በአዲስ ዕውቀት አድሶታል። ኋላ-ቀር ከሆነ የፊዩዳልና ሌሎች ስልጣኔን ከሚቀናቀኑ አስተሳሰቦች እንዲላቀቅ ከፍተኛ የጭንቅላት ስራ ይሰራ ነበር። ስለሆነም ስለካፒታሊዝም ወይም ደግሞ በብዙዎች አነጋገር ስለገበያ ኢኮኖሚ ሲወራ ከላይ ባጭሩ የሰፈረውን ሀተታ ከቁጥር ውስጥ ሳያስገቡ ዝም ብሎ የነፃ ገበያ እያሉ መወትወት እንዲያውም የባሰውን ኢኮኖሚያዊ ዕድገት እንዳይመጣ እንደመታገል ነው የሚያስቆጥረው። ይህም ማለት፣ ስለ ገበያ ኢኮኖሚ ከመወራቱ በፊትና፣ ካለዚህ ፍቱን መፍትሄ የለም እያሉ ከመወትወት በፊት በመጀመሪያ ለካፒታሊዝም መፀነስ ቅድመ-ሁኔታዎች ከሆኑ ነገሮች ጋር መተዋወቅ ያስፈልጋል። በሁለተኛ ደረጃ፣ ካፒታሊዝም ደረጃ በደረጃ ያለፈባቻውን የታሪክ ሂደቶች መመርመርና፣ ዛሬ ደግሞ እንዴት አድርጎ የብዙ ሚሊያርድን ህዝቦች ዕድል መወሰን እንደቻለ በሰፊው ማጥናት ያስፈልጋል። በህብረተሰብ ዕድገት ታሪክ ውስጥ የተደረገውን ትግልና ጥረት፣ እንዲሁም ደግሞ የተለያየ አስተሳሰብ በነበራቸው ምሁራን ዘንድ የተደረገውን የጦፈ ክርክር ሳያጠኑ ተግባራዊ የሚሆኑ የኒዎ-ሊበራል የነፃ ገበያ ኢኮኖሚ ፖሊሲዎች ከፍተኛ ህብረተሰብአዊ ምስቅልቅልነትን ነው የሚያስከትሉት። የኒዎ-ሊበራል ኢኮኖሚ ፖሊሲን ተግባራዊ ያደረጉ የላቲንና የአፍሪካ አገሮች ሁኔታ የሚያረጋግጠው፣ በውጭ የተደነገገና ምሁራዊ ክርክር ሳይደረግበት ተግባራዊ የሆነ የኢኮኖሚ ፖሊሲ አንድን አገር የቱን ያህል መቀመቅ ውስጥ እንደሚከት ነው።

ነፃ ገበያ ወይስ ካፒታሊዝም !

የነፃ ገበያ የሚለው ጽንሰ-ሃሳብ ብቅ ከማለቱና ከመስፋፋቱ በፊት ብዙ ህብረተሰቦች ከሞላ ጎደል የገበያን ኢኮኖሚ እስከተወሰነ ደረጃ ድረስ አዳብረዋል። ገበያ ከህብረተሰቦች ዕድገትና ከስራ-ክፍፍል መዳበር ጋር የተያያዘ ነው። ህዝቦች እንደማህበረሰብ ሲደራጁና ፍላጎታቸውም እያደገ ሲመጣ፣ ሁሉም የህብረተሰብ ክፍሎች ተመሳሳይ ምርቶች ስለማያመርቱ፣ እያንዳንዱ ፍላጎቱን ለማሟላት ሲል አንደኛው የህብረተሰብ ክፍል ማምረት የማይችለውን ለማግኘት ሲል ከሌላው ጋር መገበያየት ተገደደ። በገበያ ውስጥ በሚደረግ የተለያዩ አምራቾች ግኑኘነትና፣ በኋላ ደግሞ በነጋዴዎች አማካይነት እያንዳንዱ ግለሰብ፣ በመጀመሪያ ዕቃን በዕቃ(Natural Exchange)፣ በኋላ ደግሞ ገንዘብ የዕቃዎች ወይም እህል መለዋወጫ መሳሪያ ሆኖ ሲዳብር ተጠቃሚው የፈለገውንና የቻለውን በመግዛት ፍላጎቱን ያሟላ ነበር። እንደዚህ ዐይነቱ የገበያ ልውውጥ እንደ አገር በማደግ ላይ በሚገኙ አገሮች ውስጥ በተወሰነ ክልል በመካሄድና በማደግ፣ በኋላ ደግሞ በተለያዩ አገሮች መሀከልም በመስፋፋት የሩቅ ንግድ እየተባለ ለሚጠራው በር ከፈተ። በሩቅ ንግድ አማካይነትም በተለያዩ ማህበረሰቦች ዘንድ የዕቃ ልውውጥ ብቻ ሳይሆን፣ የባህልም ግኑኝነት በመፈጠር፣ በጋብቻና በመዋለድ ለአንዳንድ አገሮች የህብረተሰብአዊ ለውጥ እምርታን አምጥቷል። በተለይም በእንደዚህ ዐይነቱ የሩቅ ንግድ ግኑኝነትና የዕቃዎች ልውውጥ ተጠቃሚና፣ ህብረተሰብአዊ ለውጥን ማምጣት የቻለው የምዕራብ አውሮፓ ነው። በምዕራብ አውሮፓ ውስጥ ነው በሩቅ ንግድ አማካይነት ቀስ በቀስ የስራ-ክፍፍል መዳበር የቻለውና፣ ነጋዴዎችም ብዙ ገንዘብ በማከማቸትና የዕደ-ጥበብ ስራዎችን በመቆጣጠርና የፊዩዳሉን መደብ በዕዳ በመተብተብና፣ ልዩ የፍጆታ አጠቃቀም በማስለመድ ቀስ በቀስ ወደ ኢንዱስትሪ ከበርቴነት ሊለወጡ የቻሉት። በአውሮፓ የኢኮኖሚ ግንባታ ታሪክ ውስጥ ከፊሉ የነጋዴ መደብ ወደ ኢንዱስትሪ ከበርቴነት ሲቀየር ዋና ተግባሩ ዝም ብሎ ሀብት ማጋፈፍ ብቻ ሳይሆን፣ በባህላዊ እንቅስቃሴና በከተማ ግንባታዎች ስራ በመሰማራት የህብረተሰቡ አኗኗር በዕውቅ(Rationalize) ላይ እንዲገነባና እንዲንቀሳቀስ ማድረግም ነበር። በዚህም ምክንያት በዕውቅ ላይ ያልተመሰረተው የፊዩዳሉ ስርዓት፣ በከተማዎች ግንባታ፣ በዕደ-ጥበብ ሙያ መስፋፋትና በንግድ ማበብ እየተዳከመና፣ ለሌላና ለተሻለ የአኗኗር ስርዓት መንገዱን እንዲለቅ ተገደደ። ፍልስፍና፣ ድራማና አርክቴክቸር ሲያብቡ፣ በተለይም የከበርቴውና የአርስቶክራሲው የአኗኗር ስልት ከራስ በማለፍ ህብረተሰቡ ሊተሳሰር የሚችልበትን ሁኔታ እንዲያዘጋጁ ተገደዱ። በነሼክስፔር፣ በሼሊና የኋላ ኋለ ደግሞ በጀርመን ክላሲኮች የድራማና የክላሲካል ሙዚቃ አማካይነት በማደግ ላይ የነበረውን የከበርቴ መደብና የአርስቶክራሲ አገዛዝ ጭንቅላት እንዲታነጽ በማድረግ የከበርቴው ሰብአዊነት ቀስ በቀስ ሊስፋፋ ቻለ። ከዚህን ጊዜ ጀምሮ ኢኮኖሚያዊ ዕድገት ከህብረተሰብአዊ ዕድገት ተነጥሎ ሊታይ የማይችል ሆኖ ተቀባይነትን በማግኘት ስራዎች በሙሉ ጥበብንና(aesthetic) ስርዓትን እንዲይዙ ተደረጉ።

ከዚህ ባሻገር፣ በምዕራብ አውሮፓ ውስጥ በየጊዜው የህዝብ ቁጥር እያደገ ሲሄድና ፍላጎትም ሲጨምር ብዙ የምዕራብ አውሮፓ አገሮች በአንድ ዐመት ውስጥ ሶስት ጊዜ ሊያመርቱ የሚችሉበትን ሁኔታ(The Three Field Farming System) አዳበሩ። በተጨማሪም በበሬ ከማረስ ይልቅ በፈረስ እየታገዙ በማምረት ምርት ሊያድግ የሚችልበት ሁኔታ ተዘጋጀ። በአገር ውስጥ ምርት ብቻ የህዝብ ፍላጎት ማሟላት ባልተቻለበት አገሮች ውስጥ መንግስታት ከውጭ እህል በማስመጣት የህዝቡን ፍላጎት ያሟሉ እንደነበር የተገደዱበት ጊዜ ነበር። ይህንን ጉዳይ ፕሮፌሰር ሚስኪሚን ሃርይ የመጀመሪያውና የመጨረሻው ዘመን የሬናሳንስ ኢኮኖሚ(The Economy of Later Renaissance Europe, 1460-1600) በሚለው መጽሀፋቸው ውስጥ በዝርዝር ያስረዳሉ። በተጨማሪም ፕሮፌሰር ጞልድትዋይት፣ የሬናሳንስ ኤኮኖሚ በፍሎሬንሰ( The Economy of Renasissance Florence) በሚለው ግሩም መጽሀፋቸው የኢጣሊያን ኢኮኖሚ በዘፈቀደ ሳይሆን በዕውቅ ላይ የተገነባና፣ ጣሊያንም በተለይም በኢንዱስትሪ ምርት አይላ ትገኝ እንደነበር ነው የሚነግሩን። ከነዚህ መጽሀፎችም ሆነ ከሌሎች አያሌ የኢምፔሪካል ጥናቶች መረዳት የሚቻለው፣ በነፃ ገበያ አማካይነት ሁሉም እንደፈለገው እህሉን ውጭ እያወጣ መቸብቸብ ይችላል የሚባል አነጋገር የተለመደ ሳይሆን፣ በዕውቅና በመጀመሪያ ደረጃ የየህብረተሰቡን ፍላጎት ማሟላት ያስፈልጋል የሚለውን መመሪያ በመውሰድ ነው ኢኮኖሚያዊ ዕድገትና ህብረተሰብአዊ ግንባታ ሊካሄድ የተቻለው። ማንም እንደፈለገው መሸጥ ይችላል እየተባለና የውጭ ከረንሲ ለመቃረም ሲባል በአገር ውስጥ የሚመረትን ምርትም ሆነ ፍራፍሬዎች እየሟጠጡ ወደ ውጭ በመላክና መሬትን ለውጭ „እንቬሰተሮች“ በማከራየት አልነበረም በአውሮፓ ምድር ውስጥ ካፒታሊዝም ማደግ የቻለው። በአውሮፓ ምድር ውስጥ የካፒታሊዝም ዕድገት በውስጥ ኃይሎች የተካሄደ ሲሆን፣ ከውጭ የመጣውን አስተሳሰብ ደግሞ ቀስ በቀስ ውስጣዊ ባህርይ(internalize) እንዲኖረው በማድረግና በማገናኘት ለህብረተሰብና ለኢኮኖሚ ግንባታ ጠቃሚ እንዲሆን ተግባራዊ ማድረግ ነበር። ይህም ማለት የውጭው ባህልና የአሰራር ኖርሞች፣ እንዲሁም ከውጭ የተቀዱ የተክኖሎጂ አሰራርና ፈጠራ የግዴታ በሰው ጭንቅላት ውስጥ እንዲቀረጹ ከፍተኛ ትግል ይደረግ ነበር። ከውጭ የሚመጡ አሰተሳሰቦች የራሳቸውን ደሴት በመስራት በራሳቸው ክልል ብቻ እንዲሽከረከሩ የሚደረጉ አልነበሩም። የአውሮፓን የካፒታሊዝም ዕድገት ለተመለከተ፣ አንደኛው አገር ከሌላው አገር እየኮረጀ ሁለ-ገብ ዕድገትን እንዳመጣ መገንዘብ እንችላለን። እንደአገራችን ዕውቀት የጋን መብራት በመሆንና የራስን ዓለም በመመስረት ከሰፊው ህዝብ ጋር ሳይገናኙ አይደለም ካፒታሊዝም በአውሮፓ ምድር ውስጥ ማደግ የቻለውና፣ ዓለምን መቆጣጠርና ማዳረስ የቻለው። ካፒታሊዝም ውስጣዊ ኃይል ሊያገኝ የሚችለውና የሀብት ክምችትም በከፍተኛ ደረጃ ሊያድግ የሚችለው ምርቶች በመመረታቸው ብቻ ሳይሆን፣ አብዛኛው የሚመረተው ምርት አገር ውስጥ ገበያ ላይ የመገዛትና የመሸጥ ዕድል ካገኘና፣ በዚህም አማካይነት የገንዘብ መሽከርከር በከፈተኛ ሁኔታ እየጨመረ የመጣ እንደሆን ብቻ ነው።

ገበያ በህብረተሰብ የታሪክ ዕድገት ውስጥ ግዴታ የሆነውን ያህል፣ የኋላ ኋላ በተለይም የእነ ጆን ሎክና የሌሎች ዩቲላቴሪያን አስተሳሰብ በአሸናፊነት ሲወጣ፣ ካፒታሊዝምና የግል ሀብት ተያይዘው በመውጣት በህብረተሰብ ውስጥ የመደብ አከፋፈል ግልጽ እየሆነ መጣ። የምርት መሳሪያዎችና ሌሎች ሀብቶች የሌለው የግዴታ የስራ ጉልበቱን እንዲሸጥ ተገደደ። ተቀጥሮ በመስራት ብቻ ገንዘብ በማግኘት የቀን ተቀን ፍላጎቱን ማሟላት ቻለ። አዲስ በተፈጠረውና ውስብስብ እየሆነ በመጣው ግኑኝነት መሰረት፣ የተለያዩ የህብረተሰብ ኃይሎች በምርት የስራ ቦታና በገበያ የሚገናኙ ሁኑ። ገንዘብም ከዕቃ ባህርዩ(Commodity Character) በመላቀቅ እቃዎችን በፍጥነት ማሽከርከሪያ መሳሪያ በመሆን ህብርተሰብአዊ ኃይል እየሆነ መጣ። ለብዙ መቶ ዐመታት ወርቅ፣ ብርና መዳብ እንዲሁም ሌሎች ለፍጆታ ጠቀሜታ የሚያገለግሉ እንደገንዘብም በማገልገል ለገበያ ዕድገት ዕምርታን መስጠት ችለዋል። ካፒታሊዝም እያደገና እየተወሳሰበ ሲመጣ ግን እነዚህ የፍጆታ ባህርይ ያላቸው ገንዘቦች እያደገ የመጣውን ፍላጎት ማሟላት አልቻሉም።ለዕቃዎች በሰፊው መሸከርከር የሚያመች፣ በቀላሉ ካለብዙ ወጪ ከአንድ ቦታ ወደ ሌላ ቦታ ሊሽከረከር የሚችል በመንግስት የተደገፈ የወረቀት ገንዘብ አስፈላጊ እየሆነ መጣ። ስለሆነም፣ በመንግስት የተደገፈ የወረቀት ገንዘብና ሳንቲም በብዛት በመታተም የካፒታሊዝምን ዕድገት ማፋጠን ቻሉ። የወረቀት ገንዘብ የበለጠ ተቀባይነትን እያገኘ ሲመጣም የሰው በሰው ግኑኝነትም እየተለወጠ መጣ። ገንዘብ የህበረተሰብአዊ ግኑኝነት መለኪያ ሆነ። ተራ የገበያ ኢኮኖሚ ወይም የነፃ ገበያ የሚለው አባባል አዲስ በተፈጠረው የሀብት ቁጥጥርና የህብረተሰብ ግኑኝነት አማካይነት ወደ ካፒታሊዝምነት ተለወጠ። ካፒታሊዝምም ህብረተሰብአዊ ስርዓትን መግልጫና ብዙ ነገሮችን ያካተተና የያዘ ሆነ። ለዚህ ነው ማርክስም ሆነ ሹምፔተር ካፒታሊዝምን ዝም ብለው ነፃ ገበያ ወይም የገበያ ኢኮኖሚ ብለው የማይጠሩት። ምክንያቱም እንደዚህ ዐይነቱ አባባል ያልተሟላና ብዙ ነገሮችን ስለማያካትት ነው። ይህም ማለት ካፒታሊዝም ህብረተሰብአዊ ግኑኝነትንም ሲገልጽ፣ በህብረተሰቡ ውስጥ በገቢ አከፋፈልና ምድባ የሚገለጽና፣ አንዲሁም በህብረተሰብ የኑሮ ሁኔታ(Social Status) የሚታይ ህብረተሰብአዊ አወቃቀር የካፒታሊዝም አንደኛው ገጽታ መሆን ቻሉ። በሌላ ወገን ግን የእነ አዳም ስሚዙ አገላለጽ ታሪካዊ አይደለም፤ የማርክስም ሆነ የሹምፔተር እንዲሁም የሌሎች የታሪክን ዕድገት ያካተተና ካለ ምርት ኃይሎች ዕድገት(Production Forces)፣ ማለትም ካለቴክኖሎጂ ምጥቀት ሊገለጽ አይችልም። በተጨማሪም የአዳም ስሚዙ የገበያ ኢኮኖሚ፣ በተለይም ደግሞ የኒዎ-ክላሲካል የገበያ ኢኮኖሚ ፅንሰ-ሃሳብ ውስጣዊ ኃይል የሌለውና፣ ከዝቅተኛ ወደ ከፍተኛ የማይሸጋገር ሲሆን፣ የማርክስም ሆነ የሹምፔተሩ በዚያ ባለህበት ቆሞ የሚቀር አይደለም። ውስጥ ባለው ኃይልና ውስጣዊ ቅራኔ የአረጁ ኢንዱስትሪዎችን በማፈራረስና በተሻሉና ምርታማቸው ከፍ ባሉ ማሺኖች በመተካት አዲስ ዐይነት የፍጆታ አጠቃቀምንና ህብረተሰብአዊ ግኑኝነት እንዲፈጠር ያደርጋል። በዚህም አማካይነት የሰው ከሰው ግኑኝነት የበለጠ ገንዘባዊ እንዲሆን በማድረግና ቀጥተኛ አምራቹንም የበለጠ ጥገኛ በማድረግ የሰው አስተሳሰብ በቀጥታ ከፍጆታ አጠቃቀም ጋር እንዲያያዝ ያደርጋል። ለዚህም ነው የአራት መቶ ዓመትን የካፒታሊዝምን ዕድገት በጥብቅ የተከታተለ፣ ምርት በዐይነትና በብዛት መመረቱ ብቻ ሳይሆን፣ የምርት ማምረቻ መሳሪያዎችም ምጥቀትን በማግኘት የሰው ልጅ ከቴክኖሎጂ ጋር ያለውን ግኑኝነት መለወጥ እንዲችል የተገደደው። በቴክኖሎጂ መሻሻል የስራ ሰዓት መቀነሱ ብቻ ሳይሆን፣ ሰራተኛው ከአዲሱ ቴክኖሎጂ ጋር ለመስተካከል ሲል በፍጥነት መስራት ተገደደ። አጠቃላይና የተስፋፋ የሀብት ክምችት (Expanded Capital Accumulation) በመዳበር ካፒታሊዝም በአገር ብቻ እንዳይወሰን ተገደደ። ቀሰ በቀስ እያለ ዓለም አቀፋዊ ባህርይ እየያዘ መምጣት ቻለ።

አዲሱና የተሻሻለው የቴክኖሎጂ ለውጥ አሰራር አንድ ሰው ብቻውን ሆኖ የተወሰኑ በተኖችን ብቻ በመንካት የምርትን ሂደት እንዲያፋጥን አስቻለው። በዚያውም መጠን በአዳዲስ ቴክኖሎጂዎች አማካይነት የሰው ኃይል ትርፍ(Redundant) እየሆነ እንደመጣ እንመለከታለን። በቴክኖሎጂዎች ምጥቀትና ውድድር አማካይነት የካፒታል ክምችትና(Concentration of Capital) የኢንዱስትሪና የባንክ ካፒታል እየተቆላለፉ በመምጣት፣ ፋይናንስ ካፒታል የኢንዱስትሪን ዕድገትና የቴክኖሎጂን ምጥቀት መወሰን ቻለ። በተጨማሪም፣ የኢንዱስትሪ ካፒታል እየመጠቀ ሲያድግና የካፒታል ክምችትም እየተስፋፋ ሲመጣ፣ በአንድ በኩል መጠነኛና ማዕከለኛ ኢንዱስትሪዎች ወይም ባህላዊ የዕደ-ጥበብ ስራዎች እየተዳከሙና እየጠፉ ሊመጡ ችለዋል። ከዚህም በላይ የማዕከለኛ ኢንዱስትሪዎች ዕድገት፣ መኖርና ያለመኖር በትላልቅ ኢንዱስትሪዎች ውስጠ-ኃይለ የሚወሰን ሆነ። ምክንያቱም መጠነኛና ማዕከለኛ ኢንዱስትሪዎች ተለዋዋጭ ዕቃዎችንና(Spare parts) መጠገኛዎችንም ሆነ ዋና ዋና ክፍሎችን አምራች ስለሆኑ፣ ለምሳሌ የመኪና ገበያ በሚቀዘቅዝበት ጊዜ ትናንሽ ኢንዱስትሪዎችም ይዳከማሉ ማለት ነው። ይህም የሚያመለክተው የተለያዩ ኢንዱስትሪዎች ርስበራሳቸው የተያያዙና(Value-added Chain)አንደኛው በሌላው ላይ የተመካና፣ የአንደኛው መዳከም ወይም መጠንከር በሌላው ላይ ተፅዕኖ ይኖረዋል ማለት ነው። ይሁንና ግን በዘመነ-ግሎባላይዜሽን፣ ለምሳሌ የአንድ መኪና የተለያዩ ክፍሎች እዚያው ፈጣሪው አገር ብቻ አይመረቱም። የማምረቻን ዋጋ ለመቀነስ ሲባል የተወሰነው የመገጣጠሚያ ክፍል በተለያዩ አገሮች በመመረት የመጨረሻ መጨረሻ ዋናው አምራች አገር ምርቶቹ በመገጣጠም የመጨረሻው ምርት ውጤት ገበያ ላይ ይቀርባል። ስለሆነም የዛሬው የገበያ ኢኮኖሚ ወይም ደግሞ ካፒታሊዝም ከሶስት መቶና አራት መቶ ዐመት በፊት ከነበረው በብዙ መቶ እጅ ልቆ የሚገኝ ነው።
ካለምንም የጭንቅላት ማስጨነቅ ዛሬ የቴክኖሎጂዎችን ዕድገት ስንመለከትና የፍጆታ ዕቃዎችንም ስንጠቀም ሁሉም ነገር በጤናማ መልክና ካለ ውስጣዊ ቅራኔ የሚካሄድ ነው የሚመስለን። በመጀመሪያ በምዕራብ አውርፓ የካፒታሊስት አገሮች የሰራተኛው መደብ መብቱን ለማስጠበቅ ሲል በሙያው ማህበሩ አማካይነት ከፍተኛ ትግል አድርጓል። የሳምንት የስራ ሰዓት ወደ 42ና ወደ 40 ሰዓት እንዲቀነስ ማድረግ፣ እንዲሁም ደግሞ በሰራተኛ ማህበርና በኢንዱስትሪዎች ውስጥ በግሩፕ በመደራጀት ከከበርቴው መደብ ጋር የሚደራደር ተጠሪ መምረጥ መቻል፣ እነዚህ ሁሉ በትግል የተገኙ ናቸው። በሌላ ወገን ደግሞ ቴክኖሎጂዎች ምጥቀትን ባገኙ ቁጥር የሰራተኛው የመከራከርና የመደራደር ኃይል እየተዳከሙ እንደመጡ መገንዘብ ይቻላል። በመሆኑም ባለፉት ሰላሳ ዐመታት በካፒታሊዝም ዕድገት ውስጥ የታዩት አሉታዊ ክስተቶች የሰራተኛውን መደብ በከፍተኛ ደረጃ እንዲዳከም አድርገውታል። ትላልቅ ኩባንያዎች ትርፍ ለማካበት ሲሉ የተወሰነውን የኢንዱስትሪ ክፍል ርካሽ የስራ ጉልበት ባለበት አገር እየወሰዱ በመትከል ወደ ውስጥ ብዙ ስራተኞች እንዲባረሩና የባህልም ውድቀት እንዲመጣ አድርገዋል። የትራዲሽናል ኢንዱስትሪዎች በግሎባላይዜሽን አማካይነት መዳከማቸው ብቻ ሳይሆን፣ ኢንዱስትሪዎች ወደ ሌሎች አገሮች ተወስደው እንዲተከሉ በማድረግ በየአገሮች ውስጥ ከኢንዱስትሪ መስክ ጋር የተያያዙ ሌሎች የኢኮኖሚ እንቅስቃሴዎችም እንዲዳከሙ ተደርገዋል። በዚያው መጠንም በተለይም በትናንሽ ከተሞች ውስጥ በኢንዱስትሪዎች መፈናቀልና በሰራተኛው ከስራው ቦታው መባረር የተነሳ የሎካል አስተዳደሮች ከህዝብ የሚሰበስቡት ግብር(Tax) እጅግ እየቀነሰ መጥቷል። ይህ ማለት ደግሞ ትምህርት ቤቶችን ለማደስ፣ ከተማዎችን ለማፅዳትና ሌሎች የሶሻል መስኮችን ለመደጎም የሚያስፈልገው ወጪ እየቀነሰ ሊመጣ ችሏል ማለት ነው።

በተለይም የፊናንስ ካፒታል በከፍተኛ ደረጃ ማደግና ራሱን ከኢንዱስትሪ አግልሎ በገንዝብ አማካይነት ብቻ ትርፍ ማካበት መቻል ብዙ መንግስታትን ከቁጥጥር ውጭ እያደረጋቸውና፣ በተራ የሞኔተሪ ፖሊሲ አማካይነት ብቻ የኢኮኖሚውን ዕድገት ሊቆጣጠሩና የኢኮኖሚውን መዛባትም ሊያርሙ የሚችሉበት ሁኔታ እጅግ እየጠበበ መጥቷል። የዚህ ዐይነቱ የፊናንስ ካፒታል ማደግና በተለያዩ ዐይነቶች መገለጽ፣ ለምሳሌ ሄጅ ፈንድስ ወይም ኢንቬስሜንት ካፒታል በሚባሉት መልኮች የሚሽከረከረው የፊናንስ ካፒታልና፣ ይህ ደግሞ እንደገና ከትላልቅ ባንኮች ጋር መቆላለፍ የብዙ የሶስተኛው ዓለም አገሮችንና አንዳንድ የደቡብ አውሮፓን ኢኮኖሚዎችንም ከመቆጣጠር አልፎ እያፈራረሰቸውም እንደመጣ እንመለከታለን። ዛሪ ግሪክን እዚህ መቀመቅ ውስጥ የከተታት ከራሷ የውስጥ ኢኮኖሚ አወቃቀር ድክመት ባሻገር የፊናንስ ካፒታል አይሎ መውጣትና በዕዳ ወጥመድ ውስጥ እንድትገባ በማድረጉም ጭምር ነው። በተጨማሪም እጅግ ልፍስፍስ የሆነ የፖለቲካ ኤሊት ለፊናንስ ካፒታል አጎብዳጅ በመሆኑም ጭምር ነው። የአውሮፓው አንድነትን የአንጀት አጥብቅ የኢኮኖሚ ፖሊሲ ጠጋ ብሎ ለተመለከተ የባሰውን የግሪክን ኢኮኖሚ የሚያዳክምና የባሰ የውስጥ ካፒታል ወደ ውጭ እንዲወጣ የሚያግዝ ነው። ግሪክ ከፋይናንስ ገበያ ላይ የምትበደረው ተጨማሪ ብድር ወይም ከአውሮፓ አንድነት የምታገኘው ብድር የጀርመንንና የፈረንሳይ ባንኮችን ከኪሳራ ለማዳን የሚውል ነው። በዚህ መልክ ብዙ አገሮች መቀመቅ ውስጥ እንዲገቡና እንዲራቆቱ ሆነዋል።

ይህ የካፒታሊዝም አንደኛው ገጽታ ሲሆን፣ በምርት አማካይነት በብዙ የሶስተኛው ዓለም አገሮች የተስፋፋው የምርት ክንውን ለእነዚህ አገሮች በምንም ዐይነት ዕድገትንና ስልጣኔን ሊያጎናጽፋቸው አልቻለም። ከአስራዘጠነኛው ክፍለ-ዘመን ጀምሮ የሚካሄደውን የካፒታሊዝምን በዓለም አቀፍ ደረጃ መስፋፋት ስንመለከት ዋናው ዓላማው ስልጣኔና እንዲሁም ደግሞ ሳይንስንና ቴክኖሎጂዎችን ማስፋፋት ሳይሆን የጥሬ ሀብትን መዝረፍና ወደ ኢንዱስትሪ አገሮች እንዲጫን ማድረግ ነው። ለዚህ ደግሞ በተወሰኑ መስኮች ላይ ብቻ መረባረብ ሲሆን፣ እንዲዚህ ዐይነቱ በጥሬ ሀብት ማውጣት ላይ ያተኮረ ኢኮኖሚያዊ እንቅስቃሴ በብዙ የሶስተኛው ዓለም አገሮች ውስጥ፣ በተለይም በአፍሪካ ውስጥ የሀብት ዘረፋ በማካሄድ ኢኮኖሚያዊ ዕድገት እንዳይመጣ አግዷል። ህብረተሰብአዊ መመሰቃቀልና፣ ከተማዎች ካለምንም ዕቅድ መሰራትና መቆሽሽ የብዙ አፍሪካ አገሮች ዕጣ ሆኗል ማለት ይቻላል። በዚያው መጠንም እንዲዚህ ዐይነቱ የግሎባል ካፒታሊዝም መስፋፋት በአፍሪካ ምድር ውስጥ በማኑፋክቱር ላይ የተመሰረተ የውስጥ ገበያ እንዳይዳብርና እንዳይስፋፋ አግዷል። በየአገሮች ውስጥ የኢኮኖሚ እንቅስቃሴዎች በተወሰኑ ቦታዎች ብቻ እንዲካሄዱ መደረጉ ደግሞ ከገጠር ወደ ጥቂት ከተማዎች ውስጥ የሰውን ፍሰት በማስከተል፣ ከተማዎች የዕድገትና የብልጽግና ቦታዎች ከመሆን ይልቅ በጣም ጥቂት ሀብታምና፣ ሰፋ ያለ ደሃ ፊት ለፊት የሚፋጠጡበት መድረክ በመሆን ህብረተሰብአዊና ማህበራዊ ቀውስ በማስከተል የህብረተሰብና የህብረ-ብሄር ትርጉም እንዲወድሙ ተደርገዋል።

በዚህም የተነሳ ከኢንዱስትሪ አገሮች እየተነቀሉ የሶስተኛው ዓለም አገሮች የሚተከሉት ኢንዱስትሪዎች ከውስጥ ዕውነተኛ ሀብት ፈጣሪዎች ያልሆኑና ህዝቡም ቴክኖሎጂን እንዳይማር ያገዱና የሚያግዱ ናቸው። በመጀመሪያ ደረጃ፣ ኢንዱስትሪዎቹ በትላልቅ ኩባንያዎች ቁጥጥር ስር ያሉና ከላይም የሚቀመጡ ማኔጀሮች የራሳቸው ነፃነት የሌላቸው ናቸው። በሁለተኛ ደረጃ፣ ቴክኖሎጂዎቹ ከምርምርና ከዕድገት ጋር የተያያዙ አይደሉም። ቀጥታ ግኑኝነታቸው ከእናት አገሮቻቸው ጋር ነው። በሶስተኛ ደረጃ፣ የሚመረቱት ምርቶች ለዓለም ገበያ ተብለው ስለሆነ ወደ ውስጥ በእነዚህ አገሮች ውስጥ ለገበያው ማደግና መስፋፋት የሚያበረክቱት አስተዋፅዖ እጅግ ዝቅተኛ ነው። በአራተኛ ደረጃ፣ በየፋብሪካው ውስጥ ተቀጥሮ የሚሰራው ሰራተኛ ደሞዙ በጣም ዝቅተኛ ስለሆነ ሰራተኛው ምርቶችን ገዝቶ የመጠቀም ኃይሉ በጣም አነስተኛ ነው። በአምስተኛ ደረጃ፣ በብዙ የሶስተኛው ዓለም አገሮች ውስጥ የሚከተሉት ኢንዱስትሪዎች ከየአገሩ ባንክ ጋር ምንም ግኑኝነት የላቸውም። ይህ ማለት ደግሞ የገንዘብን በፍጥነት መሽከርከርና ህብረተሰብአዊ ኃይል ማግኘት በከፍተኛ ደረጃ ያግደዋል ማለት ነው። በኢንዱስትሪና በባንክ ማሀከል ግኑኝነት ሲኖር ብቻ ነው የገበያ ኢኮኖሚ ማደግ የሚችለው። በስድስተኛ ደረጃ፣ የሰራተኞችንና የስራ ቦታዎችን ሁኔታ ለተመለከተ፣ ሰራተኞች እጅግ በአሰቃቂ ሁኔታ ነው የሚሰሩት። የምንለብሳቸው ጂንሶችና የምንጠቀምባቸው የኤሌክትሮኒክስ ዕቃዎች በሙሉ በርካሽ ጉልበት የተመረቱ ብቻ ሳይሆኑ፣ ብዙ ወጣት ሴቶች ጤንነታቸው በከፍተኛ ደረጃ እየተቃወሰ የሚመረቱ ምርቶች ናቸው። አብዛኛዎቹ በሰላሳና በአርባ ዐመታቸው በጤንነት መቃወስ የተነሳ ከጥቅም ውጭ ይሆናሉ። ኑሮን ሳይኖሩ ይሞታሉ። ብዙዎችም የአልጋ ቁራኛ በመሆን ፍዳቸውን ያያሉ። ይህንን ነው እንግዲህ የዛሬው ካፒታሊዝም የሚመስለውና፣ በአገራችን ደግሞ ዘመኑ የግሎባላይዜሽን ዘመን ነው እየተባለ የሚወደስለትና ካለቡዙ ቅራኔዎች በዓለም አቀፍ ደረጃ ይስፋፋ ይመስል የሚነዛው። ብዙዎች ካለማወቅ በሚያናፍሱት ወሬና በፊናንስ ካፒታል ግዳጅ በሚያካሂዱት የኢኮኖሚ ፖሊሲ የተነሳ የብዙ መቶ ሚሊዮኖች ህዝብ እየተረበሸና ጤናማና ለስልጣኔ የሚያመች ረጋ ያለ ኢኮኖሚ እንዳይገነቡ እየታገዱ ነው። የአንድ ትውልድ ዕድል ብቻ ሳይሆን የሶስትና የአራት ትውልድ ዕድል የሚበላሽበት ሁኔታ ዛሬ ተነጥፏል ማለት ይቻላል። ዛሬ በአገራችን ምድር ውስጥ የኢኮኖሚ ፖሊሲ የሚያወጡትና እነሱ የሚሉትን የገበያ ኢኮኖሚ የሚያራምዱ በነሱ ባልበሰለ ሁኔታ በሚካሄድ ፖሊሲ አማካይነት የተፈጸመውና የሚፈጸመው ወንጀል የማይታያቸው ይህንን የካፒታሊዝምን ውስጣዊ ቅራኔና ሂደት በቅጡ ካለመራዳት የተነሳ ነው። አላዋቂ ሳሚ … እንደሚሉት አነጋገር።

ውድድርንና የካፒታሊዝም ዕድገት !

የገበያ ኢኮኖሚ ወይም ካፒታሊዝም እንደ አገራችን በተራ ነጣቂነት ወይም ዐይን ባወጣ ዘራፊነት የሚደነገግና ውስጠ-ኃይል የሚያገኝ አይደለም። ማርክስ እንደሚለውና በትክክልም እንደሚረጋገጠው ውድድር(Competition) የካፒታሊዝም ዋናው አንቀሳቃሽ ኃይል ነው። ቴክኖሎጂያዊ ምጥቀትም የሚታየው በውድድር አማካይነት ብቻ ነው። ለዚህ ደግሞ በከፍተኛ ምርምርና ፈጠራ እየታገዙ ማምረት ያስፈልጋል። እያንዳንዱ በገበያ ላይ ምርት እያመረተ የሚያቀርብ ካፒታሊስት ተወዳዳሪውን በመርዝ ወይንም በአንዳች ነገር ህይወቱን ለማጥፋት ወይም ለመግደል ተንኮል የሚያብሰለስል ሳይሆን፣ በምን መንገድና እንዴት አድርጌ ምርት ባመርት ተወዳዳሪዬን ለማሸነፍ እችላለሁ፣ ወይም የበለጠ የገበያ ድርሻ ይኖረኛል ብሎ ታጥቆ በመነሳት የእንቬስትሜንት ስትራቴጂውን ይቀይሳል። ከዋጋ አንፃር የማምረቻ ዋጋን በመቀነስና ምርትን በነፍስ ወከፍ ሲተመን በማሳደግ(Productivity)፣ እንዲሁም ደግሞ ምርቱ ጥራት እንዲኖረው በማድረግ ብቃትነቱን በማሳየት በገበያ ውስጥ ለመቆየት ጥረት ያደርጋል። በየጊዜው የምርቱን ሁኔታ ይለዋውጣል። ለምሳሌ በአንድ ወቅት የተወሰነ ምርት፣ መኪና ወይም ማቀዝቀዣ የተወሰነ የፍጆታ ዘመን ነው ያላቸው። በመጀመሪያው ወቅት አዲስ ምርት ገበያ ላይ ሲወጣ እንደብርቅ ይታያል። ቀስ በቀስም ሰው እየለመደው ሲሄድ ገዝቶ ይጠቀማል። በገበያ ላይ የመሸጡ ኃይል እያደገ ይመጣል። ሌላው ተመሳሳይ ምርት የሚያመርት ካፒታሊስት ውበቱንና የአጠቃቀሙን ዘዴ በመለወጥ ተመሳሳይና የተሻሻለ ምርት ለገበያ ያቀርባል። የድሮውም ምርት ገበያ ላይ ተገዢነቱ እየቀነሰ በመምጣት ከገበያ ላይ እየተስፈናጠረ ይወጣል። በዚህ መልክ በስድሳኛውና በሰባኛው ዓ.ም ይመረቱ የነበሩ መኪናዎችም ሆነ ማቀዝቀዣዎች ዛሬ በፍጹም አይገኙም። በተጨማሪም የኃይልን አጠቃቀምና የአካባቢን ብክለት ለመቀነስ ሲባል በተለይም የረዥም ጊዜ ዕድሜ ያላቸው ምርቶች በጥራትም ሆነ በአጠቃቀም ደረጃ እጅግ እየተሻሻሉና ለምቾትም አጋዥ እየሆኑ መጥተዋል።

ውድድር ለካፒታሊዝም ዕድገት አንቀሳቃሽ ኃይል የሆነውን ያህልና፣ የገበያ ኢኮኖሚ የሚለው ተራ አነጋገር በህዝቡ ዘንድ ተቀባይነት ያገኘውን ያህል፣ ይህ ዐይነቱ በውድድር ላይ የተመሰረተ የገበያ ኢኮኖሚ ከህግ ውጭ የሚሰራ ነው ማለት አይደለም። በአምራችና በነጋዴ መሀከል ያለው ግኑኝነት በአንድ ወገን፣ በሌላ በኩል ደግሞ በነጋዴውና በተጠቃሚው መሀከል ያለው ግኑኝነት በህግ ላይ ተመርኩዞ የሚንቀሳቀስ ነው። በመጀመሪያ አምራቹ ካለምንም ማጭበርበር ምርቱን አምርቶ ለነጋዴው ያቀርባል። ነጋዴው በአምራቹ ላይ ሙሉ ዕምነት አለው ማለት ነው። የሚያጭበረብር አምራችና ነጋዴ በህግ ተጠያቂዎች ብቻ ሳይሆኑ፣ ምናልባት በምርቱ አጠቃቀም ላይ የተወሰነ ኖርምን ተከትሎ ያልተሰራ ምርት አደጋ የሚያደርስ ከሆነ አምራቹ እንደ አደጋው ዐይነት ፈቃዱን እስከመነጠቅ ይደርሳል። ይህ ዐይነቱ ህግ ጠቅላላውን የገበያ ሂደት የሚመለከትና ብዙ ነገሮችን የሚያካትት ነው። ከዚህም በላይ በአለፉት ሰላሳና አርባ ዐመታት ተጠቃሚው በዕውቀት እየዳበረ ሰለመጣና፣ የተጠቃሚዎችም ማዕከል(Consumer Protection Agency) ወይም ድርጅት ስላለ፣ ተጠቃሚው በምርት አጠቃቀም ምክንያት የተነሳ የሚደርስበት ጉዳትም ሆነ ያልተስተካከለ አጠቃቀም ዘዴ አቤቱታ ሊያሰማና ሊከስም ይችላል። ይህም ማለት በአገራችን በዘልማድ አነጋገር እንደሚናፈሰውና እንደሚሰራበት ልቅ የሆነ የገበያ ኢኮኖሚ ሳይሆን፣ የምዕራቡ የገበያ ኢኮኖሚ ስርዓትን ይዞ የሚጓዝና በጣም የተወሳሰበ ነው። ከዚህም በላይ በስርዓቱ ውስጠ-ኃይልነትና የሰዎችም የፈጠራ ችሎታ የተነሳ ከአንድ ዐይነት ነገር የተለያዩ ብዙ ነገሮችን ማምርት ይችላል። ለምሳሌ ከእንጨት፣ እንደ ባህርይው ከልጆች መጫዎቻ አንስቶ የተለያዩና የሚያማምሩ መቀመጫዎችና ወንበሮች፣ እንዲሁም ልዩ ልዩ ነገሮች ማምረት ይቻላል። እንዲሁም ከተለያዩ የፍራፍሪ ወይም ጥራጥሬ ነገሮች በመቶዎች የሚቆጠሩ ለመቀቀያና ለሌሎች አገልግሎቶች የሚያገለግሉ የዘይት ጭማቂ ማምረት ይቻላል። እንደ አገራችን በካፒታሊስት አገሮች ኑግን፣ ተልባን፣ ሰሊጥን፣ ሱፍንና ሌሎች ነገሮችን የውጭ ከረንሲ ለመቃረም ሲባል እስከነነፍሳቸው የመላክ ባህል የለም። ይህንን የሚያደርግ ስለኢኮኖሚ ዕድገት ምንነትና በኢንዱስትሪዎች መሀከል ስለሚኖረው ውስጣዊ ግኑኝነትና የሀብት ክምችት ምንጭነት የማያውቅ መሆን አለበት። እንደዚህ የሚያደርግ መንግስት በዚያውም መጠንም የውስጥ ገበያን ዕድገት ይዘጋል። ነጋዴው እዚያው ቀጭጮ እንዲቀር ያደርገዋል። በአጠቃላይም ህብረተሰብአዊ ለውጥ እንዳይመጣ መንገዱን ሁሉ ያፍናል። የህዝቡን የፈጠራ ስራ ከማፈኑም በላይ ኑሮው የተዘበራረቀ እንዲሆን ያደርጋል።

ስለዚህም ስለውድድር በምናወራበት ጊዜ የኢኮኖሚው ኤጀንቶችን የፈጠራ ችሎታና በየጊዜው እንደገበያው መለዋወጥ ከሁኔታው ጋር ሊኖር የሚችለውን መጣጣምና በፍጥነት መጓዝ ማጤን ያስፈልጋል። በዚህ ላይ ለውድድሩ መጧጧፍ የጊዜ ኢኮኖሚና ቦታ(Time &Space) ከፍተኛ ሚናን ይጫወታሉ። አንድን ዕቃ አምርቶ ወደ ሌላ ቦታ በፍጥነት ለማድረስ ፈጣንና በቀላሉ አደጋ ሊያደርስ የማይችል የትራንስፖርቴሽን ማገልገያ ያስፍልጋል። እንደዚሁም በመርከብ፣ በባቡርና በመኪና ሊጫኑ የሚችሉ ዕቃዎችን መለያየት ያስፈልጋል። ጤናማና ጥንቃቄ የተሞላበት የማከማቻ ቦታ ለዕቃዎች መከማችትና ለረዥም ጊዜ መቆየት ወሳኝ ሚናን ይጫወታሉ። ወደ ቦታ ስንመጣ ይህ ዐይነቱ አገላለጽ በደንብ ከተደራጀ ገበያና መደብር ጋር የተያያዘ ነው። በሚያማምሩ ከተማዎችና መንደሮች የሚገለጽ ነው። ስርዓት ያለው የቤት አሰራርና የተለያዩ ተግባር ያላቸውን ቤቶችና አዳራሾች የሚመለከት ነው። የገበያ አዳራሾች ውብና ሰፋ ብለው እንዲሁም ማራኪ ሆነው መሰራት አለባቸው። በዘመኑ ሁኔታ ደግሞ ከመናፈሻና ከልጆች መጫዎቻዎች እንዲሁም በአካባቢው ማራኪ ከሆኑና ሰውን ከሚጋብዙ ቡና ቤቶች፣ የቲያትርና የሲኒማ እንዲሁም ልዩ ልዩ የመዝናኛ ቦታዎች ጋር የመሰራትንና የመዘጋጀትን እንዲሁም መያያዝን ጉዳይ ይጠይቃል። በዚህ መልክ የሚዘጋጅና በአካባቢው አንድ ወጥ ብቻ ሳይሆን የተለያዩ የምርት ዐይነቶች ተደራጀተው የሚገኙ ከሆነ ለገበያው ዕድገትና ለውድድር ከፍተኛ ዕምርታን ይሰጣል ማለት ነው። ከዚህ ስንነሳ በአገራችን ምድር የሚነዛው ስለገበያ ኢኮኖሚ ሳይንሳዊ ባህርይ የሌለው በተራ ችርቻሮ ላይ የተመረኮዘና ተዋንያኖችን የበለጠ የሚያንቀዠቅዥና አጭበርባሪ የሚያደርጋቸው ነው። ወያኔዎች እንደዚህ ዐይነቱን ኢኮኖሚ ነው አንዳንዴ የነፃ ገበያ ኢኮኖሚ እያሉ የሚነግሩን። አልፎ አልፎ ደግሞ የለም እኛ ኒዎ-ሊበራሊዝምን የምንዋጋና በመንግስት የተደገፈ(Developmental State) የኢኮኖሚ ፖሊሲን ነው የምንከተለው እያሉ እዚያው በዚያው የሚያላግጡብንና ግራ ለማጋባት የሚሞክሩት። ይህም የሚያመለክተው የገዢው መደብና ተከታዮቹ የቱን ያህል በህዝብ ላይ እንደሚያላግጡ ነው።

ከዚህ ባሻገር ተመሳሳይ ምርት በሚያመርቱ ካፒታሊስቶች መሀከል የሚካሄደው ውድድር በአገር ውስጥ ብቻ ተወስኖ የሚቀር አይደለም። እንደሚታወቀው ካፒታሊዝም በዓለም አቀፍ ደረጃ መስፋፋት በምርት ክንውን ብቻ የሚገለጽ ሳይሆን፣ የፍጆታ አጠቃቀሞች፣ የፊናንስ ግኑኝነትና ደካማ አገሮችን በዕዳ መተብተብ አጠቃላዩ የካፒታሊዝም የሀብት ማካበቻ ዘዴዎችና፣ በተለያየ መልክ የሚገለጽ ሀብት ከሶስተኛው ዓለም አገሮች ወደ ካፒታሊስት አገሮች የሚተላለፍበት የብዝበዛና የድህነት መፈልፈያ መሳሪያም ነው። ይህም ማለት በአገር ውስጥ የሚካሄደው የካፒታሊስት የሀብት ክምችትና ዘዴ በአገር ውስጥ ገበያ ብቻ የሚመካ አይደለም። እያንዳንዱ የካፒታሊስት አገር ህብረተሰቡ ገዝቶ ከሚጠቀመው በላይ ስለሚያመርት ትርፍ ምርቱን ለመሸጥ ሲል የውጭ ገበያ ያስፈልገዋል። ስለሆነም ይህ ዐይነቱ ሁኔታ በተለያዩ አገሮች መሀከል ባሉ ካፒታሊስቶች ዘንድ የግዴታ ውድድር ይፈጥራል። የተለያዩ ካፒታሊስት አገሮች ምርቶቻቸውን፣ ለምሳሌ መኪና ወይም የኤሌክትሮኒክስ ዕቃዎች በዓለም ገበያ ላይ ለመሸጥ ይችሉ ዘንድ በተቻለ መጠን ለምርት የሚያወጡትን ወጪ እንዲቀንሱ ይገደዳሉ። በሌላ ወገን ደግሞ አንዳንድ ምርቶች የውጭ ገበያ ላይ ለመሸጥ እንዲችሉ መንግስታት ከኤክስፖርት ቀረጥ ነፃ ያደርጉላቸዋል። የማምረቻን ዋጋ እንደልባቸው አገር ውስጥ መቀነስ ስለማይችሉ፣ ለምሳሌ የሰራተኛውን ደሞዝ በመቀነስ፣ የተለያዩ አካሎች(Spare parts) ሌሎች የሰራተኛ ደሞዝ ርካሽ የሆኑ ሌሎች አገሮች ውስጥ እንዲመረቱ በማድረግ ምርቶቻቸውን በርካሽ ዋጋ ሊሸጡ የሚችሉበትን ሁኔታ ያመቻቻሉ። ስለዚህም የዛሬው ካፒታሊዝም ከሁለት መቶ ዐመት ከነበረው ሁኔታ ጋር ሲነፃፀር በብዙ እጅ ይለያል። ውድድሩ በትናንሽ ካፒታሊስቶች መሀከል የሚደረግ መሆኑ ቀርቶ የዓለምን ገበያ ለመቆጣጣር በሚሽቀዳደሙ ጥቂት ያበጡ ካፒታሊስቶች(Oligopolies) በመሆን የዓለም ገበያ ከቁጥጥር ውጭ በመውጣት፣ የሶስተኛው ዓለም አገር ኢኮኖሚዎችም እየተዘበራረቁ ሊመጡ ችለዋል። ይህ ዐይነቱ በተወሳሰበ የአደራጃጀትና የአመራረት ስልት የሚንቀሳቀስ የምርት ክንውን እንዲያው በተራ የነፃ ገበያ ሊገለጽ የሚችል አይደለም።

ከዚህም በላይ፣ የዛሬው ዓለምን የሚቆጣጠረው ካፒታሊዝም የሶስተኛውን ዓለም አገሮች የጥሬ-ሀብት በመቆጣጠርና የሰውን ጉልበት በመብዘብዝ ነው በመጀመሪያ ደረጃ ጥንታዊ የሀብት ክምችትን(Primitive Capitalist Accumulation) ማዘጋጀትና ለኢንዱስትሪ አብዮት መጠቀሚያ ማድረግ የቻለው። በመጀመሪያ ደረጃ በባሪያ ንግድ የተነሳ ወደ አውሮፓና ላቲን አሜሪካ፣ በኋላ ደግሞ ወደ ኃያሉ አሜሪካ የተሸጡ አፍሪካውያን በፕላንቴሼን ኢኮኖሚ ውስጥ እንዲሰማሩና እንዲሰሩ በመገደድ ለካፒታሊዝም የሀብት ክምችትና ዕድገት ከፍተኛ አስተዋፅዖ አድርገዋል። ከዚያ በኋላ ደግሞ በቅኝ ግዛት አማካይነትና አዲስ በተፈጠረው ዓለም አቀፋዊ የስራ-ክፍፍል አማካይነት ብዙዎቹ የአፍሪካ፣ የላቲንና የሴንትራል አሜሪካ አገሮች የጥሬ-ሀብትና የእርሻ ምርት አምራቾች እንዲደረጉ በመገደድ የኢንዱስትሪ አገሮችን ህዝቦች በርካሽ ዋጋ መመገብ ብቻ ሳይሆን፣ ለጠቅላላው የሀብት ክምችት ከፈተኛ አስተዋፅዖ በማበርከት ላይ ናቸው። ዛሬም ቢሆን አብዛኛዎቹ የካፒታሊስት አገሮች ከሶስተኛው ዓለም አገሮች በሚመጡ የጥሬ-ሀብቶችና የእርሻ ምርት ውጤቶች የሚመኩና፣ ይህ ሁኔታም እንዳይቀየር የተለያዩ ኢንስቱትሽኖችን በመፍጠር ዕድገታቸውን የሚቆጣጠሩ ናቸው። ከዚህ ስንነሳ ይህ ነፃ ገበያ እየተባለ የሚጠራው የካፒታሊዝም የምርት ክንውን እስከዚህም ድረስ ነፃ እንዳልሆነ መረዳቱ ከባድ አይደለም።

ካፒታሊዝም፣ ሳይንስና እንዲሁም ቴክኖሎጂ !

የኒዎ-ክላሲካል ኢኮኖሚስቶች አብዛኛውን ጊዜ ስለኢኮኖሚ ዕድገት ሲጽፉና ሲያወሩ በተለይም ሳይንስና ቴክኖሎጂ በኢኮኖሚ ዕድገት ላይ ያላቸውንና የሚኖራቸውን ሚና ቁጥር ውስጥ ባለማስገባት ነው። የኢንዱስትሪ አብዮት ከተጀመረና ቀስ በቀስ እየተስፋፋ ሲመጣ፣ ኢኮኖሚ በሁሉም አቅጣጫ ሊስፋፋና ስር ሊሰድ የቻለው በሳይንስና በቴክኖሎጂ መደገፍ ከጀመረ በኋላ ነው። ከባቡር ሃዲድ መሰራትና ጥራትን እያገኘ መጥቶ ፍጥነቱ ከቀድሞው ጋር ሲወዳደር በከፍተኛ ደረጃ መጨመር፣ የአይሮፕላን ስራና እየረቀቀ መጥቶ የዓለምን ህዝብ ማገናኘት መቻል፣ ዛሬ የምንገናኝባቸው የኮሙኒኬሽን መሳሪያዎች… ወዘተ፣ እነዚህ ሁሉ ለኢኮኖሚ ዕድገት ከፍተኛ አስተዋፅዖ አበርክተዋል። ይህ ብቻ ሳይሆን የምርት ዕድገትና ጥራት፣ እንዲሁም የኢንዱስትሪዎች ምርታማነት ከሳይንስና ከቴክኖሎጂ ጋር የተያያዙ ናቸው። በተፈጥሮ ውስጥ የሚከሰቱትን በሽታዎችና ቫይረሶች ሁሉ መዋጋትና መቋቋም የሚቻለው በሳይንስና በቴክኖሎጂ አማካይነት ብቻ ነው። ከዚህ ስንነሳ ሳይንሳዊ ምርምርንና የቴክኖሎጂ ፈጠራን ቦታ የማይሰጥ ህብረተሰብ በተራ የነፃ ገበያ አማካይነት ብቻ የትም ሊደርስ በፍጹም አይችልም። ዕጣው ድህነትና ረሃቭ፣ የመጨረሻ መጨረሻ እንደ አገርና እንደ ህብረተሰብ አለመኖር ይሆናል። እስከዛሬ ድረስ ቀድመው የተነሱ ስልጣኔዎች የመጨረሻ መጨረሻ ሊፈራርሱና የታሪክ ትዝታ ሆነው መቅረት የቻሉት በሳይንስና በቴክኖሎጂ ላይ የተደገፈ ሰፋ ያለ ኢኮኖሚ መገንባት ባለመቻላቸው ነው። ስለዚህ ስለ ኢኮኖሚ ዕድገት በሚወራበት ጊዜ የግዴታ ከሳይንስና ከቴክኖሎጂ መስፋፋት ጋር ማያያዝ ያስፈልጋል። ካፒታሊዝም እንበለው ሌላ ስርዓት የግዴታ በሳይንስና በቴክኖሎጂ መደገፍ አለባቸው።

በመጀመሪያ ደረጃ ሳይንስ መዳበር የቻለው በታላላቅ ተመራማሪዎች፣ በአስራአምስተኛው፣ በአስራስድስተኛውና በአስራሰባተኛው ክፍለ-ዘመን ሲሆን፣ ወደ ቴክኖሎጂ ማፍለቂያነትና ወደ ተግባራዊነት እየተለወጠ ሊመጣ የቻለው ከአስራስምንተኛው ክፍለ-ዘመን ጀምሮ ነው። ከዚህ ጊዜ ጀምሮ ነው ሳይንሳዊ ግኝት ብቻ ሳይሆን ተግባራዊነትና ቴክኖሎጂዎችን ፈጥሮ ወደ ምርት ማምረቻ መሳሪያነት መለወጥ የታቸለው። ከዚህ ጊዜ ጀምሮ ነው ምርት በዕውቅ መመረትና ምርትን ማሳደግና እንዲሁም የተለያዩ ምርቶችን ማምረት የተቻለውና፣ ቀስ በቀስም ዛሬ ለማየት የበቃነውን ቴክኖሎጂያዊ ምጥቀት ማየት የቻልነው። በአንዳንዶች አባባል ከዚህ ጊዜ ጀምሮ ነው በቴክኖሎጂ አማካይነት ተፈጠሮን እስከተወሰነ ደረጃ መቆጣጠርና በተፍጥሮ ውስጥ ተደብቀው የሚገኙ ነገሮችን በልዩ መሳሪያዎች መመርመርና ማየት የተቻለው። ስለሆነም ሰለ ገበያ ኢኮኖሚ ወይም ስለ ካፒታሊዝም በምናወራብት ጊዜ ከሳይንስና ከቴክኖሎጂ፣ እንዲሁም ደግሞ በየጊዜው ከሚካሄድ ፈጠራ(Innovation) ውጭ ማየትና ማተት ስህተት ብቻ ሳይሆን እጅግ አደገኛም ነው። ስለሆነም የካፒታሊስት ኢኮኖሚ በከፍተኛ የሳይንስና የቴኮኖሎጂ (A Science and Technology Driven Economic Development) መሰረት ላይ በመመርኮዝ የሚንቀሳቀስና፣ ከተወሰኑ ዐመታት በኋላ ደግሞ አሮጌው ከገበያው በመውጣት በአዲስ የሚተካበት ልዩ ዐይነት ኢኮኖሚያዊ ክንውን ነው። ስለሆነም ነው ታላቁ የአውስትሪያው ኢኮኖሚስትና የሶሻል ሳይንስ ምሁር ፕሮፌሰር ሹምፔተር በካፒታሊዝም ዕድገት ውስጥ የሚፈጠረውንና ተግባራዊ የሚሆነውን ቴክኖሎጂ ክሪአቲቭ ዲስትራክሽን(Creative Destruction) ብሎ የሚጠራው።

የሳንይንስና የቴክኖሎጂ ዕድገት በተለይም በካፒታሊዝም ስርዓት ውስጥ ለምን ከፍተኛ ትርጉም ሊሰጠው ቻለ? በእርግጥስ የነፃ ገበያ በራሱ ለሳይንስና ለቴክኖሎጂ ዕድገት አመቺ ነው ወይ ? የሳይንስና የቴኖሎጂ ዕድገት የብዙ መቶ ዐመታት ወይም ሺህ ዐመታት ዕድሜ ያለው ሲሆን፣ ለአውሮፓው የሳይንስና የቴክኖሎጂ ዕድገት በተለይም፣ የግብጽ ስልጣኔ፣ የባቢሎናውያን፣ የግሪክ፣ ቀጥሎም ቻይናዎች በበኩላቸው አስተዋፅዖ አድርገዋል ማለት ይቻላል። በመሰረቱ የሳይንስና የቴክኖሎጂ ምርምር የየግለሰቦች ጥረት ሲሆን፣ ከብዙ ትግል፣ ውጣና ውረድ በኋላ ነው ተቀባይነትን እያገኘ መምጣት የቻለው። የኢንዱስትሪ አብዮት እየተስፋፋና ስር እየሰደደ ሲመጣ የከበርቴውም መደብ በኢኮኖሚ ብቻ ሳይሆን የፖለቲካ ተፅዕኖ በማድረግ የሳይንስና የቴክኖሎጂ ምርምር ኢንስቱትሽናላዊ መሆን ጀመሩ። በተለይም ከሁለተኛው ዓለም በኋላ የተፈጠረው አዲስ ሁኔታና፣ የምዕራብ አውሮፓ መንግስታት በኢኮኖሚ ግንባታ ውስጥ በቀጥታ መሳተፍና አመቺ ሁኔታዎችን መፍጠር ለሳይንስና ለቴክኖሎጂ ምርምርና ምጥቀት አመቺ ሁኔታን ፈጥሯል ማለት ይቻላል። በቀጥታ በመንግስት የሚደገፉ የሳይንስና የቴክኖሎጂ ምርምር አካዳሚዎች በግለሰብ ካፒታሊሶች ብቻ ሊካሄዱ ወይም በገንዘብ ሊደጎሙ የሚችሉ አልነበሩም። ስለሆነም፣ በአንድ በኩል አንዳንድ ዩኒቨርሲቲዎችን የምርምርና የቴክኖሎጂ ማፍለቂያ መድረክ በማድረግ ከኢንዱስትሪዎች ጋር እየተባበሩ እንዲሰሩ ማድረግ፣ በሌላው ወገን ደግሞ በቀጥታ በመንግስት የሚደገፉ ኢንስቲቱሽኖችን በማቋቋም ባጀት በመመደብ አዳዲስ ቴክኖሎጂዎችን እንዲፈጠሩና ተግባራዊ እንዲሆኑ ማድረግ ለካፒታሊዝም ዕድገት ከፍተኛ ድጋፍ ሰጥቶታል ማለት ይቻላል። አንዳንድ ኢንዱስትሪዎች እያደጉና ራሳቸውን እየቻሉ ሲመጡ ደግሞ በአጠቃላይ ሲታይ ትላልቅ ኩባንያዎች የየራሳቸውን የምርምር ጣቢያ በመክፈትና በመደገፍ በቀጥታ ቲክኖሎጂን ለምርት ዕድገትና ጥራት ማምረቻ መጠቀሚያ መሳሪያ ማድረግ ችለዋል። ከዚህ አጠቃላይና አጠር መጠን ያለ ትንተና ስንነሳ የነፃ ገበያ መኖር በራሱ ለቴክኖሎጂ ዕድገት አመቺ ሁኔታን ሊፈጥር በፍጹም አይችልም። የቴክኖሎጂ ዕድገትና ምጥቀት ትርጉም ሊኖራቸውና ተግባራዊ መሆን የሚችሉት ኢንስቲቱሽናዊ፣ ፖለቲካዊ፣ መንግስታዊ፣ ባህላዊና ህብረተሰብአዊ አመቺ ሁኔታዎች ሲፈጠሩ ብቻ ነው። ቶሎ ቶሎ ገንዘብ ለማግኘት ጥድፊያ በሚደረግበት እንደኛ ባለ አገር፣ ሁሉም ነገር ተዘበራርቆ በሚገኝበት፣ መንግስትና ቢሮክራሲው ሳይንሳዊ ምርምርንና የቴክኖሎጂ ዕድገትን ዐይነተኛ ቦታንና ትርጉምን በማይሰጡበትና በማይረዱበት አገር ውስጥ የሳይንስና የቴክኖሎጂ አብዮትን ለማካሄድ በጣም ያስቸግራል።

ያም ሆነ ይህ፣ የሳይንስንና የቴክኖሎጂን አስፈላጊነት ከተራ የኢኮኖሚ ስሌት አንፃር ማየቱ ብቻ ከፍተኛ ስህተት ነው። ይህ ዐይነቱ ውስን አመለካከት ሳይንስና ቴክኖሎጂ ለአንድ ህብረተሰብ አጠቃላይ ሁኔታ፣ ደህንነትና አደጋ መከላከል ያላቸውን ሰፋ ያለ ትርጉም እንዳንረዳ ያግዱናል። ሳይንስና ቴክኖሎጂ በቀጥታ ልንጠቀምባቸው የምንችላቸውን የፍጆታ ዕቃዎች ለማምረት የሚያገለግሉ ብቻ ሳይሆኑ፣ ከአደጋ የሚከላከሉንን፣ ለምሳሌ እንደ እሳት አደጋ መኪና፣ ውሃ ሲሞላ መምጠጫና ሰውን በቀላሉ ማዳኛ፣ ልዩ ልዩ ለመንገድ ስራ የሚያገለግሉ መኪናዎችንና መዳመጫዎች፣ እንዲሁም አፈር ዛቂዎች፣ ዲንጋይ ተሽካሚዎች፣ በሀይድሮሊክስ እየታገዙ ከባድ ከባድ እቃዎችን ማንሳትና፣ በተለይም በገደላማ ቦታ ድልድይን መስራት የሚቻለው የሳይንስን ትርጉም የተረዳን ከሆነ ብቻ ነው። ከዚህም በተጨማሪ፣ ዘመናዊ የህክምና መስሪያ መሳሪያዎችን፣ መድሀኒቶችንና ልዩ ልዩ ለሰው ልጅ ሊያገለግሉና ከአደጋም ሊከላከሉ የሚችሉትን መሳሪያዎች መስራት የሚቻለው፣ በተለይም የፊዝክስንና የኬሚስትሪን ህግና ምስጢር የተረዳን ከሆን ብቻ ነው። ስለዚህም ስለ ኢኮኖሚ ዕድገት ወይም ደግሞ በአጠቃላይ ሲታይ ስለህብረተሰብና ስለሁለገብ ኢኮኖሚያዊ ስርዓት በሚወራበት ጊዜ የግዴታ ከሳይንስና ከቴክኖሎጂ ጋር ማያያዝ ያስፈልጋል።

ከዚህ ስንነሳ በአገራችን ምድር ኢኮኖሚው በአስራአንድ በመቶ አድጓል፣ የነፃ ገበያ ኢኮኖሚ እያካሄድን ነው የሚለው ተራ አባባል ሳይንሳዊ መሰረት የለውም። ይህ ዐይነቱ አነጋገር የኢኮኖሚ ፖሊሲ አውጭዎቻችንን ስለነፃ ገበያ ኢኮኖሚ ያላቸውን የተሳሳተ ግንዛቤ የሚያሳይ ብቻ ሳይሆን፣ እንደዚህ ዐይነቱ የሽቃዮች ኢኮኖሚ የቱን ያህል በሚሊዮን የሚቆጠረውን ታዳጊ ወጣት አእምሮውን እንዳበላሸውና እንደሚያበላሽው መረዳቱ ከባድ አይሆንም። እንደዚህ ዐይነቱ ግራ መጋባትና አላዋቂነት የፈረንጆች መጫወቻ፣ መሳቂያና መሳለቂያ እንድንሆን አድርጎናል። የተለያዩ ግን ደግሞ ሳይንሳዊ ይዘት የሌላቸው የኢኮኖሚ ፖሊሲ የሚባሉ ነገሮች ተግባራዊ በመሆን ከፍተኛ የሆነ የውንብድና ስርዓት ተዘርግቷል። ድህነት ተስፋፍቷል። ኢኮኖሚያዊ ዕድገት ሳይሆን፣ ገንዘብ ከዚህና ከዚያ በመቃረምና ትላልቅ ኢኮኖሚያዊ መሰረት የሌላቸው ሆቴል ቤቶችና ቡና ቤቶች በመስራት ውድ እናት አገራችን ወደ አስረሽ ምችውነት ተለውጣች።

ኢኮኖሚያዊ ዕድገት፣ የሀብት ክምችትና ካፒታሊዝም !

አብዛኛውን ጊዜ በአገራችን ኢኮኖሚው ይህን ያህል በመቶ አድጓል ሲባል ከስሌት ውስጥ የማይገቡ ብዙ መሰረታዊ ነገሮች አሉ። ይህ ጉዳይ ተቃዋሚ ነኝ የሚለውንም አስተሳሰቡን እንዲዛባ አድርጎታል ብል እንደተራ ውንጀላ አይቆጠርብኝም። ስለ ካፒታሊዝም ዕውነተኛ ዕደገት በደንብ ሳንመረምር በተራ የጂዲፒ(GDP) አሰላል የሚቀርበው የኢኮኖሚው አደገ አላደገም እያሉ መከራከር የካፒታሊዝምን ዐይነተኛ ባህርይና ውስጠ-ኃይል ከግንዛቤ ውስጥ ካለማስገባት ጋር የተያያዘ ነው።

ከላይ ለማሳየት እንደሞከርኩት፣ ካፒታሊዝም ካለ ንፁህ ውድድርና የቴክኖሎጂ ምጥቀት እንዲሁም ደግሞ ተከታታይነት ከሌለው የሳይንስና የምርምር ውጤት ውጭ በፍጹም ሊሰራ አይችልም። ከዚህ በተረፈ ግን ስለካፒታሊስት ኢኮኖሚ ዕድገት በምናወራበት ጊዜ ሌላ እጅግ አስፈላጊ መሰረታዊ ቅድመ-ሁኔታዎችም አሉ። ይኸውም ማርክስ ክፍል አንድና(Department I) ክፍል ሁለት(Department II) እያለ የሚጠራቸው የተለያዩ ምርቶችን የሚያመርቱ መሳሪያዎች ወይም ማሽኖች ናቸው። ይህንን የማርክስን፣ የሹምፔተርንና የሎነርጋንን የዕድገት ኢኮኖሚ አሰላል ወደ ሶስትና አራት ክፍሎችም ማስፋፋት ይቻላል። ለምሳሌ ጥሬ ሀብቶችን የሚያጣሩና ወደ መጀመሪያው የምርት ክንውን የሚለውጡ ኢንዱስትሪዎች፣ ወይም ደግሞ ልዩ ዐይነት የቅንጦት ምርቶች የሚያመርቱ እያልን ልናስፋፋው እንችላለን። በተጨማሪም ኢንዱስትሪዎችን ዲዛይን የሚያደርጉና ለምርት ክንውን እንዲሆን የሚያቀርቡ ዘርፎችን ልናክልበት እንችላለን። አንባቢን ግራ ላለማጋባት በሁለቱ ክፍሎች(Departments) ብቻ ላይ ማትኮሩ ነገሮችን ለመረዳት ቀላል ይሆናል።

ማርክስ እንደሚያስተምረውና በትክክልም እንደሚያብራራው ክፍል አንድ(Department I) ብሎ በሚጠራው ውስጥ የምርት ማምረቻ መሳሪያዎች ይመረታሉ። ማሽኖች ማለት ነው። እነዚህ ቀደም ብለው በኢንጂነሪግ ዴፓርትሜንት ዲዛይን ይሆናሉ። ለምርት ማምርቻ እንዲያገልግሉ ሆነው ይቀረጻሉ፤ ይዘጋጃሉ ማለት ነው። በዚህ ዴፓርትሜንት አማካይነት ነው የፍጆታ ዕቃ አምራቾች አስፈላጊው የምርት ማምረቻ ኢንዱስትሪዎች ተዘጋጅቶ የሚቀርብላቸው። በሁለተኛው ክፍል ወይም ዴፓርትሜንት ሁለት እየተባለ በሚታወቀው ውስጥ የተለያዩ የፍጆታ ዕቃዎች፣ ከረዥም ጊዜ እስከ አጭር ጊዜ ዕድሜ ያላቸው የተለያዩ ምርቶች ይመረታሉ። መኪናዎች፣ የኤሌክትሮኒክስ ዕቃዎች፣ ልብስና ጫማ፣ የልጆች መጫዎቻዎችና እንዲሁም ምግብና መጠጥ በክፍል ሁለት ውስጥ ነው የሚመረቱት። በሁለቱ ዴፓርትሜንቶች መሀከል ዲያሌክታዊ ግኑኝነት አለ ማለት ነው። አንደኛው ካለሌላው በፍጹም ሊያድግና ሊንቀሳቀስ አይችልም።

ይህ ማለት ምን ማለት ነው? የምርት ማምረቻው ክፍል በተከታታይ እንዲያመርት የግዴታ በፍጆታ ምርት ማምረቻ ተሰማርቶ የሚንቀሳቀስ ውስጠ-ኃይሉ ከፍተኛ የሆነ የካፒታሊስት መደብ መኖር አለበት። በዴፓርትሜንት ሁለት የምርት መሳሪያዎች ሲገዛ በባንክ አማካይነት አካውንቱ ላይ ለዴፓርትሜንት አንድ ገንዘብ ይተላለፍለታል። በዚህ አማካይነት በሁለቱ ክፍሎችና(Departments) በባንክ መሀከል የሶስትዮሽ ግኑኝነት ይፈጠራል። ይህ ልዩ ግኑኝነት ለባንኮች መጠናከርና ለገንዘብ በፍጥነት መሽከርከር አመቺ ሁኔታን ይፈጥራል። ይህ አንደኛው ጉዳይ ሲሆን፣ በምርት ማምረቻ ኢንዱስትሪዎች ውስጥ ተቀጥሮ የሚሰራው ሰራተኛ በሚያገኘው ገቢ በክፍል ሁለት የሚመረቱትን የረዥምና የአጭር ጊዜ ዕድሜ ያላቸውን ዕቃዎች ወይም ምርቶች እየገዛ ይጠቀማል። ገንዘብ በባንክም ሆነ በቀጥታ ለዴፓርትሜንት ሁለት ይተላለፋል። በዚህ መልክ በጠቅላላው ኢኮኖሚክ ውስጥ ልክ እንደ ደም ዝውውር የማያቋርጥ ግኑኝነትና መሽከርከር ይፈጠራል። ስለሆነም ይህ ሁኔታ አጠቃላይ የሀብት ክምችትና ኢኮኖሚያዊ ዕድገት እንዲፈጠር በማድረግ ለጠቅላላው ስርዓት ልዩ ዕምርታን ይሰጠዋል። ይህ ዐይነቱ የአመራረት ስልት ሲደራጅና ኢንዱስትሪዎች በዚህ መልክ ሲቀናጁ ስለ አጠቃላይ ኢኮኖሚ ዕድገት ማውራት ይቻላል። ይህ ዐይነቱ የተስፋፋ የሀብት ክምችት ዘዴ(Expanded Accumulation) በመባል ይታወቃል። በዚህ ዐይነቱ ተከታታይነት ያለው የሀብት ማከማቻ ዘዴ ውድድር ከፍተኛ ቦታን ይይዛል። ቀደም ብሎ እንደተተነተነው በካፒታሊስቶች መሀከል ባለው ፉክክርና የማምረቻን ዋጋ ቀንሶ ገበያ ላይ ለመቆየት ሲባል ካፒታሊስቶች በየጊዜው አዳዲስ ቴክኖሎጂዎችን እንዲተክሉ ይገደዳሉ።

ገንዘብና የገንዘብ ሚና እንዲሁም የገንዘብ ወደ ፊናንስ ካፒታል የመለወጥ ሂደት !

ዛሬ የጥቂት አገሮች በተለይም፣ የአሜሪካን ዶላርና ኦይሮ ገንዘቦች ወይም ከረንሲዎች ዋናዎቹ የዓለም ንግድ መገበያያና የሬዘርብ ወይም የሀብት መከማቻ ዘዴዎች መሆናቸው የአብዛኛዎች የሶስተኛውን ዓለም አገር ገንዘቦች ትርጉም እንዳሳጣ የማይታበል ሀቅ ነው። በተለይም በአብዛኛው የዓለም ህዝብ ላይ ዶላር ህሊናዊ ተፅዕኖ ማሳደሩ ደካማ አገሮች ወደ ውስጥ የራሳቸውን ገንዘብ በተለያየ መሳሪያ በማንቀሳቀስ ለመዋዕለ-ነዋይ ተግባራዊ እንዳያደርጉ እንቅፋት ሆኖባቸዋል። ይህም የሆነበት ምክንያት በብዙ የሶስተኛው ዓለም አገሮች የካፒታሊዝም ዕድገትና ቴክኖሎጂያዊ ምጥቀት፣ ከዚህም ጋር ተያይዞ የጥቂት አገሮች ከረንሲዎች አይሎ መውጣት ተፈጥሮአዊና፣ ለጥቂት አገሮች የተሰጠ ችሮታ ተደርጎ በመወሰዱ ነው። ይህንን የተዛባ ሁኔታና አመለካከት ለመረዳትና በመጠኑም ቢሆን መልክ ለማሲያዝ ገንዘብ በካፒታሊስት ህብረተሰብችም ሆነ በሌሎች አገሮች የኢኮኖሚ ዕድገት ውስጥ የተጓዘባቸውን ደረጃዎችና ዛሬ የደረሰበትን የዕድገት ደረጃ ጠጋ ብሎ መመልከቱ ጠቃሚ ይመስለኛል።

እንደሚታወቀው በገበያ ኢኮኖሚ ዕድገት ታሪክ ውስጥ የገንዘብ በተለያየ ዐይነት ብቅ ማለትና የንግድ መለዋወጫ መሳሪያ መሆን ከስራ-ክፍፍል መዳበር ጋር በቀጥታ የተያያዘ ነው። በሌላ አነጋገር ከስራ-ክፍፍል መዳበርና፣ ገበያ የእህልና አንዳንድ የዕደ-ጥበብ ስራ ውጤቶች መለወዋጫ መድረክ ሆኖ ከመፈጠሩ በፊት ገንዘብ ቀደም ብሎ አልተፈጠረም። አንዳንድ ማህበረሰቦች እንደኮሙኒቲ ሲሰባሰቡና የስራ-ክፍፍል ማዳበር ሲችሉና፣ በዚያውም አማካይነት ገበያ የሚለውን መድረክ ሲፈጥሩ፣ በተለያየ ኮሙኒቲና በግለሰቦች የሚመረተውን የተለያየ ምርት ለመለወጥ ወይም ለመሸጥ እንዲያስችል በመጀመሪያ አንድን ዕቃ ወይም ምርት በሌላ ተመሳሳይ ባልሆኑ ዕቃዎች ሲለውጡ፣ ይህ ዐይነቱ የልውውጥ ዘዴ አመቺ ሆኖ ስላላገኙት፣ ለሁሉም ገበያተኛ ተቀባይነት ያለው የሁሉም ዕቃዎች መለኪያ ሊሆን የሚችል ገንዘብ የሚባል ነገር ፈጠሩ። በመጀመሪያ ደረጃ እንደዚህ ዐይነቱ የመገበያያ መሳሪያ ራሱ የፍጆታ ባህርይ ሲኖረው፣ ለምሳሌ ፣ አሞሌ ጨው፣ ወይም ብረትና ልብስ እንዲሁም ሌሎች እቃዎች የገንዘብን ሚና በመጫወት እስከተወሰነ ጊዜ ድረስ ለገበያ ዕድገት የበኩላቸውን አስተዋፅዖ አድርገዋል። ቀስ በቀስ አገዛዞች ሲቋቋሙና ስልጥናቸውን አስፋፍተው የተወሰነ ሀብት መቆጣጠር ሲጀምሩ፣ በጊዜው የተቋቋሙት መንግስታት ማህተም ያለበት ሁሉም ማሀብረሰብ ሊቀበለው የሚችል ገንዘብ አትመው የመገበያያ መሳሪያ ማድረግ ይችላሉ። ይህ ዐይነቱ ማሀተም ያለበት የገንዘብ ዐይነት(Coined Money) እንደየሁኔታው ከመዳብ፣ ከነሃስ፣ ከብርና ከወርቅ የሚሰራና፣ አማካይ ሆኖ የዕቃዎች መለዋወጫ ወይም የንግድ ልውውጥ መሳሪያ በመሆን የንግድ ፍጥነትንና የገበያ ኢኮኖሚ መዳበርን ማፋጠን ችሏል። ብዙ አገሮች ወደ ተወሳሰበ ስርዓት ከመሸጋገራቸው በፊት እንደዚህ ዐይነቱን፣ በመጀመሪያ ደረጃ የዕቃ በዕቃ ልውውጥ ላይ የተመሰረተ የገበያ ዕድገት በኋላ ደግሞ የንጉሶች ስዕል ያለበት፣ ከነሃስ፣ ከመዳብ፣ ከብርና ከወርቅ የተሰራ ገንዘብ ሲጠቀሙበት ነበር።

የገበያ ኢኮኖሚ ቀስ በቀስ እያደገ ሲመጣ ብርና ወርቅ በመፈራረቅ ዋናው የገንዘብ ዐይነት በመሆንና የንግድን ልውውጥ በማፋጠን ዐይነተኛ ሚና ተጫውተዋል። ይሁንና ሁለቱም የገንዘብ ዐይነቶች የተፈጥሮ ውጤቶች በመሆናቸው እንደልብ የማይገኙ ስለነበር፣ በተለይም ወርቅ እንደልብ በማይገኝበት ጊዜ አንዳንድ መንግስታት የወርቅን ይዘት በመቀነስ የመግዛት ኃይሉ እንዲቀንስና የዋጋ ግሽበትም የታየበት ወቅት ነበር። በኢንዱስትሪ አብዮትና በማኑፋክቱር ማበብ የተነሳና የገበያውም መጠን እየሰፋ ሲመጣ ወርቅና ብር በማደግ ላይ ያለውን የንግድ ልውውጥ ሊያግዙና ሊያፋጥኑ አልቻሉም። በዚህም ምክንያት በማደግ ላይ ያሉ እንደ ኢንግላንድ የመሳሰሉ አገሮች ከረጅም ጊዜ ጥናት በኋላ በወርቅ የተደገፈ የወረቀት ገንዘብ ወደ ማተምና ዋናው የመገበያያና የምርት ክንዋኔ አጋዥ መሳሪያ ለማድርግ በቅተዋል። የሁለተኛው ዓለም ጦርነት ለመፈንዳት እስከተቃረበበት ጊዜ ድረስ የእንግሊዝ ፓውንድ ዋናው የመገበያያና የሀብት ክምች(Reserve Currency) መሳሪያ በመሆን በዓለም አቀፍ ደረጃ የንግድ ልውውጥን ማፋጠን ችሏል። በሌላ ወገን ደግሞ እንግሊዝ በጊዜው የነበራትን የበላይነት ተጠቅማ ብዙ አገሮችን የነፃ ንግድ ፖሊሲን እንዲከተሉ በማድረግና በዚህ አማካይነትም የብዙ አገሮች የውስጥ ገበያ ማደግ ስላልቻሉ፣ በተለይም ፈረንሳይና ጀርመን የመሳሰሉት ከእንግሊዝ ጋር የነበራቸውን የነፃ ንግድ ስምምነት በከፍተኛ ደረጃ በማቀዝቀዝና ወደ ውስጥ በማትኮር የእንግሊዝ የውጭ ንግድ ሚዛን ሊዛባ ችሏል። በተጨማሪም እንግሊዝ ብዙ ቅኝ ግዛቶች ስለነበሯትና እዚያ ያለውንም አስተዳደር መደጎም ስለነበረባት ከእንግሊዝ ወደ ሌሎች አገሮች የሚፈሰው ወርቅ እንግሊዝን እየጎዳት መጣ። በዚህም ምክንያት ፓውንድ እንደ ቀድሞው በዓለም አቀፍ ገበያ ላይ ዋና የመገበያያና የሀብት ማከማቻ ዘዴ መሆኑ እያከተመ ይመጣል። ከሁለተኛው ዓለም ጦርነት በኋላ በጦርነትና በኢኮኖሚ ብዙም ያልተጎዳችው አሜሪካ የእንግሊዝን ሚና ትወስዳለች። በ1944 ዓ.ም በብሬተንስ ውድስ ላይ በእንግሊዙ ታላቅ ኢኮኖሚስት ኬይነስና የአሜሪካኑ ተወካይ ኋይት መሀከል የጦፈ ክርክር ይደረጋል። በተለይም ኬይንስ የአሜሪካን ዶላር የዓለም አቀፍ የንግድ መለዋወጫና ሬዘርብ ከረንሲ እንዳይሆን አጥብቆ ቢከራከርምና፣ ከማንኛውም መንግስት ተፅዕኖ ውጭ የሆነ ባንኮር የሚባል አርቲፊሻል ከረንሲ ተግባራዊ እንዲሆን ቢሞክርም፣ ከአሜሪካኑ ተወካይ ከፍተኛ ቅዋሜ ስለደረሰበት ሳይወድ በግድ ዶላር ዋናው የንግድ መለዋወጫና የሪዘርብ ከረንሲ መሆኑን አምኖ ተቀበለ።

ከሁለተኛው ዓለም ጦርነት ማብቂያ በኋላ አብዛኛው የኢንዱስትሪ አገሮች ወደ ውስጥ ኢኮኖሚያቸውን ሲገነቡና ቀስ በቀስም የውስጥ ገበያን ሲያስፋፋ፣ በዚያው መጠንም ወደ ውጭ የሚልኩት የኢንዱስትሪ ውጤት በዓለም አቀፍ ገበያ ላይ ተወዳዳሪ እየሆነ መጣ። በተለይም ምዕራብ ጀርመንና ጃፓን ወደ ውጭ የሚልኩት ዕቃ ተቀባይነት እያገኘ በመምጣቱ በአጭር ጊዜ ውስጥ ከአሜሪካን ጋር በመወዳደር፣ የአሜሪካ የውጭ ንግድ እየተዳከመና፣ የአሜሪካን ዶላር ክምችትም በእነዚህ አገሮችና እንዲሁም በፈረንሳይ እየበዛ ሲመጣ፣ የአሜሪካን የወርቅ ክምችትም እየተናጋ ይመጣል። በብሬተንስ ውድስ ስምምነት፣ አሜሪካን ውጭ የተከማቸውን ዶላሯን በተለይም በከፍተኛ ደረጃ የንግድ ልውውጥ ከምታደርግባቸው አገሮችና በከረንሲ ከረጢት ውስጥ በተጠቃለሉ አገሮች ጋር ባደረገችው ስምምነት ዶላርን በወርቅ መተካት ነበረባት። በዚህም ምክንያት ከአሜሪካን ማዕከላዊ ባንክ ወርቅ ወደ ፈረንሳይና ጀርመን እየፈሰሰ በመምጣት ካዚናውን ማራቆት ይጀምራል። ስለሆነም በ1971 ዓ.ም አሜሪካን በራሷ ኃይል ስምምነቱን በማፍረስ ከእንግዲህ ወዲያ ዶላር በወርቅ እንደማይደገፍ ታስታውቃለች። በዚህም ምክንያት የተነሳ የዶላር ሚና ቀስ በቀስ እየተዳከመ ይመጣል። ይሁንና አሁንም ቢሆን የአሜሪካ ኢኮኖሚ ወደ ውስጥ ሰፋ ያለ ስለሆነና፣ አሜሪካንም በዓለም አቀፍ ደረጃ ያላትን የፖለቲካና የሚሊታሪ ተፅዕኖ በመጠቀም ዶላር የበላይነቱን ይዞ እንዲቆይ ለማድረግ ችላለች። በዚህም ምክንያት በተለይም የብዙ የሶስተኛውን ዓለም አገሮች ዕድገት ቆልፋ ለመያዝ ኢኮኖሚው ከሚፈቅደው በላይ ዶላርን እያተመች በማስፋፋቷ በብዙ አገሮች ውስጥ ከየአገሩ የውስጥ ገንዘብ ይልቅ ዶላር የበለጠ ማምለኪያ ገንዘብ ሊሆን ችሏል ማለት ይቻላል።

ይህንን ትተን ወደ ዋናው መሰረተ-ሃሳብ ስንመጣና፣ ገንዘብ በካፒታሊስት ኢኮኖሚ ውስጥ ያለውን ሚና ስንመለከት ከአብዛኛዎቹ የሶስተኛው ዓለም አገሮች የተለየ ሆኖ እናገኘዋለን። ይህም የሆነበት ምክንያት አብዛኛዎቹ የምዕራብ አውሮፓ ኢኮኖሚዎች፣ የአሜሪካ፣ የጃፓን፣ አሁን ደግም የቻይና ኢኮኖሚ ወደ ውስጥ ሰፋ ባለ መልክ የተደራጀና በሳይንስና በቴክኖሎጂ ላይ የተመሰረተ ስለሆነና፣ አብዛኛውም ህዝብ ተቀጥሮ የሚሰራ በመሆኑ፣ ገንዘብ በአንድ በኩል ከአንድ ኢኮኖሚ መስክ ወደ ሌላና እንዲሁም ወደ ባንክ፣ ደሞዝ ተቀባይ ከሆነው ደግሞ በንግድ አማካይነት፣ ከንግድ መስክ ወደ ኢንዱስትሪና ወደ ባንክ በፍጥነት በመሽከርከርከር ለገንዝብ ዕድገትና ባህርይ ልዩ መልክ ሰጥቶታል። በሌላ አነጋገር በውስጡ ገበያ መስፋፋትና፣ በተለያዩ የኢኮኖሚ መስኮች መሀከል ባለው መተሳሰርና የንግድ ልውውጥ የተነሳ ከሶስተኛው ዓለም አገሮች ጋር ሲወዳደር የገንዘብ ሚና በብዙ የካፒታሊስት አገሮች ልዩ ዐይነት አካሄድና ያለውና፣ በኢንዱስትሪና በተለያዩ መልኮች የሚገለጽ የሀበት ማከማቻ መሳሪያ ሊሆን ችሏል። በቁጠባ መልክና በልዩ ልዩ ዘዴ ከህዝቡ የሚሟጠጠው ገንዘብ ወደ መዋዕለ-ነዋይነት ስለሚለወጥ በተለይም እንደ ዶላርና ኦይሮ፣ እንዲሁም የጃፓኑ ዬን በጣም ጠንካራ ገንዘብ ሊሆኑ በቅተዋል።

ወደ ሶስተኛው ዓለም አገሮች ስንመጣ ግን የውስጥ ገበያ ስነ-ስርዓት ባለው መልክ ሊስፋፋ ባለመቻሉ ከረንሲዎቻቸው በጣም ደካማ ናቸው። የኢትዮጵያና የተቀረው የአፍሪካ ኢኮኖሚ ቀስ በቀስ ከታች ወደ ላይ እያደገ የመጣ ባለመሆኑ፣ የገንዘብም ዕድገት እንደዚሁ ከታች ወደ ላይ ከኢኮኖሚው ዕድገት ጋር ተያይዞ ያደገ አይደለም። በዚህም ምክንያት ገንዘብ በመጀመሪያ ደረጃ እንደካፒታሊስት አገር ኢኮኖሚዎች ቀስ በቀስ ከሌሎች ለፍጆታ ዕቃ ከሚውሉ ዕቃዎች ተላቆ በወርቅ አማካይነት በመገለጽና፣ የወረቀት ገንዘብም በወርቅ በመደገፍ ታትሞ ገበያ ላይ ሊቀርብ ባለመቻሉ፣ የገንዘብ ዕድገት የኢኮኖሚ ዕድገት ነፀብራቅ አይደለም ማለት ነው። ዝም ብሎ ከላይ ወደ ታች የተጫነ ነው ብሎ አፍን ሞልቶ መናገር ይቻላል። ከዚህም በላይ የአብዛኛው የአፍሪካ አገር ኢኮኖሚዎች፣ የአገራችንንም ጨምሮ በተሰበጣጠረና እርስ በርሱ ባልተያያዘ የኢኮኖሚ ክንዋኔ ስለሚገለጽ ገንዘብ በፍጥነት ሊሽከረከር አይችልም። አብዛኛው ህዝብም ተቀጥሮ የማይሰራና፣ የሚሰራውም የሚያገኘው ገቢ በቂ ስላልሆነ፣ ገንዘብ በባንክ አማካይነት የሚተላለፍ አይደለም። የአብዛኛዎችም የንግድ ባንኮች ተግባር ኤክስፖርትና ኢምፖርትን ፋይናንስ ስለሚያደርጉና ለኢንዱስትሪ ተከላ መዋዕለ-ነዋይ ስለማያቀርቡ፣ ገንዘብ ማከናወን ያለበትን ተግባር እንዳያከናውን ተደርጓል። አብዛኛዎችም የአፍሪካ አገሮች ወደ ወደ ወጭ የሚልኩት ዕቃ የእርሻ ውጤትና የጥሬ-ሀብት በመሆኑ ከኢንዱስትሪ አገሮች ጋር በሚያደርጉት የንግድ ልውውጥ ለአደጋ የተጋለጡ ናቸው። በሌላ አነጋገር አንድ የኢንዱስትሪ የምርት ውጤት ለማስገባት ብዙ ቶን ቡና ወይም ሌላ ያለተፈበረከ የጥሬ-ሀብት ማስተላለፍ ስላለባቸው ከውጭ ንግድ የሚያገኙት ገቢ የሚያመረቃና፣ ለውስጥ ገበያ መስፋፋት የሚያግዝ አይደለም። በዚህም ምክንያት አብዛኛዎቹ የአፍሪካ አገሮች በካፒታሊዝምና በተራ ገበያ መሀከል ያለውን ልዩነት ለመረዳት ችግር አለባቸው። ስለሆነም አገዛዞች ወደ ውስጥ ሰፋ ያለና፣ ህዝቦቻቸውን የሚያስተሳስርና፣ እንዲሁም ሰላምንና መረጋጋትን ሊያመጣ የሚችል ኢኮኖሚ እንዴት እንደሚገነባ ያልተገነዘቡ በመሆናቸው ያለውን ችግር የሚያባብስ በገበያ ኢኮኖሚ ስም የሚመጣ ፖሊሲ ተግባራዊ እንዲያደርጉ ተገደዋል። ይህ ዐይነቱ ግራ መጋባትና መዘበራረቅ ለብዙ ዐመታት እንደሚቆይ መናገር ይቻላል። ከዚህ ዐይነቱ የተወሳሰበ ችግር ለመውጣት የሚቻለው ቢያንስ ለሰላሳ ዐመት ያህል ወደ ውስጥ ያተኮረ በመንግስት የተደገፈ የአገር ውስጥ ግንባታ የኢኮኖሚ ክንዋኔ ሲካሄድ ብቻ ነው። ለዚህ ደግሞ በየአገሩ ያለው የውስጥ ኃይል በመንግስት አስተባባሪነት በአንድነት መነሳት አለበት። የየአገሩም ምሁር ከራሱ ስሜትና ፍላጎት በመላቀቅ በቆራጥነት በአንድነት በአገር ስሜት በመነሳሳት ወደ ውስጥ ያተኮረ ሁለ-ገብ የኢኮኖሚና የህብረተስብ ግንባታ ማካሄድ አለበት። ይህ ብቻ ሲሆን የየአገሩን ኢኮኖሚ በፀና መሰረት ላይ በመገንባት በሃማኖትና በጎሳ የሚናቆረውን ህዝብ መንፈስ በመሰብሰብ አትኩሮውን ወደ አገር ግንባታ እንዲያተኩር ማድረግ ይቻላል። በዚህም አማካይነት ቀስ በቀስ የአገር ውስጥ ገንዘብ በአንድ አገር ኢኮኖሚ ግንባታ ላይ ሊኖረው የሚችለውን ሚና መረዳት ይቻላል።

የመንግስት ሚና በካፒታሊስት ኢኮኖሚ ውስጥ !

በአብዛኛዎቹ ለዩኒቨርሲቲ ተብለው በተዘጋጁ የኢኮኖሚ መጻህፍቶች ውስጥ፣ ለምሳሌ ስለ ማክሮና ስለ ሚክሮ ኢኮኖሚክስ የሚያትቱ መጽሀፍቶችን ለተመለከተ፣ የካፒታሊስት ኢኮኖሚ ካለምንም የመንግስት ጣልቃ-ገብነት በራሱ ኃይል እንዳደገና፣ እዚህ ደረጃ ላይ እንደደረሰና እንደሚንቀሳቀስ ተደርጎ ነው የተማርነው። የሚሰበከውምና የሚለፈፈውም ሁሉንም ገበያው ይቆጣጣረዋል፤ ያስተካክለዋል፤ ኢኮኖሚው ሲዛባ ራሱ ውስጥ ባለው ኃይል ሚዛናዊ እንዲሆን ያደርገዋል እየተባልን ነው የተማርነው። እንደሚነገረንና ለማሳመንም እንደሚሞከረው የመንግስት ጣልቃ ገብነት የገበያን ኢኮኖሚ ያዛባል፤ በተለይም በፊስካል ፓሊሲ የሚወሰድ ኢኮኖሚያዊ ጣልቃ-ገብነት የዋጋ ግሽበትን ያስከትላል። መንግስት ከባንክ ወይም ከካፒታል ገበያ ላይ እየተበደረ በኢኮኖሚው ውስጥ ጣልቃ መግባቱ የግዴታ ከካፒታሊስቶች ጋር እንዲወዳደር ያደርገዋል። በካፒታሊስቶች ላይ ግፊት(Crowding out) ስለሚያደርግ ከገበያው እየተስፈናጠሩ እንዲወጡ ይገደዳሉ እየተባልን ነው ሲነገረን የከረመው።

ሀቁ ግን በኢኮኖሚ የግንባታ ታሪክ ውስጥ በተለያዩ መልኮች መንግስት ጣልቃ ሳይገባ አጠቃላይ የሆነ ኢኮኖሚያዊ ዕድገት የታየበት የምዕራብ አውሮፓ አገር የለም። በተለይም አንዳንድ የአውሮፓ አገሮች ከሰላሳ ዐመት ጦርነት በ1648 ዓ.ም ከተላቀቀቁ በኋላ ሆን ብለው የያዙት ወደ ውስጥ ያተኮረ ሰፋ ያለ ኢኮኖሚ መገንባት ነው። በጊዜው የከበርቴው መደብ ያደገ ስላልነበረና፣ የአብዛኛዎቹ ምዕራብ አውሮፓ አገሮች ኢኮኖሚዎች በአማዛኙ በእርሻ ላይና በዕደ-ጥበብ ላይ የተመረኮዘ ስለነበር፣ ይህ ዐይነቱ ኢኮኖሚያዊ እንቅስቃሴ ለህብረ-ብሄር ግንባታና፣ ህዝቡን ለማስተሳሰርና ብሄራዊ ስሜት እንዲኖረው ለማድረግ በፍጹም አያመችም ነበር። በመሆኑም የተገለጻለቸው ምሁራን የመንግስትንና ርስ በርሱ የተሳሰረ ኢኮኖሚ ሚናን በመረዳት በመንግስት ላይ ከፍተኛ ጫና ያደርጉ ነበር። ለዚህ ደግሞ፣ 1ኛ) የነቁ ኃይሎችን መደገፍ፣ 2ኛ) ወደ ውስጥ በማኑፋክቱር ላይ የተመሰረተ ሁለ-ገብ ኢኮኖሚ መገንባት፣ 3ኛ) የውስጥ ገበያን ለመከላከልና በተለይም በማደግ ላይ ያሉ ኢንዱስትሪዎች ከውጭ በሚመጣ ተመሳሳይ ምርት እንዳይጠቁ የታሪፍ ዕገዳ ፖሊሲ ማካሄድ፣ 4ኛ)ወደ ውጭ ደግሞ የተፈበረኩ ዕቃዎች በመላክ ወደ ውስጥ ወርቅ እንዲፈስ ማድረግ፣ 5ኛ) የዕደ-ጥበብ ስራዎችን ማስፋፋት፣ 6ኛ) መንገዶችንና ካናሎችን መስራት፣ የኋላ ኋላ ደግሞ የባቡር ሀዲድ በመዘርጋት ህዝቡ እንዲገናኝና የንግድ ልውውጥ እንዲፋጠን ማድረግ፣ 7ኛ) ከተማዎችንና መንደሮችን ጥበባዊ በሆነ መልክ መስራት፣ ይህ በራሱ የአንድ ህዝብ መንፈስ የተረጋጋ የሚሆን ስለሚያደርግ የቤቶች አሰራር የተወሰነ የጂኦሜትሪ ቅርጽን ተከትለው እንዲሰሩ ማድረግ፣ እነዚህና ሌሎች ለአንድ አገር ግንባታ ይጠቅማሉ ተብለው የታሰቡ ነገሮች በሙሉ ተግባራዊ በመሆን ለሁለ-ገብ ዕድገት መሰረት መጣል ችለዋል። በጊዜው የነበረውም ክርክር ኢኮኖሚያዊ ዕድገት አንድን አገር ሁለንታዊ በሆነ መልክ ከማሳደግ ተነጥሎ መታየት እንደማይችልና፣ ህብረ-ብሄር፣ ህብረተሰብ፣ ባህል፣ ስነ-ምግባር፣ ሞራልና ሌሎች ህብረተሰብአዊ እሴቶች ተነጣጥለው ሊታዩ እንደማይችሉ በምሁራን የታመነበትና ትግል የሚካሄድበት ነበር። ስለሆነም መንግስት ብሄራዊ ኢኮኖሚ እንዲገነባ አስፈላጊውን እርምጃ የሚወስድና፣ የአገርም አለኝታ የነበረ ነው። በምንም ምክንያት የየግለሰቦችን ተሳትፎ ሃሞት ለማፍሰስ የሚከተለው ተንኮላዊ ስራ አልነበረውም። በአጠቃላይ ሲታይ ራሳቸው ነገስታትም በከፍተኛ ዕውቀት የተካኑና፣ አማካሪዎቻቸውም ፈላስፋዎችና የከተማ ገንቢዎችና ሳይንስቲስቶች ስለነበሩ አገርን ለመገንባት ይህን ያህልም ከባድ አልነበረም። በተለይም ደግሞ የትኛው ዐይነት የኢኮኖሚ ሳይንስና ፖሊስ ነው ለአገር ግንባታ ሊጠቅም የሚችለው በሚለው ላይ ሙሉ ስምምነት የነበረና፣ የተማረውም ለአገሩ ዕድገት ግንዛቤ ስለነበረው የአገሩን ጥቅም ለማስጠበቅና ህብረተሰብአዊ ስምምነት ለማምጣት ቀን ከሌሊት የሚሰራ ምሁራዊ ኃይል ነበር። በዚህም ምክንያት ጥበባዊ አገር ለመገንባት ከባድ አልነበረም።

ወደ አሜሪካ ስንመጣ ደግሞ በመጀመሪያ ደረጃ የነፃ ንግድ ፍልስፍናን በሚያራምዱና፣ ወደ ውስጥ ደግሞ በማኑፋክቱር ላይ ያተኮረ ኢኮኖሚያዊ ግንባታ ያስፈልጋል በሚሉ ኃይሎች መሀከል የጦፈ ትግል ይካሄድ ነበር። የመጀመሪያው የእንግሊዝን ጥቅም የሚያስጠብቅ ሲሆን፣ ሁለተኛው ግን ብሄራዊ አጀንዳ የነበረውና አሜሪካንን ታላቅ አገር አድርጎ ለመገንባት የሚታገል ነበር። በመጨረሻ ላይ ብሄራዊ ስሜት ያለው የእነ ሃሚልተን ክንፍ በማሸነፍ የአሜሪካንን ኢኮኖሚ በአጭር ጊዜ ውስጥ በመገንባት ቀስ በቀስ የበላይነት እንድትቀዳጅ መስመሩን ማስያዝ ቻለ። ጃፓንና ደቡብ ኮሪያም፣ ከሞላ ጎደል ይህንን ዐይነቱን በመንግስት የተደገፈ ሁለንታዊ የኢኮኖሚ ግንባታ በመከተል ነው በአጭር ጊዜ ውስጥ ወደ ብሄራዊ ኢኮኖሚነት ለመሸጋገርና፣ ዛሬ ደግሞ በቴክኖሎጂ በዓለም አቀፍ ደረጃ መወዳደር የቻሉት። ከሜጂ ዲይናስቲ በፊት የነበረው ቶኮጋዋ የሚባለው አገዛዝ የበለጠ በንግድ ላይ ያተኮረ ስለነበር፣ የሜጂ ዲይናስቲ ስላጣን ሲወስድ ቀስ በቀስ የቶኮጋዋን ደጋፊዎች በመግፋት የግዴታ ለውስጥ ገበያ የሚያመች የኢንዱስትሪ ፖለቲካ ማካሄድ ይጀምራል። በተለይም ጃፓን በዚያው ዘመን በእንግሊዝና በተቀሩት ኃያል መንግስታት ተከባ ስለነበር የዚህን አደጋነት የተረዳው የሜጂ ዲይናስቲ የግዴታ አፋጣኝ እርምጃ መውሰድ ነበረበት። በመጀመሪያ ወጣቶችን ወደ ውጭ ልኮ ማስተማር፣ ሁለተኛ የቴክኖሎጂ መማሪያ ኮሌጆች ማስፋፋት፣ በሶስተኛ ደረጃ፣ ለዕድገት አመቺ የሆነ የኢኮኖሚ ፖሊሲን ማጥናትና እሱን ተግባራዊ ማድረግ፣ በአራተኛ ደረጃ፣ ኢንስቲቱሽናል ሪፎርም ማድረግ ነበር። ለፈጣን ዕድገት ተስማሚ ርዕዮተ-ዓለም የነበረው ሱማራይ የሚባል በከፍተኛ ዲሲፕሊን የሰለጠነ የሰው ኃይል በቆራጥነት በመነሳት ጃፓን ሁለት ትውልድ ባልሞላ ጊዜ ውስጥ የቴክኖሎጂ ባልቤት በመሆን ኢኮኖሚዋ እንዲያድግ ከፍተኛ አስተዋፅዖ አበርክቷል። ካለፉት ሰላሳ ዐመት ጀምሮ ደግሞ ቻይና በመንግስት ጣልቃ ገብነት ነው የተወሳሰበና አጠቃላይ የኢኮኖሚ ዕድገት ማሳየት የቻለችውና ወደ ብሄራዊ ኢኮኖሚ ለመሸጋገር የበቃችው ።

ከዚህ ስነነሳ የምንገነዘበው ለካፒታሊስት ኢኮኖሚ መሰረት የተጣለው በማኑፋክቱር አብዮት አማካይነት በፍጹም ሞናርኪዮች ነው። በኢኮኖሚው ውስጥ ጣልቃገብነታቸውም ዕውቅና ለራሳቸው የግል ሀብት ለማካበት ሳይሆን፣ ንቁ የህብረተሰብ ክፍሎች ውስጣዊ-ኃይል እንዲያገኙ በክሬዲትና በኢንስቲቱሽናዊ የጥገና ለውጥ መስመር በማሲያዝና በመደገፍ ነው። በጊዜው የነበረው አመለካከትና ዕምነት ጠንካራ ህብረ-ብሄርን የመመስረቱ ጉዳይ እንደ ቅድመ-ሁኔታ በመታየቱና፣ በተለያዩ የምዕራብ አውሮፓ አገሮችም ዘንድ ውድድር ስለነበር፣ ሁሉም በየፊናው የአገሩን ገበያና የአገሩን ከበርቴ ማጠናከር ነበረበት። ስለሆነም የአገር ውስጥ ገበያ እንዲዳብርና ጠንካራ ኢኮኖሚ እንዲገነባና ዕቃዎችና ካፒታል ከአንድ ቦታ ወደ ሌላ ቦታ በቀላሉ እንዲሽከረከሩ ለማድረግ እንቅፋት የሆኑ ነገሮች ሁሉ ቀስ በቀስ መወገድ ነበረባቸው። የሰው አስተሳሰብ ከክላዊነት ወጥቶ ወደ ማዕከላዊነት እንዲያተኩር በማድረግ ኢኮኖሚው ህብረ-ብሄራዊ ባህርይ እንዲኖረው ማድረጉ ብቻ ሳይሆን፣ ህዝቡም በተለያዩ ድሮች መተሳሰርና እንደ አንድ ህዝብ መነሳት አለበት የሚለው አመለካከት የታመነበት ጉዳይ ነበር። ካፒታሊዝምና ጠንካራ የውስጥ ገበያ ክልላዊ አስተሳሰቦች በሰፈኑበት አገር ውስጥ ማደግ አይችሉምና። ይህ በሞናርኪስቶች የተመራው የመርካንትሊዝም የኢኮኖሚ ግንባታ ነው የኋላ ኋላ ለእነ አዳም ስሚዙ የረቀቀው እጅ(Invisible Hand) መንገድ የከፈተው። የእነስሚዝ የነፃ ገበያ መሰበክ ከተጀመረም በኋላ የመንግስታት ጣልቃ ገብነት እየተወሳሰበና መልኩን እየቀየረ መጣ እንጂ፣ መንግስት ኢኮኖሚውን ለተዋንያኖች ብቻ በመልቀቅ ምሽግ ውስጥ የገባበት ጊዜ አልነበረም።

በመሀከሉ የተወሰዱትን እርምጃዎች ሁሉ ትተን፣ የሁለተኛው ዓለም ጦርነት ከተገባደደ በኋላ በመንግስታት የተወሰዱትን መልሶ የመገንባት እርምጃ ስንመለከት ኢኮኖሚው መንሰራራት የጀመረው እንደሚነገረን በገበያ ተዋንያን አማካይነት አይደለም። በመጀመሪያ ደረጃ፣ የምዕራብ አውሮፓ መንግስታት የፈራረሱ ከተማዎችን መልሰው በመገንባት ለህዝቡ መጠለያ መስጠት ነበረባቸው። በሁለተኛ ደረጃ፣ የምግብን ችግር መቅረፍ ነበረባቸው። ቀጥሎም የንጹህ ውሃና የኃይል(Energy) ጉዳይ መፍታት ነበረባቸው። እነዚህ መሰረታዊ ነገሮች ሲሟሉ ብቻ ነበር ኢኮኖሚውን መገንባት የሚቻለው። ይህንን መሰረታዊ ጉዳይ የተረዱት የምዕራብ አውሮፓ መንግስታት ስራ ለመስራት የሚችለውን ኃይል ሁሉ ማሰማራት ነበረባቸው። ለዚህ የሚሆን ደግሞ ልዩ ዐይነት የክሬዲት ሲስተም ማቋቋም ነበረባቸው። ስለሆነም ምዕራብ ጀርመን ብቻ ከ70-80% የሚጠጋው ከተማዎቿና ኢንዱስትሪዎቿ እንዲሁም ድልድዮቿ ከወዳደሙ በኋላ ከአስራአምስት እስከ ሃያ ዐመት ባለው ጊዜው ውስጥ ነው አገሯን መልሳ መገንባት የቻለችው። አገዛዞች የገበያ ተዋንያን መልሰው ይጠግኑታል ብለው እጃቸውን አጣጥፈው አለተቀመጡም። ለዚህ ሁሉ ደግሞ ዋናው መሰረታዊ ጉዳይ ከፍተኛ ዲሲፕሊን፣ ለስራ ታጥቆ መነሳት፣ የአገርን ክብር ለውጭ ኃይል ለመሸጥ አለመነሳት፣ የተከበረ አገር መገንባት የሚለው መመሪያ ነበር። በጊዜው የተለያዩ ፓርቲዎች ቢኖሩም፣ በሁሉም ዘንድ የነበረው ስምምነት ጠንካራ ኢኮኖሚና የተከበረች አገር መገንባት በሚለው ላይ ነው።

ይህ ዐይነቱ ኢኮኖሚውን መልሶ የመገንባት እርምጃ ቀጥተኛና ግልጽ ነበር። ኢኮኖሚው እያደገና ውስጠ-ኃይል እያገኘ ሲመጣ ደግሞ በሞኔተሪና በፊስካል ፖሊሲ አማካይነት የእርማት እርምጃዎች መውሰድ ጀመሩ። እዚህ ላይ ነው ብዙ የሶስተኛው ዓለም አገር ተማሪዎች የሚምታታበቸውና ስልጣን ላይ ቁጥጥ ሲሉ ብዙ ነገሮችን የሚያበላሹት። ያም ሆነ ይህ የመንግስት ሚና የተወሰነውን ሀብት ከመቆጣጠር አልፎ በፖሊሲ አማካይነት ጣልቃ እስከመግባት ድረስ ለካፒታሊዝም አጠቃላይ የሀብት ክምችት አመቺ ሁኔታዎችን የሚፈጥር ነበር። ለምሳሌ የምዕራብ ጀርመንን ኢኮኖሚ ስንመለከት፣ እስከ 90ዎቹ መግቢያ ድረስ፣ የአየር መንገድ(ሉፍታንሳ)፣ ፓስታ ቤት፣ የውሃ ክፍፍል፣ የመብራት ስርጭት፣ የባቡር ሃዲድ፣ ትምህርት ቤቶችና ሆስፒታሎች፣ ስልክ… ወዘተ በመንግስት ቁጥጥር ስር ሆነው በአውቶነመስ ደረጃ በግሩም ሁኔታ የሚንቀሳቀሱ ነበሩ። አሁንም በአብዛኛዎቹ ላይ መንግስት ከፍተኛውን ድርሻ ሲይዝ፣ ወደ ግላዊነት የተዘዋወሩት ደግሞ ከሃያ ዐመት ሙከራ በኋላ በተለይም በሎካል ደረጃ ያሉት የሎካል አስተዳዳሪዎች እንደገና መልሰው እየገዟቸው ነው። ምክንያቱም እንደ ንጹህ ውሃ ስርጭት፣ መብራትና ጋዝ የመሳሰሉት ካፒታሊስቶች ዋጋውን ስለሚያስወድዱና ትርፋማ ያልሆኑትን ስለሚዘጓቸው ይህ ጉዳይ አስቸጋሪ ሁኔታ ስለፈጠረና የህዝብንም ጩኸት ለመቀነስ ሲባል የግዴታ መልሶ መግዛቱ አስፈላጊነቱ ታየ። ከዚህም በላይ፣ በጀርመን አገር ብቻ ሶስት ዐይነት የባንክ አደረጃጀትና የአሰራርና ዘዴዎች አሉ። 1ኛ) በግል ቁጥጥር ስር ያሉ ባንኮች(Private Banks)፣ 2ኛ) በጋርዮሽ ስር ያሉ(Cooperative Banks)፣ 3ኛ) በመንግስት ቁጥጥር ስር ያሉ። ከዚህ በተረፈ ልዩ ዐይነት በዝቅተኛ ወለድ ብድር የሚሰጥ በመንግስት ቁጥጥር ስር ያለ፣ ከሃምሳኛው ዓ.ም ጀምሮ የሚንቀሳቀስ የባንክ ሲስተም አለ። በዚህ መልክ እነዚህ የተለያዩ ባንኮች የተለያየ ተግባር በመውሰድ ደንበኞቻቸውን ያስተናግዳሉ። በመንግስት ቁጥጥር ስር ያሉ ባንኮች ለትናንሽና ለማዕከለኛ አምራቾች ከረጂም ጊዜ አንፃር በዝቅተኛ ወለድ የሚከፈል ብድር ያበድራሉ። በጋርዮሽ ስር ያሉት ደግሞ ለአባሎቻቸው ብድር የሚያበድሩ ናቸው። ማንኛውም ማህበራዊ ነክ የገንዘብ እንቅስቃሴዎች በሙሉ በጋርዮሽ ባንክ አማካይነት ነው የሚንቀሳቀሱት።

ከላይ በአጭሩም ቢሆን የተዘረዘረው ጉዳይ የሚያሳየው ካፒታሊዝም በንጹህ መልክ በገበያ ኢኮኖሚ ህግ ብቻ የሚካሄድ ኢኮኖሚያዊ ስርዓት አይደለም። የተወሳሰበና ብዙ ተዋንያን በህብረተሰብ ውስጥ ባላቸው ቦታ አማካይነት የሚካፈሉበትና፣ ሁሉም የተሻለ ድርሻ ለማግኘት ሲሉ በግልጽም ሆነ በይፋ ትግል የሚያደርጉበት መድረክ ነው። እዚህ ላይ ነው ብዙ የሶስተኛው ዓለም መንግስታት እስከዚህም የካፒታሊዝምን ውስጣዊ ባህርይና እንቅስቃሴ በሚገባ ሳይረዱ በዓለም አቀፍ ኢንስቲቱሽኖች እየተመከሩ የሚወስዱት ፖሊሲ ህዝቦቻቸው መቀመቅ ውስጥ ሲገቡ አንድ ቦታ ላይ ቆም ብለው ለመጠየቅ የማይችሉት። ከላይ አንድ ቦታ ላይ እንደተተነው ካፒታሊዝም ኢኮኖሚያዊ ክንውን ብቻ ሳይሆን ፓለቲካዊ፣ ማህበራዊና ርዕዮተ-ዓለማዊ እንደመሆኑ መጠንና፣ በቀጥታም ሆነ በተዘዋዋሪ የእያንዳንዱን የሰው ህይወት ሰለሚነካና ስለሚወስን የሚወሰዱት እርምጃዎች በሙሉ በዘፈቀደ አይደለም። በጉልበትና በአወቅኹኝ ባይነት በሚወሰዱበት ቦታ ደግሞ የግዴታ የሲቪክ ማህበራትን እንቅስቃሴና ጩኸት ያስከትላሉ። ስለሆነም እንደኛ አገር ዐይነቱ መንግስታት በየዋሁ ህዝባችን ላይ እንደሚጭነውና አገርን እንደሚያተራምሰው ዐይነት ፓሊሲ አይደለም በካፒታሊስት አገሮች የኢኮኖሚ ፓሊሲ ተግባራዊ የሚሆነው። ከዚህ በመነሳት ነው የአገራችንን የኢኮኖሚ ሁኔታና አደገ የተባለውን ኢኮኖሚ ማየትና ማንበብ ያለብን።
የወያኔ ኢኮኖሚ ፖሊሲ፣ የኒዎ-ሊበራል፣ አብዮታዊ ዲሞክራሲያዊ ወይስ ሌላ ዐይነት !

ወያኔ ስልጣን ከያዘ ጀምሮ እስካሁን ድረስ ተግባራዊ ያደረገው የኢኮኖሚ ፖሊሲ በግልጽ ለውይይት የቀረበ አይደለም። እስከቅርብ ዐመታት ድረስ አገዛዙ የሚከተለው የኢኮኖሚ ፖሊሲ ለብዙዎቻችን ግልጽ አይደለም። አገዛዙ በሚያካሂደው የተምታታ ፖሊሲና፣ በተለይም ደግሞ „ስትራቴጂክ የሚባሉ መስኮችን“ ራሱ በመሰረተው ኩባንያና በአንዳንድ ከአገዛዙ ጋር በተቆላለፉ ሰዎች ቁጥጥር ስር በመዋላቸው ወደ ውስጥ ምን ዐይነት የኢኮኖሚ ፖሊሲ እንደሚከተል ለማወቅ አስቸጋሪ ሆኗል። በተለይም ጠቅላይ ሚኒስተር መለስ ከመሞቱ በፊት ያናፈሰው „የዴቬሎፕሜንታል መንግስት” የኢኮኖሚ ፖሊሲ ብዙዎቻችንን እንዳዘናጋና፣ በእርግጥም አገዛዙ በመንግስት የተደገፈ የኢኮኖሚ ፖሊሲ የሚያካሂድ ይመስል አንዳንዶቻችንን ሲያጨቃጭቀን ሰንብቷል። በመንግስት የተደገፈ የኢኮኖሚ ፖሊሲ ምን መምሰል እንዳለበት ከአገዛዙ ጋር ክርክር ባለመደረጉ፣ እስካሁን ድረስ አገዛዙ ሰፊውን ህዝብ ለማዘናጋት ይሰብክ ይነበረው እሱ የሚያካሂደው ፖሊሲ አማራጭ የሌለውና፣ ይኸኛውም ብቻ „ የዴቬሎፕሜንታል ስቴት“ መንገድ ሲሆን፣ ተቃዋሚው ደግሞ የኒዎ-ሊበራል የኢኮኖሚ ፖሊስን የሚናፍቅና እሱን ተግባራዊ ለማድረግ የሚታገል ነው በማለት ዘመቻ ሲያካሂድ ቆይቷል። ይሁንና ግን ለአልተማረው ሰፊው ህዝብ ቀርቶ ለተማረው እንኳ የኒዎ-ሊበራል የኢኮኖሚ ፖሊሲ ምን እንደሚመስል ግልጽ አይደለም። ሰፋ ያለ ምሁራዊ ክርክር በማይደረግበት፣ የህዝብና የአገር ተቆርቋሪ በሌለበት አገር እንደወያኔ የመሳሰሉ ጮሌዎች ህዝብን ለማደናበር በቀላሉ ያመቻቸዋል።

ሀቁ ግን ወያኔ ስልጣን ከያዘ ከአንድ ዐመት በኋላ ከዓለም አቀፍ ኮሙኒቲው ጋር ባደረገው ስምምነት መሰረት ከዓለም አቀፍ የገንዘብ ድርጅትና ከዓለም ባንክ ተጽፎ የመጣለትን „የተቅዋም ማስተካከያ የኢኮኖሚ ፖሊሲ“(Structural Adjustment Program) እየተባለ የሚታወቀውን፣ ከ1980 ዓ.ም መጀመሪያ ጀምሮ ለአፍሪካ አገሮችና ለተቀሩት የሶስተኛው ዓለም አገሮች የቀረበላቸውንና ተግባራዊ ያደረጉትን፣ በጠቅላይ መለሰ ዜናዊ የሚመራው አገዛዝ ተግባራዊ አድርጓል። የዚህም ፕሮግራም ዋናው ዓላማ ለአንዴም ለመጨረሻም ጊዜ የገበያን ኢኮኖሚ በኢትዮጵያ ምድር ተግባራዊ አድርጎ፣ በዓለም አቀፍ ገበያ ላይ ተወዳዳሪ ማድረግ ነው። ስለሆነም ፕሮግራሙን ተግባራዊ ለማድረግ፣ ለኢኮኖሚው አለመንቀሳቀስ እንቅፋት ናቸው ተብለው የተገመቱትን ማስወገድ ነበር። የፕሮግራሙ ዋና መሰረተ-ሃሳብ የመንግስትን በኢኮኖሚ ውስጥ ጣልቃ መግባት በከፍተኛ ደረጃ በመቀነስ ለኢኮኖሚ ተዋንያን(Invisible Hand) ገበያውን መልቀቅ ነው። በዚህም መሰረት፣ 1ኛ) በመንግስት ቁጥጥር ስር ያሉ ፋብሪካዎችንና የንግድ ድርጅቶችን ወደ „ግል በወድድር ማዘዋወር ወይም መሸጥ፣“ 2ኛ) መንግስት ለማህበራዊ መስክ የሚያወጣውን ወጪ መቀነስ፣ 3ኛ) የውጭውን ኢኮኖሚ ሊበራላይዝ ወይም ልቅ ማድረግ፣ 4ኛ) ወደ ውስጥ በገበያ ላይ የሚደረገውን የዋጋ ቁጥጥር አንስቶ፣ የዕቃዎች ዋጋ በአቅራቢና በጠያቂ እንዲደነገግ ማድረግ፣ 5ኛ) የብርን የመግዛት አቅም ከአሜሪካን ዶላር ጋር በማነፃፀር ዝቅ (Devaluation) ማድረግ፣ ወዘተ… ናቸው። በዓለም አቀፍ የገንዘብ ድርጅትና በዓለም አቀፍ ኮሙኒቲው ዕምነት መሰረት እነዚህ የተቅዋም ድክመቶች(structural weakness) ሲሆኑ፣ እነዚህ ፖሊሲዎች ተግባራዊ ሲደረጉ የገበያ ኢኮኖሚ በንጹህ መልኩ ተግባራዊ በመሆን፣ ሰፊው ህዝብ የስራ መስክ ያገኛል፤ ገቢ ሲያገኝ በገበያ ላይ የሚሸጠውን ዕቃ ገዝቶ ይጠቀማል፤ የተወሰነውን በመቆጠብና ባንክ ውስጥ በማስቀመጥ፣ በአጠቃላይ ሲታይ ለገበያው ኢኮኖሚ ዕምርታን በመስጠት ኢኮኖሚው እንዲያድግ ያደርጋል የሚል ቀላል የኒዎ-ሊበራል ኢኮኖሚስቶች ፎርሙላ ነው።

በመጀመሪያ ደረጃ የተቅዋም መስተካከል(Structural Adjustment) የሚለውን ጽንሰ-ሃሳብ ጠጋ ብለን እንመልከት። እንደሚታወቀው የዓለም አቀፍ የገንዘብ ድርጅትና፣ ይህንን ፖሊሲ የሚደግፈው ዓለም አቀፍ ኮሙኒቲ የሚባለው እንደዚህ ዐይነቱን ፕሮግራም በብዙ የሶስተኛው ዓለም አገሮች ላይ ሲጭኑ መነሻቸው ሁሉም አገሮች ተመሳሳይ ችግር አላቸው ከሚለው ቀላል ውሳኔ፣ ግን ደግሞ ሳይንሳዊ መሰረት ከሌለው ግምት በመነሳት ነው። እነዚህን ከላይ የተዘረዘሩትን ፖሊሲዎች እንደስትራክቸር ማየቱም ትክክል አይደለም። ምክንያቱም እነዚህ ከላይ የተጠቀሱት ፖሊሲዎች የአንድን ህብረተሰብ የኢኮኖሚ ድክመት ማሳየት ቢችሉም፣ የስትራክቸራል ድክመቱ ዋና ምክንያት የጠቅላላው የኢኮኖሚ አወቃቀር ነው። ይህም ማለት የዳበረ የስራ ክፍፍል አለመኖሩ፣ በአጠቃላይ ሲታይ ኢኮኖሚው ስነስርዓት ባለው መልክ አለመደረጃቱ፣ ለዚህ ደግሞ እጅግ የተበላሸ ለኢኮኖሚ ዕድገት የማያመች የፖለቲካና የመንግስት አወቃቀር መኖሩ፣ በተጨማሪም የባህልና የህብረተሰብ ችግር አንድ ላይ ተደማምረው ኢኮኖሚው ውስጠ-ኃይል እንዳያገኝ ሊያደርጉት በቅተዋል። ከዚህ በተጨማሪ ደግሞ አገራችንና ሌሎች የአፍሪካ አገሮች ለሃምሳ ዓመታት ያህል የተከተሉት ለሁለ-ገብ የኢኮኖሚና የህብረተሰብ ግንባታ የማያመች የኢኮኖሚ ፖሊሲና፣ በዓለም አቀፍ የስራ-ክፍፍል ውስጥ በመካተት እንደ ቡናና ሌሎች ጥሬ-ሀብቶችን እንዲያመርቱ መደረጋቸውና ለገበያ እንዲያቀርቡ መገደዳቸው ወደ ውስጥ ኢኮኖሚያዊ አወቃቀሩ ውስጠ-ኃይል እንዳይኖረው ለማድረግ በቅቷል። በዚህና በሌሎች በተሰበጣጠሩ አያሌ ምክንያቶች የተነሳ በተለያየ ጊዜያት ስልጣንን የጨበጡ አገዛዞች አንድ ወጥና በሳይንስና በቴክኖሎጂ ላይ የተደገፈ ኢኮኖሚ መገንባት አልቻሉም። ከዚህ ስንነሳ እነ ዓለም አቀፍ የገንዘብ ድርጅትና የዓለም ባንክ ያቀረቡት የስትራክቸራል ሬፎርም ፕሮግራም የነበረውን ውስጣዊ ድክመት (Structural Weakness) የባሰውን ጥልቀት እንዲኖረውና እንዲጠናከር ያደረገ እንጂ መፍትሄ ሊሆን እንደማይችል በተግባር ከተመነዘረ በኋላ ማረጋገጥ ችሏል።

እንደገና ወደ አጠቃላዩ ጽንሰ-ሃሳብ ስንመጣ፣ የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ከማን ጋር አድጀሰት ወይም መስተካከል እንዳለበት ግልጽ አይደለም። በሌላ አነጋገር ወደ ውስጥ ያተኮረ ሰፋ ያለ፣ በማኑፋክቱር ላይ የተመሰረተ ኢኮኖሚ ለመገንባት፣ ወይስ ወደ ውጭ የዓለም ገበያንና ተዋንያኖችን ፍላጎት ለማሟላት በሚችል መልክ ማደራጀት ? እንደገባኝና ፖሊሲው በተግባር ላይ ከዋለ በኋላ ማየት እንደቻልነው፣ ወደ ውስጥ ሰፊውን የህብረተሰብ ክፍል የሚያደኸይና በመንፈሱም ሆነ በአካሉ ደካማ ህዝብ ማፍራት ሲሆን፣ በሌላ ወገን ደግሞ ከላይ በተገለጹት ፖሊሲዎች አማካይነት ጥቂቱን አደልቦ በዓለም አቀፍ ሂራርኪ ውስጥ በማካተት አጠቃላይ የሆነ ዕድገት እንዳይኖር መንገዱን መዝጋት ነው። ከዚህ ጋር ተያይዞ አጠቃላይ የሆነ ማህበራዊ፣ ህብረተሰብአዊ፣ ባህላዊና የህሊና ቀውስ እንዲፈጠር አድርጎ ለብዙ ዐመታት ህብረተሰብአዊ መረጋጋት(Social Stability) እንዳይኖር ማድረግ ነው። ይህ ነው የኢኮኖሚ ፖሊሲው ዋና ዓላማ። በሌላ አነጋገር የኢኮኖሚው ፖሊሲ ሰፋ ያለ በማኑፋክቱር ላይ የተመሰረተና ሊዳብር በሚችል ኢኮኖሚያዊ ክንዋኔ ላይ ያተኮረ አይደለም።

ፖሊሲው ተግባራዊ ከሆነ በኋላ ለማረጋገጥ የተቻለው ድህነትን መቅረፍና ወደ አጠቃላይና ሁለ-ገብ ኢኮኖሚ ግንባታ ማምራት ሳይሆን የባሰ ድህነትን መፈልፈልና የአገር ውስጥ ገበያ በጠንካራ መሰረት ላይ እንዳይገነባ ማድረግ ነው። በመጀመሪያ ደረጃ አገዛዙ የህዝብን ንብረት „ሲሸጥ“ ንብረቱ በቀጥታ በኢፈርት ስርና በአንዳንድ ከወያኔ ጋር የተቆራኙ እጅ ውስጥ ነው የወደቀው። ኢፈርትና አንዳንድ ግለሰቦች ገንዘብ ከንግድ ባንክ በርካሽ ወለድ በመበደር ፋብሪካዎችንና የንግድ ኩባንያዎችን በመግዛት በአጭር ጊዜ ውስጥ በብዙ መቶ ሚሊዮን የሚቆጠር ሀብት ማካበት ችለዋል። በአሁኑ ወቅት በኢፈርትና ከወያኔ ጋር በተሳሰሩ ግለሰቦች እጅ ወደ ስድሳ የሚጠጉ ፋብሪካዎችና የንግድ ኩባንያዎች አሉ። በዚህ አማካይነት አገዛዙና አንዳንድ ገለሰቦች የሞኖፖል ቦታ በመያዝ እጅግ ወደ ኋላ በቀረ ኢኮኖሚ ውስጥ ነፃ ውድድር እንዳይኖር ለማገድ በቅተዋል። ስለሆነም እንደተገመተው የተቅዋም መስተካከያ ፖሊሲው ነፃ ገበያን ሳይሆን ያመጣው የጥቂት ሰዎችንና የአንድ ኩባንያን ዘረፋንና መደለብን ነው። በዚያው መጠንም ወደ ውስጥ ሰፋ ያለ በብዙ መልኩ ሊገለጽ የሚችል የስራ-ክፍፍልና የውስጥ ገበያ(Home Market) እንዳይዳብሩ ነው ያገደው። ስለሆነም ለስራ ፈላጊው የስራ መስክ መክፈት አልተቻለም። በአንፃሩ ግን የውጭው ገበያ ልቅ በመሆኑ የሞባይል ስልክና የኢንተርኔት ሱቆች በመስፋፋት ከተማዎችን ማጠባብ ችለዋል። ወደ ገጠር ከተማዎች ሲኪድ ደግሞ ሳልቫጅና ከቻይና የመጡ ዕቃዎች በመፍሰስ ሰውን ባልባሌ ነገር ላይ እንዲሰማራ አድርገውታል። ይህ አጠቃላዩ ሁኔታ ደግሞ የባሰ ጥገኛና ለማኝ እንድንሆን አድርጎናል።

በእኛ ኢትዮጵያውን ምሁሮች በምንባለው ዘንድ የአገዛዙን የኢኮኖሚ ፖሊሲ በሚመለከት የተዛባ አመለካከት አለ። አንዳንዶች አገዛዙን እዚያው በዚያው እየተቃወሙ፣ በሌላ ወገን ደግሞ በመንግስት የተደገፈ ፖሊሲ በአገራችን ምድር እንድሚካሄድ ይነግሩናል። ከላይ ለማሳየት እንደሞከርኩት በመንግስት የሚደገፍ ፖሊሲ በመጀመሪያ ደረጃ ሁለ-ገብ መልክ ያለው ሲሆን፣ መሰረቱም ማኑፋክቱር ነው። በሁለተኛ ደረጃ፣ በህብረተሰብ ግንባታ ታሪክ ውስጥ እንደተረጋገጠው፣ በመንግስት የሚደገፍ የኢኮኖሚ ግንባታ የግለሰብ ተሳትፎን በፍጹም አይቃወምም። እንዲያውም የሚያበረታታና በዝቀተኛ ወለድ ብድር የሚያቀርብ ነው። በሶስተኛ ደረጃ፣ በመንግስት የሚደገፍ ፖሊሲ በመጀመሪያ የሚወስደው እርምጃ መሰረታዊ ፍላጎቶችን(Basic Needs) ማሟላት ነው። ይህም ማለት፣ ለምግብ የሚሆኑ ልዩ ልዩ የእህል አይነቶችን መትከልና በማስፋፋት በዚያውም መጠንም ሰፊው ህዝብ በምግብ ራሱን እንዲችል ማድረግ ነው። ከዚህ ቀጥሎ የንጹህ ውሃን ማቅረብ፣ ትምህርትቤቶችና የጤና መስኮች በየቦታው እንዲስፋፉ ማድረግ፣ ከዚህም በላይ ደግሞ ሰፊው ህዝብ ስነ-ስርዓት ያለው ኑሮ እንዲኖር በአገሪቱ ምድር ከአገራችን አየር ጋር የሚስማማና ዘላቂነት የሚኖራቸው ቤቶች እየሰሩ ለዝህቡ ማዳረስና፣ ህዝቡም በቤት ስራ ሊሰማራ የሚችልበትን ሁኔታ ማዘጋጀት መሰረታዊ የህዝብ ፍላጎቶች ናቸው። የወያኔ የኢኮኖሚ ፖሊሲ ግን መሰረታዊ ፍላጎቶችን መሟላት ያልቻለ ነው። በአራተኛ ደረጃ፣ በመንግስት የተደገፈ የኢኮኖሚ ፖሊሲ ብሄራዊ ባህርይ ሲኖረው፣ ከውጭ የሚመጡ ተመሳሳይ ምርቶች የአገርን ኢንዱስትሪ እንዳያዳክሙ የእገዳ ፖሊሲ መከተል አለበት። ወያኔ ግን ይህንን አላደረገም። ባጭሩ የዛሬው አገዛዝ የኢኮኖሚ ፖሊሲ በመንግስት የተደገፈ(Developmental State Ecnomy) ሳይሆን፣ በጥቂት ሰዎች የሚዘረፍ ኢኮኖሚ ወይንም መንግስትን ተገን አድርጎ ዝርፊያ የሚያካሄድና(Predotary State)፣ አገራችን ከውስጥም ከውጭም እንድትጠቃ ያደረገና የሚያደርግ በዘረፋ ላይ የተመሰረተ የኢኮኖሚ እንቅስቃሴ ነው።

በየቦታው የተተከሉትን የኢንዱስትሪ ዘርፎች ስንመለከት ደግሞ በመሰረቱ ህብረተሰብአዊ ሀብት ሊፈጥሩ የሚችሉ አይደሉም። የህዝቡን ፍላጎት ለማሟላት ተብለው ታስበው የተተከሉና የሚተከሉ ሳይሆን ጥቂት ሰዎች ቶሎ ቶሎ ብለው በሀብት እንዲደልቡ የሚያመቹ የኢንዱስትሪ ተከላዎች ናቸው። አዲሱ የኢንዱስትሪ አተካከል ዘመቻ በ50ኛውን በ60ኛው ዓ.ም በብዙ የአፍሪካ አገሮችና በኛም አገር ይካሄድ የነበረውን ዐይነት በዚያው እንዲቀጥል ያደረገ የኢንዱስትሪ ተከላ ፖሊሲ ነው። እነዚህም እንደ መጠጥ የመሳሰሉ ፋብርካዎችን ማስፋፋት፣ ቀላል የጨርቃ ጨርቅ ፋብሪካ ተከላዎች፣ የስኳር ተከላና ፋብሪካን ማስፋፋት… ወዘተ፣ የመሳሰሉት በመሰረቱ በሳይንስና በቴክኖሎጂ ላይ የተመሰረተ ዕድገትን የሚቀናቀኑ የኢንዱስትሪ ተከላዎች ናቸው። እነዚህ አስፈላጊ ቢሆኑም ተከታታይነት ላለውና ለፈጠራ የሚያመች የኢኮኖሚ ግንባታ የሚስማሙ አይደሉም። ከዚህም በላይ በተለይም በአዲስ አበባና በአንዳንድ ከተማዎች የተስፋፋው ብዙ ውሃንና ኃይልን የሚጋራና የሚጨርስ የሆቴል ቤቶች መስራትና ማስፋፋት ከአገራችን ስትራቴጂያዊ ፍላጎትና ከሰፊው ህዝብ ጥቅም ጋር የሚጣጣሙ አይደሉም።
ባጭሩ የወያኔን የኢኮኖሚ ፖሊሲና የትራንፎርሜሽን ዕቅድ ከላይ በየቦታው በተዘረዘሩት መሰረተ-ሃሳቦች መነፅርና በአንዳንድ አገሮች ውስጥ በልምድ ውጤትን ካስገኙ፣ በመንግስት በተደገፉ የኢኮኖሚ ክንዋኔ ሚዛን ነው መመርመርና መለካት ያለብን። በመንግስት የተደገፉ የካፒታሊስት የኢኮኖሚ ፖሊሲዎች የሚያረጋግጡት፣ ፖሊሲዎቹ ብሄራዊ ባህርይ ሲኖራቸው፣ በመሰረቱ በካፒታሊስት የኢኮኖሚ ፖሊሲ ሎጂክ ላይ ያተኮሩ ቢሆኑም የመጨረሻ መጨረሻ ለሰፊው ህዝብ የስራ መስክ የሚከፍቱና ህብረተሰቡንም በብዙ ሺህ ድሮች የሚያስተሳስሩ ናቸው። በመሆኑም ጠንካራና የተከበረ አገር መገንባት ነው ዋና ዓላማቸው። ይህም ደግሞ በብዙ አገሮች በተግባር ተረጋግጧል። ከዚህ ስንነሳ ለብሄራዊ ኢኮኖሚ ግንባታ የሚያመቹ ቅድመ-ሁኔታዎች ቀስ በቀስ መዘርጋት ሊታለፉ የማይችሉ መሰርተ-ሃሳቦች ናቸው። ጤናማና ነፃ ውድድር፣ ሳይንስና የቴክኖሎጂ ምጥቀት፣ ከዚህም ባሻገር መሰረታዊ የሆኑ ለሀብት ክምችት የሚያገለግሉ ሁለት የኢንዱስትሪ መስኮች መኖር፣ እነዚህ ደግሞ በማሺን ኢንዱስትሪ መደገፍ ለአጠቃላይ የሀብት ክምችት ዋናው ቁልፍ እንደሆኑ በፖሊሲ አውጭዎችና በመንግስታቱ የታመነበት ጉዳይ ነው። እነዚህ መሰረታዊ ነገሮች በጭንቅላት ውስጥ ሲቋጠሩና እንደ ፖሊሲ መመሪያ ሆነው ደረጃ በደረጃ ተግባራዊ ሲሆኑ ብቻ ነው ሰፋ ያለ ህብረተሰብአዊና አገራዊ ሀብት መፍጠር የሚቻለው፤ ለሰፊው ህዝብም የስራ መስክ ሊፈጠር የሚችለው። እንደሚታወቀው ሰፋ ያለ የስራ መስክ መክፈት የማይችል ኢኮኖሚ ደግሞ ውስጠ-ኃይሉ ውስን ብቻ ሳይሆን፣ የህዝቡም የመግዛት ኃይል ደካማ ስለሚሆን ኢንዱስትሪዎች ሊስፋፉና አዳዲሶችንም በመትከል ወደ አጠቃላይና ሁለ-ገብ ኢኮኖሚ መሸጋገር በፍጹም አይቻልም። የህዝቡ የመግዛት ኃይል በደከመበት ኢኮኖሚ ውስጥ ደግሞና፣ ኢንዱስትሪዎች ርስ በርሳቸው ባልተያያዙበት አገር ውስጥ ገንዘብ ከአንድ የኢኮኖሚ መስክ ወደ ሌላው በመሽከርከር ህብረተሰብአዊ ኃይል(Social Power) ሊያገኝ አይችልም ማለት ነው። የአንድ አገር ገንዘብ መጠንከርና የመግዛት ኃይሉም ሊወሰን የሚችለው የውስጡ ኢኮኖሚ ከላይ በተዘረዘረው መልክ የተደራጀ እንደሆን ብቻ ነው። የተገላቢጦሽ ሊሆን በፍጹም አይችልም። የገንዘብን የዕድገት ታሪክ ለተከታተለ ከስራ-ክፍፍል መፈጠርና ማደግ፣ እንዲሁም መዳበር ቀደም ብሎ ገንዘብ አለተፈጠረም። ዕድገቱ፣ በፍጥነት መሽከርከሩና ጥንካሬው ከጠቅላላው ኢኮኖሚ ዕድገት ጋር የተያያዘ መሆኑን ግንዛቤ ውስጥ ማስገባት ያስፈልጋል። በገንዘብ ጥንካሬ ውስጥም የሳይንስና የቴክኖሎጂ ምጥቀት፣ የከተማዎች ማደግና መስፋፋት፣ እንዲሁም በልዩ ልዩ የመገናኛና የመመላለሻ ዘዴዎች መገናኘት ለገንዘብ ጥንካሬና በፍጥነት መሽከርከር የራሳቸው ሚና አላቸው። እነዚህ ግን በገንዘብ አተማመን ስሌት ውስጥ ስለማይገቡ ስለአንድ ገንዘብ ጥንካሬ የሚኖራቸው ውስጣዊ አስተዋፅዖ ግልጽ ሆነው አይቀመጡም። ለዚህ ሁሉ ዋናው ምክንያት ምንድ ነው? ዋናው ምክንያት ብዙ ነገሮች ተነጣጥለው ስለሚታዩ፣ አንዱ የኢኮኖሚ ዘርፍ ከሌላው ጋር ምንም ግኑኝነት ሳይኖረው ሊያድግ እንደሚችል ተደርጎ ስለሚወሰድ ነው። በዚህም ምክንያት በአንድ በኩል በገንዘብ መጠንከርና በኢንዱስትሪዎች ዕድገትና ርስበርስ መተሳሰር፣ በሌላ ወገን ደግሞ በገንዘብ የመግዛት ኃይል ድክመትና በጠቅላላው ኢኮኖሚ አወቃቀር ድክመትና የውስጥ ገበያ አለመዳበር መሀከል ያለውን ዲያሌክቲካዊ ግኑኝነት መገንዘቡ ለወደፊቱ የአገር ግንባታ የተወሰነ ግንዛቤ ሊኖር ይችላል ብዬ እገምታለሁ።

ተጨባጩ የአገራችን ኢኮኖሚ ሁኔታና አማራጭ መፍትሄ !

እንደምንሰማው በአሁኑ ጊዜ በአገራችን ምድር በአንዳንድ ቦታዎች ከፍተኛ ረሃብ ገብቷል። ከ10-14 ሚሊዮን የሚጠጋ ህዝብ ለረሃብ ተጋልጧል። ለዚህ ዋናው ምክንያት አገዛዙ ለ25 ዐመታት ያህል፣ በዓለም አቀፍ የገንዘብ ድርጅት፣ በዓለምን ባንክና በዓለም አቀፍ ኮሚኒቲው በመገደድና በመታገዝ ያካሄደው የኢኮኖሚ ፖሊሲ ነው። ዛሬ አገራችን ለገባችበት አጠቃላይ ኢኮኖሚያዊ ቀውስና ረሃብ የዓለም አቀፍ ኮሚኒቲው እጅ የሌለበት አስመስሎ ለማቅረብ መሞከር እጅግ አደገኛ አካሄድ ነው። ከላይ በዝርዝር እንደ ተተነተነው በዓለም አቀፍ ኮሚኒቲው የተደነገገው „የንጹህ ገበያ” ኢኮኖሚ ፖሊሲ ተግባራዊ መሆን ከጀመረ ወዲህ ነው አገራችን የባሰውኑ መቀመቅ ውስጥ እየገባች ልትመጣ የቻለችው። አገዛዙ ስልጣን ላይ ሲወጣ እዚህ ድረስ ደርሼ የአገሪቱን ሀብት ለመቆጣጠር እችላለሁ የሚል ዓላማ ባይኖረውም፣ የተቅዋም መስተካከያን የኢኮኖሚ ፖሊሲ ተግባር ማድረግ ሲጀምርና፣ ከምዕራቡ ዓለም የበለጠ ዕርዳታ ሲፈስለት የአገሪቱን ስትራቴጅክ ሀብቶች መቆጣጠር ጀመረ። በውጭ አማካሪዎችም እየታገዘ የሆቴል ቤቶች እንዲሰሩ ሁኔታዎችን አመቻቸ። በዚህም መሰረት ህገ-መንግስቱ ከሚፈቅደው ውጭ በተለይም የከተማ ቦታዎችን በማከራየትና የአየር ባየር ንግድ እንዲጦፍ በማድረግ ትላልቅ ህንፃዎችን በመስራት ለመሬት ኪራይና ሺያጭ የዋጋ ንረት እንዲኖር አደረገ።

ወደ ገጠር ስንመጣ ደግሞ የውጭ አገር „ኢንቬስተሮች“ ለሚባሉት የሚሰጠው መሬት ገበሬውን ማፈናቀል ጀመረ። ለውጭ ከበርቴዎች የተሰጠው መሬት ላይ ደግሞ አበባ የሚተከለውና እርሻ የሚታረስበት ለውጭ ገበያ ተብሎ እንጂ የሰፊውን ህዝባችንን ፍላጎት ለማሟላት አይደለም። በተለይም በለምለም መሬት ላይ አበባ እየተተከለ ለውጭ ገበያ እንዲሸጥ መደረጉ ከፍተኛ የታሪክ ወንጀል እንደመስራት ይቆጠራል። በዚህ ለምለም መሬት ላይ ልዩ ልዩ ሰብሎች በመትከል የህዝቡን የምግብ ፍላጎት ማሟላት በተቻለ ነበር። ከዚህ ጋር ተያይዞ ባለፉት አስራ አምስት ዐመታት የአገራችን ዘር በመዘረፉ፣ ገበሬው ከውጭ በሚመጣ ዘር ላይ እንዲመካ ተደርጓል። ምናልባትም ከውጭ የሚመጣው ዘርና ማደባሪያ እንዲሁም ደግሞ የተባይ ማጥፊያዎች ዛሬ ለተከሰተው ረሃብ ምክንያት ሳይሆኑ የሚቀሩ አይመስለኝም። በዚህ ላይ ደግሞ በራሱ በአገዛዙ ካድሬዎችና በውጭ ተባባሪዎቻቸው እየተቆረጡ ወደ ውጭ የሚጋዙ ዛፎች ለአየሩ መዛባትና ለዝናብ አለመዝነብ የበኩላቸውን አስተዋፅዖ አድርገዋል ማለት ይቻላል። በተጨማሪም በአገሪቱ ውስጥ የመሬት አያያዝ ስርዓት ስለሌና በዘፈቀደ ስለሚታረስ ለችግሩ መባባስ በራሱ እንድ አንድ ምክንያት ሊታይ ይችላል። ይህ በእንደዚህ እያለ ነው የአገዛዙ ካድሬዎችና ትላልቅ ሹማምንቶች በየቦታው መሬትን በመቀራመት ዘመናዊ ፊዩዳሊዝምን በአገራችን ምድር ውስጥ እንደገና ለመትከልና ለማስፋፋት የሚሽቀዳደሙት። ይሁ ሁሉ የሚያሳየው አገዛዙ የቱን ያህል ለስልጣኔና ሁለገብ ለሆነ የኢኮኖሚ መሰናክል እንደሆነ ነው። ከዚህ ስንነሳ አገዛዙ ልማታዊ መንግስት የሚያሰኘው ምንም ነገር የለም። ስለሆነም የአገራችንን ዕድገትና መሻሻል፣ እንዲሁም ህብረተሰብአዊ መረጋጋት ከወያኔ ባሻገር ማየት ያስፈልጋል። ከዚህ ጋር ተያይዞ ማንኛውም ተቃዋሚ ነኝ የሚል ኃይል በውጭ ኃይሎች ላይ ያለውን አመለካከት ማስተካከል ይገባዋል። በውጭ ድጋፍ አንድ ጠንካራ አገር መገንባት አይቻልም። የሳይንስና የቴክኖሎጂ ባለቤትም መሆን አይቻልም። ከዚህም በላይ በጭንቅላት ውስጥ መቋጠር ያለበት መሰረታዊ ጉዳይ፣ ትግላችንና ህልማችን እነ ጋና፣ ኬኒያና ቬትናም የደረሱበት „ የዕድገት ደረጃ“ ላይ ለመድረስ ሳይሆን፣ ከነሱ እልቀን ለመሄድ ነው። በሌላ አነጋገር ዕውነተኛ ስልጣኔን ለማምጣት ነው። ስለሆነም የዕውነተኛ አገር ወዳዶች መመዘኛ ወይም መለኪያ፣ ስዊዘር ላንድ፣ አውስትሪያና ስዊድን ናቸው እንጂ ጋናና ቬትናም ሊሆኑ በፍጹም አይችሉም።

አማራጩ መንገድ በመንፈስ ተሃድሶ ላይ የተመሰረተ ሁለገብ የኢኮኖሚ ግንባታ ማካሄድ ብቻ ነው የሚያዋጣው። ለዚህ ደግሞ የመንግስቱ አወቃቀርና ሚና፣ እንዲሁም የቢሮክራሲው ሁኔታ መመርመር አለባቸው። በታሪክ ውስጥ እንደታየው መንግስታዊና ኢንስቲቱሽናዊ ሪፎርሞች ሳይደረጉ ጤናማና ሁለገብ ኢኮኖሚ በፍጹም መገንባት አይቻልም። ከዚህም በላይ ከኒዎ-ክላሲካልና ከኒዎ-ሊበራል የኢኮኖሚ ፖሊሲዎች ተላቆ ግልጽ የሆነ ሰፊውን ህዝብ ወደ ስራ ሊያሰማራውና የአገርን ሀብት ለማንቀሳቀስ የሚያስችል የኢኮኖሚ ፖሊሲ ላይ ማተኮሩ የማይታለፍ ጉዳይ ነው። በተጨማሪም፣ በቀላሉ ተግባራዊ የሚሆኑና የህዝቡን መሰረታዊ ነገሮች ሊፈቱ በሚችሉ የቮኬሽናል ትምህርቶች ላይ መረባረብ እጅግ ጠቃሜ ነው። በመሆኑም፣ በጠቅላላው አገሪቱ ውስጥ ሊስፋፉ የሚችሉበትን ሁኔታ ማዘጋጀት። ለዚህ ጥሩ ልምድ ካላቸው እንደ ስዊዘርላንድ፣ አውስትሪያና ጀርመን ጋር የጠበቀ ግኑኝነት መመስረት። በዚህ መሰረት ሁሉም ነገር ለአገር ግንባታ በሚለው ላይ በመረባረብ፣ በተለይም የውጭ ካፒታልን እንቅስቃሴ መቆጣጠርና፣ ወደ ውስጥ ደግሞ ባንኮች ለአገር ግንባታ ፋይናንስ እንዲያደርጉና፣ ይህም ከምርት ክንዋኔ ጋር እንዲያያዝ ማድረግ። በአገር ግንባታ ለመሳተፍ ለሚፈልገው ገንዘብ ላለው ልዩ ስልጠና በመስጠት በትናንሽና በሚዲየም ሳይዝ ኢንዱስትሪዎች ላይ እንዲያተኩሩ ማድረግ። የመንግስት ዋናው ተግባር እነዚህን ሁሉ መልክ መልክ ማሲያዝ ሲሆን፣ በተለይም መሰረታዊ ነገሮች(Basic Needs) የሚሟሉበትን ሆኔታዎች ማዘጋጀትና መረባረብ። የአንድ መንግስትና የምሁሩ ታሪካዊ ኃላፊነት አገርን በጠንካራ መሰረት ላይ መገንባት ነው። ይህ ሲሆን ብቻ ነው ዕውነተኛ ነፃነት ሊገኝ የሚችለው። ኢኮኖሚያዊ ድቀት በሰፈነበት፣ ሰፊው ህዝብ ካለምንም ኔትወርክ ተሰበጣጥሮ በሚኖርበት አገር፣ የኮሙኒቲ ኑሮ እንዳይመሰረት እንቅፋት በተዘረጋበት አገር፣ እዚህና እዚያ ለነፃነታችን እንታገላለን የሚሉ „ድርጅቶች“ አንድን ህዝብ ራሱን እንዲችል ማድረግ አይቻልም። ከዚህ ስንነሳ የአገራችን የወደፊቱን ዕድል ከሶስት መሰረተ-ሃሳቦች አኳያ መንደፍና መመልከት የሚያስፈልግ ይመስለኛል። ይኸውም፣ 1ኛ) ጠንካራ-ህብረ ብሄር መመስረት፣ 2ኛ) አንድ ጠንካራ ህብረተሰብ ለመገንባት የሚያስችሉ እርምጃዎችን መውሰድ፣ 3ኛ) ለዚህ ደግሞ በሳይንስና በቴክኖሎጂ ላይ የተመሰረተ ሰፋ ያለ የአገር ውስጥ ገበያ መገንባት። እነዚህ መሰረተ-ሃሳቦች በኢንፍራስትራክቸር፣ በከተማና በመንደሮች ግንባታዎች ተግባራዊነት የሚገለጹ መሆን አለባቸው። በእነዚህ አማካይነት ብቻ ነው አንድ አገር ከድህነትና ከልመና ልትላቀቅ የምትችለው። ለዚህ ደግሞ በየጊዜው የሃሳብ ልውውጥ፣ ጥናትና ክርክር ማድረግ ያስፈልጋል። ሃሳቦች በሚዳፈኑበት አገር፣ ጥቂት ግለሰቦች የሃሳብ ሞኖፖል በያዙበት አገር ዕውነተኛና ፍቱን ዕቅድ መንደፍ አይቻልምና።

ከሁላችንም የሚጠበቀው መሰረተ-ሃሳብ !

ከሶስት ሺህ ዓመት ጀምሮ ለስልጣኔና ለነፃነት የተደረገውን ትግል ስንመለከትና ስንመረምር የፍልስፍና፣ የሳይንስና የቲዎሪ መሰረት የሌለው ትግል አንድን ህዝብ የስልጣኔ ባለቤት ማድረግ እንደማይችል ነው። ይሁንና ግን አንድን ህዝብ የስልጣኔ ባለቤት ለማድረግ በሚደረገው ትግል ውስጥ ሁልጊዜ በሁለት መስመሮች መሀከል የጦፈ ትግል ይካሄዳል። ይኸውም ዕውነተኛ ስልጣኔና ስላምን በሚፈልገውና፣ ይህንን በሚጻረረው መሀከል የጦፈ ትግል መካሄዱ እንደ ተፈጥሮአዊ ህግ ሆኗል። በሌላ በኩል በቲራኖች ወይም ስልጣንን ላለመልቀቅ ያላቸውን ኃይል ተጠቅመው የህዝብን ትግል ለማፈንና ይህንን በሚቃወሙ መሀከል ያለው ትግል ግልጽ ነው። በታሪክ ውስጥ የሚያስቸግረው ትግል ቲራኖችን ወይም ጨፍጫፊዎችን ማጋለጡና መቋቋሙ አይደለም። ሁልጊዜ አስቸጋሪው ትግል በአንድ ጎራ የተሰለፉ ይመስል፣ ግን ደግሞ ዕውነተኛውን የስልጣኔ ፈለግ ለማሳሳትና፣ በዚህም በዚያም ብለው ስልጣን ላይ በመውጣት የአንድን ህዝብ የድህነት ዘመን በተዘዋዋሪ የሚያራዝሙትን ማወቁ ላይ ነው። በተለይም ምሁራዊና ሳይንሳዊ የውይይት ዘዴና ክርክር ባልተለመደበት እንደኛ ባለው አገር ውስጥ ሀቀኛውን የስልጣኔ አራማጅ፣ ሀቀኛ ካልሆነው ለመለየት በጣም አስቸጋሪ ነው። ሁለቱም አንድ ቋንቋ የሚናገሩ ስለሚያስመስላቸው፣ የዋሆች ሀቀኛውን መንገድ ካሳሳቹ ለመለየት የሚቸገሩበት ጊዜ አለ። ስለሆነም ነው በእኛ አገር ብቻ ሳይሆን በብዙ የሶስተኛው ዓለም አገሮች የህዝቦች ትግል የመጨረሻ መጨረሻ ሊወድሙና ህዝቦች እንደገና ለሌላ የትግል ዙር እንዲዘጋጁ የሚደረገው። ከደቡብ አፍሪካና ከሌሎች የነፃነት ትግል ከተካሄደባቸው የአፍሪካ አገሮች መማር የምንችላቸው ነገሮች አሉ። በተለይም በፐርሰናሊት ከልት አካባቢ ተገን የሚደረጉ ትግሎች አንድን ህዝብ በምንም ዐይነት ነፃ እንደማያወጡት ነው።

ስለሆነም ረጅም ጊዜ ቢፈጅም በሃሳብ ዙሪያ ከሚደረግ ትግል ውጭ ሌላ አማራጭ የትግል ዘዴ የለም። በተለይም አሁን ባለንበት በተወሳሰበ ዘመን፣ እንደ ዲሞክራሲ፣ መብትና ነፃነት የመሳሰሉት ጽንሰ-ሃሳቦች በዝርዝር መተንተን ያለባቸው መሰረተ-ሃሳቦች ናቸው። ከዚህ በመነሳት ነው ወደ ትልቁ የህብረተሰብ፣ የማህበረሰብ፣ የህብረ-ብሄር፣ የብሄራዊ ኢኮኖሚና የብሄራዊ ነፃነት ጉዳዮች ላይ መምጣት የምንችለው። በሌላ ወገን ግን የዲሞክራሲ፣ የመብትና የነፃነት ጥያቄዎች ከህብረተሰብና ከህብረ-ብሄር አስተሳሰቦች ውጭ ወጥተው ለብቻቸው ቢተነተኑና ትግል ቢደረግባቸው ትርጉም ሊኖራቸው አይችልም። ምክንያቱም ማንኛውም ግለሰብ መብቱንና ነፃነቱን በአንድ ህብረተሰብ ውስጥ ብቻ ነው ተግባራዊ ሊያደርግ የሚችለው። በሌላ አነጋገር፣ የዲሞክራሲና የነፃነት ጥያቄ ወደ ብሄረሰብ ደረጃ ዝቅ ብለው የሚታዩ ሳይሆን፣ ምንነታቸው ግልጽና ተግባራዊ ሊሆን የሚችለው እንደ ህብረተሰብና እንደ ማሀበረሰብ በተደራጀ ህዝብ ውስጥ ብቻ ነው። ከዚህ ስንነሳ አንድ ግለሰብም ሆነ ህዝብ ዕውነተኛ ነፃነቱን ሊቀዳጅ የሚችለው እንዲያው ከአንድ አረመኔያዊ አገዛዝ በመላቀቁ ብቻ ሳይሆን፣ የመጨረሻ መጨረሻ ኑሮውን ለማሻሻል የግዴታ በሳይንስና በቴክኖሎጂ የተመሰረተ ኢኮኖሚ ሲገነባለት ብቻ ነው።

በመሆኑም ትግላችን በብሄረሰብና በቡድን ዙሪያ የሚደረግ ሳይሆን፣ ህብረተሰብአዊና አገራዊ ባህርይ እንዲኖረው ያስፈልጋል። በአንድ አካባቢ የሚደረግ እንቅስቃሴም ትርጉምነቱ ግልጽ ሊሆን የሚችለው ብሄራዊና ህብረተሰብአዊ ባህርይ ሲኖረው ብቻ ነው። በክልል ደረጃ የሚደረጉ እንቅስቃሴዎች በሳይንስና በፍልስፍና እንዲሁም በቲዎሪ በመደገፍ ከአጠቃላዩ የህብረተሰብ ጥያቄ ጋር መቀናጀትና መስመር መያዝ አለባቸው። ማንኛውም ታጋይ ነኝ እያለ ብሄረ-ሰቡንና ሃይማኖትን ተገን አድርጎ እዚህና እዚያ ቢንቀሳቀስም፣ ትግል ሳይንሳዊና ፍልስፍናዊ መሰረት እስከሌለውና ከሌሎች የህብረተሰብ ጥያቄዎች ጋር እስካልተቀናጀ ድረስ አንድ ብሄረሰብ የፈለገውን ያህል ቢንቀሳቀስም የመጨረሻ መጨረሻ ትግሉ በጥቂት ጮሌዎች ተነጥቆ የድህነተ ዘመኑ እንዲራዘም መደርጉ የማይቀር ጉዳይ ነው።

ስለሆነም የአገራችንን ጉዳይ በሚመለከት፣ ከህብረተሰብ እስከ ማህበረሰብ፣ ከብሄራዊ ነፃነት እስከ ህብረ-ብሄርና እስከብሄራዊ ኢኮኖሚ ድረስ የምንከራከርባቸው አያሌ ነጥቦች አሉ። በተለይም የዛሬው አገዛዝ ከወደቀ በኋላ ህብረተሰብአችን በምን መልክ መደራጀት አለበት፣ ከመሰረታዊ ፍላጎቶች መሟላት አልፈን እንዴት አድረገን በሳይንስና በቴክኖሎጂ ላይ የተመሰረተ ጠቅላላውን ህዝብ የሚጠቅም ኢኮኖሚ መገንባት እንችላለን? በሚሉት መሰረተ-ሃሳቦች ላይ መወያየትና መከራከር አለብን። በእነዚህ ሃሳቦች ላይ ከሞላ ጎደል ግልጽነት እስከሌለ ድረስ ህዝባችን የሚመኘውን ዕውነተኛውን ነፃነት ሊጎናጸፍ በፍጹም አይችልም። ከዚህ ስንነሳ ወደ ውጭ ወጥተንና እየተገናኘን በአያሌ ነጥቦች ላይ መከረካርና መወያየት አለብን። ሀቀኛውን የትግል ዘዴና ውጤት አምጭውን ከአሳሳቹ ለይተን ለማወቅ ፊት ለፊት ተገናኝተን መከራከር አለብን። ይህ አንደኛው ሲሆን፣ በሁለተኛ ደረጃ መታወቅ ያለበት ጉዳይ ዕውነተኛ ብሄራዊ ነጻነትና ኢኮኖሚያዊ ድል ለመጎናጸፍ የሚቻለው ይኸኛውን ወይም ያኛውን ኃይል በመለማመጥ አይደለም። በተለይም በእኛ በኢትዮጵያኖች ዘንድ ፈረንጆችን መለማመጥ ትልቁ የትግል ስልት እየሆነ መጥቷል። በሌላ ወገን ደግሞ ይህንን ባደረግን ቁጥር እየተናቅን እንደመጣን የገባን አይመስለኝም። ከዚህ ዐይነቱ „ዲፕሎማሲያዊ“ ከሚባለው አሳሳችና ድህነትን ከሚያራዝመው የትግል አካሄድ የግዴታ መላቀቅ አለብን። ደጋግሜ ለማሳየት እንደሞከርኩት ዓለም አንደኛው ኃይል ወይም ጥቂት ኃይሎች የባላይነትን ይዘው ለመቆየት የሚታገሉባት መድረክ ነች። አንደኛው አገር ወይም መንግስት ለሌላው አገር ነፃነትና ብልጽግና ጠበቃ ወይም አለኝታ ሊሆን አይችልም። በታሪክም ውስጥ ታይቶ አይታወቅም። አንድ ህዝብ ነፃነቱን ሊቀዳጅ የሚችለው በራሱ ጥረትና ኃይል ብቻ ነው። ለዚህ ደግሞ በምሁሩ ዘንድ፣ በተለይም በግንባር ቀደምትነት እታገላለሁ በሚለው ዘንድ የሃሳብ ጥራት ያስፈልጋል። በተለይም ይህ ዐይነቱ ግንዛቤ ለአንድ አገር ብሄራዊ የኢኮኖሚ ግንባታ መሰረታዊ እንደመሆኑ መጠን፣ በዚህ ዙሪያ ጠለቅ ያለ ሰፊ ውይይትና ክርክር ማድረግ ያስፈልጋል። በየትኛው የኢኮኖሚ ሳይንስ አማካይነት ነው ጠንካራ ብሄራዊ ኢኮኖሚ መገንባት የምንችለው? የሚለው መሰረታዊ ጥያቄ የመመለሱ ጉዳይ እጅግ አስፈላጊ ነው።
ፈቃዱ በቀለ
fekadubekele@gmx.de

ሰሞኑን ዶ/ር ብርሃኑ እንድ ግራምጣ የሚሰነጣጠቅ ሁሉም የየራሱን ጫፍ ነክሶ የሚያልመዘምዘው ንግግር በታዳሚያቸው ጆሮዎች ማዕዛው እንደሚናፈቀው የሃገሬ ጠጅ አንቆርቁረውታል ለስለስ ሸከር፤ ጣፈጥ መረር የሚል ቅኝት ግን ነበረው። የወደደውም ያልወደደውም ፈቅዶም ይሁን ተገዶ ብቻ ከሁሉም አቅጣጫ ታዳሚም አድማጭም ነበራቸው። በፈቃዱ የታደመው በጋለ ናፍቆት ሲጠባበቅ ሌላው ደግሞ ምን ሊል ነው በሚል የግዳጅ ቅምጫ ሬት ሬት እያለውና እየጎመዘዘው ማወራረዱ አልቀረም ሁሉም ግን እንደ አመጣጡ ታድሟል። አቤት ያንተ ያለህ! ስንቶቹ ደም ስሮች ተበጣጥሰዋል? ስንቶቹስ ዘና ለቀቅ ብለው ይሆን? እሱን አንድዬ ይመርምረው በእርሱ ስራ ማን ይገባል?። ንግግሩ ግን ከሁሉም አቅጣጫ ቸል የሚባል አልነበረም ይልቁንስ የሚጠበቅና ቀልብን የሚገዛ ለመሆኑ የግልብጥ ለመናገር መንገድ የለም።

የዶ/ሩን ንግግር በአንክሮ አድምጫለሁ። “ያገሬ ሰው ሆይ ስማኝ” የሚል ቃና ያለው ጥሪያቸው እኔን እንደ አድማጭ አዕምሮዬን በፍጥነት መጭ በል ብሎ ያሰገረው አንድ ወቅት ዊኒስተን ቸርችል /House of commons, London, 13 may 1940/ ወደ አደረጉት ንግግር ነበር። ሁለቱም የመልዕክታቸው ይዘት የሃገር አድን ነጋሪት ጉሸማ አለበት ንግግሮቹ የጭንቅ ወቅት ጣሮች ናቸውና። እናም ነገሩ ግጥምጥም አለብኝና ሁለቱንም የጭንቅ ቀን ሰዎች ለንፅፅር ይሆኑኝ ዘንድ በጽሑፌ አትሮን ጎን ለጎን አቆምኳቸው። “ጀግናን ጊዜ ይወልደዋል” አይደል የሚባለው? አንዳንድ ጊዜ ሃገር በምጥ ውስጥ ስትሆን ህዝብ ወለሌ ሲል ድንገት ቡልቅ የሚሉ እንደ ፈረሰኛ ውኃ ደራሽ ፊታውራሪዎች በትውልድ መካከል ሲቆሙ ማየት የተለመደ ነው።

መጽሓፈ ምሳሌ እንዲህ ይላል “ጻድቃን ሲነግሱ ከተማ ትደሰታለች ኃጥኣን ሲነግሱ ህዝብ ያለቅሳል።” ህዝብ ሲያለቅስ ኑሮ ይኮመጥጣል፤ ጢሶች ከየጎጆው ይታጎላሉ፤ እንስሳትና አዕዋፋት ይሸበራሉ፤ አየሩ ሃዘን ያቁታል፤ ነፋሳት ትንቢትንና ምልኪን ያዝላሉ፤ ደመናት በቀለማትና በምስል ይዥጎረጎራሉ። ፍጥረት መፍትሄ ፍለጋን ያንጋጥጣል። ሃገር ኧረ የሰው ያለህ፤ ህዝብ የጀግና ያለህ በሚል የህብር ሙሾ ሰቆቃዎ አዳም -ወሄዋንን ይቀኛሉ። አይቀሬው ዕውነት ግን የሃገር ምጥና የህዝብ ጩኽት አብነትን በመውለድ ይገላገላሉ። ጀግናን ያፈልቃሉ!።

ቸርችል የተናገሩበት ወቅት እንግሊዝ ትላንት የነበረ ገናናነቷን አፈር ላይ የሚደባልቅ፤ ሰር ; ሎርድ የተሰኘን ማንነትን የሚንድ የሚንንቀጠቀጡለትን ክብራቸውን የሚፈረካክስ ጊዜ ነበር። መላዋ እንግሊዝም የጀግና ያለህ፤ የወንድ ያለህ እያለች የምትዋልልበት ወቅት ነበር። ጊዜው ለእንግሊዞች የጨለማው ድንዳኔ የበረታበት፤ ነገ ምን ዓይነት እንግሊዝ እንደምትኖራቸው እርግጠኛ ያልሆኑበት የግራ መጋባት ዘመን ነበር። እናም ቸርቸል እንዲህ አሉ “Hitler knows that he will have to break us in this island or lose war”. በንግግራቸው ውስጥ ማዕበል እንዳለ እናስተውላለን።

አዎ እኛም የጭንቅ ወቅት ላይ ነን የገጠመን ፈተናና የተገዳደሩን የዲያብሎስ ሰራዊቶች እንዲህ ቀላል የሚባሉ ዓይነት አይደሉም። ጠልቀን ካልቆፈርን የቸከሉብን የጥላ-ወጊ ሟርትም የሚያላውሰን አልሆነም። የኛው ብርሃኑ እንዳሉት “ትንሽ ቢገፉት ይወድቃል” የሚባል ዓይነት አይደለም። እናም ሃገር የጀግና ያለህ፤ ህዝብ የወንድ ያለህ እያሉ ያሉበት የጭንቅ ወቅት መሆናችንን ልብ ልንል ይገባል። ብርሃኑ ከቸርችል ጋር በሚሞካሽ ንግግራቸው ይህንን የጋራ ጭንቅ ሲገልጡት “ የጊዜው አንገብጋቢ ጥያቄ ነገ የምንምኛት፤ ኢትዮጵያ የምትሰኝ ሃገር ትኖረናለች ወይስ አትኖረንም? የሚል ነው” አዎ የህዝብ ጭንቀት ይህ ነው። ከብርሃኑም ውስጥ ከደማቸው ነጥቦ የወጣ የምጥ ንግግር ነው።

ቸርችል ሃገራቸው የገጠማትን የመኖር ወይም ያለመኖር የህልውና ጥያቄ እሳቸው ብቻቸውን እንደማይፈቱት የመላውን እንግሊዛውያን የጋራ ርብርብ እንደሚጠይቅ አበክረው ሲገልጡም “ምናልባትም ለታላቁ የውድቀታችን ግስጋሴ የሚመጥን ንግግር አላደረግሁም ይሆናል ስለዚሀም ሁላችሁን ይቅርታ እጠይቃለሁ ነገር ግን ይህን ወቅት ልብ ብለን ካስተዋልን አንድችን ላንዳችን አቃቂር የምናወጣበት፤ በግልምጫ የምንገፋፋበት ሳይሆን እጅ ለጅ ተያይዘን አባቶቻቸን በአደራ ላስርከቡን ትልቅ ሃገር ከውርደት ለማዳን በትውልዳችን ፊት ለተጋረጠው ፈተና መልስ የምንሰጥበት ወቅት ላይ እንገኛለን። እናም የወትሮ ወዳጆቼም ሆናችሁ አዳዲስ ጓደኞቼ፤ በፖለቲካችን ሰጣ ገባ የተጎዳችሁ ያዘናችሁ የሃገሬ ልጆች ሁላችሁም ሃገራችንን ከጭንቅ ለማውጣት በአንድ ላይ ተነሱ” ሲሉ ጥሪ አቀረቡ።

የእኛው ዶ/ር ብርሃኑም የሲቪክ ማህበራትን፤ ልዩ ልዩ ብሄረሰቦችንና ምሁራንን በጥልቅና በዕውነተኝነት ስሜት የዕንያያዝን ጥሪ አቅርበዋል። ሲቀጥሉም “ምናልባትም በአርበኞች ግንቦት የማትደሰቱ ብትኖሩ እንኳን ወደ የፈለጋችሁት የትግል አቅጣጫ ተሰማሩና ተያይዘን ሃገራችንን ከገባችበት አሮንቃ እናውጣት። ዳር ወጥተንና እጃችንን አጣምረን የምንቆምበት ጊዜ አይደለም።” የሚል የህሊናን ሚዛን ሲጢጥ የሚያሰኝ እርሳቸውም እንደቸርችል ጥሪ አቅርበዋል።

ቸርችል ሲቀጥሉም “ለዚህች ሃገር የምከፍለው ምንም ነገር ባይኖረኝ እንኳን ልከፍለው የምችለው ግን ደም፤ ብርቱ ድካምና ልፋት፤ እንባ እና ላብ አለኝ ይህንን ለማቅረብ ደግሞ ተዘጋጅቻለሁ።” ሰውየው በዚህ ንግግራቸው እንግሊዛውያንን ምክኒያተ-ቢስ አደረጓቸው ገንዘብ ባይኖርህ ደም አለህ፤ ዕውቀት ባይኖርህ ላብ አለህ በማለት።ዶ/ር ብርሃኑም “ደም ለመክፈል እንዲሁም ነጭ ሱፋችንን አውልቀን ለላብና ለጭቃ የሚመጥኑ ቀላል ልብሶችን ለመልበስ እንዘጋጅ ብለዋል።” እርሳቸውም ግንባር ቀደም በመሆን ከወርዱበት የኤርትራ በርሃም ምንም ነገር ሊነጥላቸው እንደማይችል ዕቅጩን ነግረውናል።

ልክ እንደ ቸርቸል ሁሉ ታሪካዊ አድርገን ልንወስደው በሚገባ በዚሁ በዶ/ር ብርሃኑ ንግግር ውስጥ የሁላችንንም ትኩረት የሚሻ ሌላኛውን ነጥብ አስቀጠሉ አልሞ ስለመደቆስ!፤ ጠልቆ ስለማሰብ!። ነጮቹ (Critical thinking) ስለሚሉት ዶ/ሩ ደጋግመው ነው የተናገሩት። ይህ ደግሞ ለእኛ እጅግ አስፈላጊ እና አንገብጋቢ ጉዳይ ለመሆኑ ሁለት ሶስት ጊዜ ማሰብ የማይጠይቀን ግን ደግሞ ስለሌለን ስለዚህ ድንቅ ንጥረ -ነገር ትኩረት መስጠት እንዳለብን ከጠለቀው መረዳታቸው አካፍለውናል በተጨማሪም ከስሜት የጸዳን እንድንሆንና ከዚያ ይልቅ የምስጢረ – ሃሳብ ፈልፋዮችና የተመስጥዖ ሰዎች (Critical thinkers ) መሆን እንዳለብን ደግመው ደጋግመው ነግረውናል። ስለ ተመስጦአዊ- እሳቤ አበው በእራፊ ስንኝ ሲሸበልሏት እንዲህ አሉ።

ወትሮ ነበር እንጅ አልሞ መደቆስ፤
አሁን ምን ያደርጋል ወጭት ጥዶ ማልቀስ። ከድርጊት በፊት ጠልቆ ማሰብን የምትጠይቅ ስንኝ ናት!።
ሃገር በስሜት አትገነባም፤ በሆታና በጩኽትም ከጥልቁ በክፋት ሰልጥነው የመጡትን ሰው መሰል ጭራቆችን ማባረር አይቻልም። ለተጠበበ መሰሪነት የሚመጥን ስራ ሰርተን መገኘት ይጠበቅብናል። ይህን ስል የሃሳብ ልቀት እንጅ የክፋት ጥልቀት አያስፈልገንም ጉዞአችን እነርሱን ተከቶና መስሎ ለመቀጠል አይደለምና!። የሄዱበትን መንገድ መከተል አያሻንም ምንጩ ሴዖል ነው ያ ደግሞ የሰውን ልጅ ለማሰቃየት የተፈጠረ የጥፋት ባህር ነውና አይጠቅመንም። በሌላኛው ጫፍ ላይ ሆኖ ግን የረቀቁ ሃሳቦችን፤ የፈረጠሙ ጡንቻዎችን የመገንባቱ ሂደት በትኩረት ሊሰራበት የሚገባ ዓቢይ ጉዳይ ነው።

ተመስጦአዊ -እሳቤ (Critical Thinking) በተመረጡ ሃሳቦቻችንና እቅዶቻችን ውስጥ ያሉ የስነ-አመክንዬ ህብለ ተያያዥነት እንድናስተውል ይረዳናል። በግምጋሜያቸን ጊዜ የነጠሩ ክርክሮችን ብልት እንድንለይ፤ ምኑን ከየትኛው ጋር ገጣጥመን እንደምንገነባው እና ዕቅዶቻችን በተክታታይነት መፍሰስ እንዳይችሉ ያደረጋቸውን ዘጊ ቆሻሻዎች ለማስዎገድም በዚህ ምክኒያትም የሚከሰቱ ተደጋጋሚ ስህተቶችን ለይቶ ለማወቅ አቅም ይሰጠናል።
አዎ ይህንን የሚወልዱ በተመሰጥዖ የሚያስቡ (Critical Thinkers) ለትግላችን ዳር መድረስ በጅጉ ያስፈልጉናል። ሩቁን የሚያቀርቡ፤ ደካማውን የሚያበረቱ፤ ጠማማውን የሚያቀኑና ተራራውን ሜዳ ሊያደርግ የሚችል የነጠረ ሃሳብ ያላቸው ሃገር ገንቢ፤ የማህረሰብ አናጺዎችን በመብራት የመፈለጉ ጊዜ አሁን ነው። እርግጥ ነው እነዚህን ሰዎች መድረክ ላይ ተፍ ተፍ ሲሉ አናገኛቸው ይሆናል፤ በሰልፉ ፊተኛው ረድፍ ላናያቸው እንችላለን እንደዚህ ዓይነት ሰዎች የአደባባይ ስዎችም ላይሆኑ ይችላሉ ጭዋታቸው ከሂሳባቸው ጋር ነው። በንጉስ ዳዊት ዘመን ስሙ አኪጦፌል የተባለ ሰው ነበር መጽሓፍ ስለዚህ ሰው ሲናገር “ምክሩ እንደ እግዚአብሄር ምክር ነበረች” ይለዋል እነዚህ ሰዎች ዋና ትርፋቸው ከኋላ ሆነው የተመረጡና የደቀቁ ሃሳቦችን የመምራት ክህሎት ላላቸው ማቅረብ ነው። ሁላችንም በሁሉ ነገር ላይ እኩል ዕውቀት የለንም ወይም ሁሉን አናውቅም። የአርበኞች ግንቦት ሰባት ወገኖቼ ከወንድማችን ብርሃኑ ዕምነት ጋር ተጣምረው ከጥሪው ባሻገር ብዙ ርቀትን ተጉዘው እነዚህን ዓይነት ሰዎች የመፈላለጉን ጉዳይ ትግሉ ከሚጠይቃችው ግብዓቶች እንደ አንዱ በመውሰድ ሊተጉ ይገባል ብዬ አምናለሁ።

ለእኔ ጋሽ መስፍን (ፕሮፌሰር መስፍን ወልደማርያም) በዘመናቸን ልናያቸው ከሚገቡን የተመስጥዖ-እሳቤ ባለቤቶች አንዱ ነው ብዬ አምናለሁ። ችግሩ እንደርሱ ዓይነት ሰዎች ያጠለቁት መነጽርና አብዛኞቻችን ያጠለቅናችው ለየቅል መሆናቸው ነው። ጋሽ መስፍን በዘመኑ ” አረ ሃገር ገደል ገባች” ሲል “አብደሃል” ፤ “የለም የለም” ሲላቸው “ጨለምተኛ” እያሉት ሃገር በህሊና ዕውራን እየተመራች ገደል አፋፍ፟ ላይ ስትደርስ ፤ ሰው እያለ እንደሌለ ሃገር በእኛ ዘመን ነገር አለሟ ሲያከትም ማየት እንደርሱ ዓይነት ሰዎችን እንዴት አያበሳጭ?። አሁንም እንዲህ ዓይነት ሰዎችን የቱንም ያክል ርቀት ተጉዘን ልናቀርባቸው ይገባል።

ሰዎች ወደ ተመስጦ – እሳቤ ልክ ሲደርሱ ያጠለቁት መነጽር ነገሮችን ከግል ጥቅማቸው አንጻር እንዲመለከቱ አይፈቅድላቸውም። የተመስጦ – እሳቤ ባለቤት ለመሆንም የግድ በታላላቅ የትምህርት ተቋማት ማለፍ ብቻም አይደለም ሰው ሆኖ መገኘት እንጅ!። እርግጥ ልሂቅ ማን ነው ? የሚለውም ገና የሚያከራክረን የቤት ስራችን ነው። በአንድ ከፍተኛ ተቋም ውስጥ አልፎ ከሆዱ በቀር ሌላ ነገርን አሻግሮ ማየት ካልቻለ ለኔ እንዲህ ዓይነት ሰው የሰለጠነ እንስሣ ነው። ለእንዲህ ዓይነት ሰው ባህል፤ ቋንቋ ፤ ማንነት ማለት ምንም ማለት አይደሉም። ሆዱ ካልጎደለ በቀር ምንም ነገር ቢገላበጥ ግድ አይሰጠውም። ነገን ማየት አይሆንለትም ከእንስሣ አቅም በላይ የሆነን ነገር ማሰብ ያቅተዋል እናም እንደ አህያዋ ” እኔ ከሞትኩ ሰርዶ አይብቀል”ን ነጠላ ዜማ እያዜመ ኖረ ሞተ ይሆናል የእርሱ ነገር።

ጽሁፌን ሳጠቃልል ለአርበኞች ግንቦት ሰባትም ሆነ ለእኛ ያለኝን ሃሳብ እንደ ዜጋ በመሰንዘር ነው። ለድርጀቱ መሪዎች የምለው የድርጅቱ ጥንካሬ የሚለካው በየደረጃው ያሉ መዋቅሮቹ በተገቢው መሰረት ላይ ሲመሰረቱ ብቻ ነው እናም በየጊዜው ሳይደክሙና ሳይታከቱ መዋቅሮቹን መፈተሽ፤ ዕውቀት ነዳጅ ነውና ወደ ሚፈለገው ድል ለመድረስም ሆነ ከድል በኋላ ለሚኖረው አስቸጋሪ ስራ አባላቱ በስነ-ምግባር የታነጹ እንዲሆኑ አስፈላጊውን ትምህርት አቅሙ ባላቸው ሰዎች እንዲሰጡ ማድረግ ጋንገስተሮችን እንዳንፈለፍል ፤ ምክርና ሃሳብ ከየትም አቅጣጫ ይምጣ ያለመናቅ ማስተናገድን መልመድ። ለእኛ አድማጮች እንግሊዞች ቸርችልን እንዳገኙ እኛ ደግሞ ብርሃኑን እንደተቀበልን ይታየኛል።፡የመሪ ያለህ ብለን እንደጮህን ከስጦታችን ጋር መፍሰሰ ደገሞ የእኛን አስተዋይነት ይጠይቃል። ጩኽታቸው ወደ ጸባዖት ደርሶ ሙሴን የተቀበሉ እስራኤላውያን በሙሴ ላይ ደንጋይ ሊወረውሩ እንደተነሱ የማይሆን ነገርን በመወረወር የመከራ ጊዜአችንን አናስረዝም። እንግሊዞች ቸርችልን ለጊዜው የሚያስፈልግ ትክክለኛው ሰው እንደተቀበሉት እኛም የእኛውን ብርሃኑን እንዲህ ብለን እንቀበለው። ሰልፍ የጀግና ነው ድል ግን የግዚአብሄር ነው። በቸር ስንብቱልኝ።

ለማንበብ እዚህ ይጫኑ

የኤርትራው ወንድማችን አቶ ተስፋዬ ገብረ አብ ፕ/ር ብርሀኑ ነጋ ካስመራ ወደ አሜሪካ በተመለሰ ሰሞንና የአድዋ ድል በሚዘከርበት ወር (February 3, 2016) አንድ መጣጥፍ በድረ ገጾች (http://www.zehabesha.com/amharic/archives/50599 ፣ http://www.ethiofreedom.com/andargachew-in-my-mind-tesfaye-gebreab/) ድረ ገጾቹ ደግሞ በፌስ ቡክ በኩልም አድርሰውናል። ተስፋዬ ገብረ አብ “አንዳርጋቸው (ፅጌ)ን በምናቤ” ይለናል። ተስፋዬ ገብረ አብ ምናባዊ ናቸው ቢልም ሁለት ነገረ-ሃሳቦቹ አልተመቹኝም። አንዱና ዋነኛው (የምኒልክና አድዋ ወቀሳ) መልስ ያሻዋል ወቀሳው እውነት ስላልሆነ። ሁለተኛው (የአንዳርጋቸው በእስር መንደላቀቅ) እውን የተስፋዬ ምናብ ነው በሚል አንስቼዋለሁ።

ሁለቱ ነገረ-ጉዳዮች አንዱና ዋነኛው በአድዋው ጦርነት ወቅት አማራው ትግራይ ላይ ላደረሰው ጉዳት፣ የዛፍ መቆረጥና የዶሮ መፈጀት፣ ይቅርታም አላላችሁ፣ ካሳም አልከፈላቸሁ የሚለው ክስ ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ የአንዳርጋቸው ፅጌን የኢትዮጵያ እስር ቤት ቆይታ አልጋ በአልጋነት፣ መንደላቀቅ በምናቤ ታየኝ ነው። ከአለሙም ከአሰቡም እንዲህ ደግ ደጉን ነው።

ወጋችንን “ምናብ” በተሰኘው ቃል ፍቺውን በማየት ብንጀምርስ? በሚያስገርም መልኩ ባዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ ስር የሚገኘው የኢትዮጵያ ቋንቋዎች ጥናት ማዕከል ያሳተመው የኣማርኛ መዝገበ ቃላት ሆነ የከሳቴ ብርሃን ተሰማ የአማርኛ መዝገበ ቃላት ምናብ የተሰኘ ቃል ድርሳናቸው ውስጥ አልተገኘም። ቢሆንም የ1994ቱ የባህሩ ዘርጋው “ዘርጋው የአማርኛ መዝገበ ቃላት” እና የ1995ቱ የይላቅ ሀይለማርያም “ሐበሻ የአማርኛ መዝገበ ቃላት” በድርሳናቸው ገፅ 84 እና ገፅ 175 “ምናብን” “በቅርብ በስሜት ህዋሳት እማይደረስባቸውን ነገሮች በአይነ ህሊና እንዲደረስባቸው የሚያደርግ ተፈጥሯዊ ሀይል” እና “ከእውነታ ከተገኙ ስሜቶች በመነሳት እውን ያልሆነ አዲስ ስሜታዊ ወይም ሀሳባዊ ምስል በህሊና ውስጥ መፈጠር ምናብ ይባላል” ይሉናል።

እነዚህን የምናብ ብይኖች ሰንቀን ተስፋዬ ገብረ አብ የአንዳርጋቸው ፅጌን የኢትዮጵያ እስር ኑሮ በምናቡ እንዲህ ነው ያየው “አንዳርጋቸውንም አየሁት። …ጠረጴዛው ላይ ቁጭ ብሎ ኮምፕዩተር ከፈተ። ምንም አልፃፈም። ዘጋውና ተነሳ። ወደ ደጅ ወጣና በረንዳው ላይ ቁጭ አለ። ሰማዩ ላይ መልሶ አፈጠጠ። ከጥቂት ደቂቃዎች ማፍጠጥ በሁዋላ አይኖቹን ጨፈናቸው። በዚያ መልኩ ብዙ ቆየ። …”

ይቺ የተስፋዬ ገብረ አብ ምናብ በምኞት ደረጃ ለአንዳርጋቸው ፅጌ እንዲሁም ለሌሎች የኢትዮጵያ የፖለቲካ እስረኞች፣ ጋዜጠኞች፣ አክቲቪስቶች የእስራቸውን አያያዝ ያድርግላቸው ቢያሰኝም መሬት ላይ የኢትዮጵያ የእስር ቤት ሁኔታ እና እስረኞች አያያዝ ያየና የሰማ ግን የተስፋዬን ምናብ መሳለቅ ነው ቢል አያስወቅስም።

ምናብ በስሜት እማይደረስባቸው ነገሮች በአይነ ህሊና ወይንም ቀለል ባለው የምናብ ፍቺ ከእውነታ ከተገኙ ስሜቶች በመነሳት እውን ያልሆነ ምስል በህሊና ውስጥ መፈጠር ሲሆን በሁለቱም ብይን ቢሆን የተስፋዬ ምናብ አያስኬድም። ሲጀመር ታስታውሱ እንደሆን የኢትዮጵያ ውጭ ጉዳይ ሚኒስተር ዶ/ር ቴዎድሮስ አድሃኖም ስለ አንዳርጋቸው እስር ሲጠየቁ ልማታችንን እናስጎበኘዋለን፣ ኮምፒውተርም ሰጥተነው አንዳርጋቸው መጽሀፍ እየጻፈ ነው። ብለውን አልነበር፤ ታዲያ የተስፋዬ ምናብ እጠቅሳለሁ “..ጠረጴዛው ላይ ቁጭ ብሎ ኮምፕዩተር ከፈተ። ምንም አልፃፈም። ዘጋውና ተነሳ።” ምኑን ምናብ ሆነ የዶ/ር አድሃኖም ኮፒ ፔስት ነው እንጂ!!! ይቺ ኮፒ ፔስት ተስፋዬ ጽሁፎች ውስጥ ድሯን አደራች።

የኢትዮጵያ እስር ቤቶችን ጓዳ ካንድ ሁለት ጊዜ በላይ አይቼ አላውቅም። ግን በዚሁ እድሜዬ የታሰሩ ወገኖቼን፣ ቤተሰቦቼን ጥየቃ በተለያየ ጊዜ የእስር ቤቶቹን ደጃፍ አይቻለሁ። የታሰሩ ወገኖቼን እንግልትም በሚገባ አውቃለሁ። ታስረው የተፈቱ ወገኖቼን የመንፈስ ስብራት አዳምጫለሁ፣ ታዝቤያለሁ። በድርጊቱ ፀያፍነት እንዲሁም ድርጊቱ የተፈፀመባቸውን ወገኖች ጉስቁልና የተነሳ ባደባባይ መናገር የማንቸለውን ትተን፤ አሁን በቅርቡ እንኳን የዞን ዘጠኝ ብሎገር እህታችን እንኳን ለአድራጊው ለሰሚው የሚያሳዝን እርቃነ ገላዋን፣ መለመላዋን ወንዶች መርማሪ ፊት ቁማ ስትመረመር አልነበር? የተነገረው ይህን ያህል ከከበደ ያልተነገረ ስንቱ አለ? ስንቱ የአካል ቁስል ተረፈው፤ ስንቱ የመንፈስ ስብራት ደረሰበት፤ ስንቱ በሞት ተሰናበተ። ተስፋዬ ይህንን የኢትዮጵያ እስር ቤት የምድር ገሃነም እኮ ነው በምናብህ ገነት ያስመሰልከው። በእውነት ሲጀመር የዶ/ር አድሃኖምን መግለጫ ምናቤ ነው አልከን፤ ሲቀጥልም አንዳርጋቸው የኢትዮጵያ መንግስት እስረኛ ሲፈልግ የሚወጣ፣ ሲፈልግ የሚገባ፤ የኢትዮጵያ እስረኛ ከአሳሪዎቹ ጋር መሳፈጡን ነገርከን። ይህ ያንተ ምናብ ጡርነቱ ቢቀር ፍትሐዊ አይደለም።

ይቺኛዋን ነገረ ወጌን ልቋጭ፣ ተስፋዬ አንዳርጋቸውን ካነሳህ አይቀር በስም ጠቅሰህ ለስብሃት ነጋ አንዳርጋቸውን ፍቱትና ለንደን ይግባ ያልከውን መልዕክት ወድጄልሃለሁ። ለሚሰማ ጥሩ መልዕክት ይመስለኛል። ግን ማን መልካም ነገር ይጠላል?

ወደ ተስፋዬ ገብረ አብ ነገረ አድዋ፤ ነገረ ምኒልክ ጥላት ቅቢያ

ያራዳ ልጆች እንደሚሉት ወደ ገደለው ስንገባ እኔም እንደታዘብኩት የፌስ ቡኩ ዮሀንስ ሞላም በትክክል እንደገለጸህ ሀሳብህን ለመግለጽ የሌለ ግለሰብ/ ገፀ-ባህሪ ትፈጥራለህ። በዚህኛው ፅሁፍህም ይህንን የአድዋ ሰበዝ የምኒልክ ሰበዝ ለማምጣት ተድላ የሚባል ባንተ አባባል “ቀዌ” “መንዜ” ፈጠርክ። በዚህ በድረ-ገፅ በተሰራጨው መጣጥፍህ ከተድላ፣ ከብርሃኑ ጠባቂ ኤርትራዊው ወታደርና ከአንተ እንግዳ በስተቀር በሙሉ ኢትዮጵያ ውስጥ የሚታወቁ ግለሰቦች ናቸው። የማይታወቀው፣ ብለሀል ወይ ተብሎ የማይጠየቀው የአንተ አፈ-ተስፋዬ፣ “ተድላ” ነው። ተድላ “መንዜ” ነው ፦ ስንተረጉመው ያው ነፍጠኛ ነው። አማራ ነው ማለት ይሆናል።

የማትናገር ወፍ እርሟን ብትናገር እለቁ እለቁ አለች እንደሚባለው ነፍጠኛው ተድላ፣ አማራው ተድላ፣ “መንዜው” ተድላ፣ “ቀዌው” ተድላ አፈ-ተስፋዬ ሶስት ነገር ተናገረ ለአፍቃሬ-ኢህአዴጉ ለሪፖርተሩ አዘጋጅ ለአማረ አረጋዊ። ነገሮቹን እጠቅስና የሚመሰለኝን እውነት አስከትላለሁ። አውዱን ላለማዛባት እንዳለ እጠቅስና መልስ የሚያሻውን አሰምርበታለሁ።

ነገረ-ተስፋዬ ወአድዋ ወምኒልክ አንድ
ጥቅስ (1) “የኢትዮጵያ ስልጣኔና ስልጣን የትግሬ እና የአማራ መሆኑን አምናለሁ። እንግዲህ አሁን ለመግዛት ተራችሁ ሆኖአል። … አንድ ነገር ግን በጥብቅ ማወቅ አለባችሁ። የምትወድቁበት ዘመን ሲደርስ ስልጣኑን መልሳችሁ ለኛ መተው ነው። OLF በመካከሉ ከገባ እናንተም እኛም የምንሊክን ቤተመንግስት ለዘለአለሙ አናገኘውም።…”

ሲጀመር የኢትዮጵያ ስልጣኔና ስልጣን የሁሉም ኢትዮጵያውያን ነው። በማስረጃ መነጋገር ይቻላል። ሁለተኛ “OLF” የሚለው ቃል እዚህ ተመርጦ የገባው አሁን ኢትዮጵያ ውስጥ በመጣው የኦሮሞ ብሔረሰብ ንቅናቄ ምክንያት ከሆነ ያሳዝናል – ከሞጋሳው ተስፋዬ ብዕር ይሄ መውጣቱ። ለወግ ያህል “OLF” ማለት ኦሮሞ ማለት አይደለም። “OLF” የኦሮሞ ፖለቲከኞች ያቋቋሙት አንድ ፓርቲ ነው። የኦሮሞ ህዝብ እንደፍላጎቱ በተለያዩ ፓርቲዎች ተወክሎ አይተናል። ይወከላልም። “OLF” እንደ ፓርቲ በዲሞክራሲያዊ ኢትዮጵያ ውስጥ በህዝብ ምርጫ ስልጣን ቢይዝ ከዚህ በፊት እዚያች ምድር ላይ ያልተፈጠረ ምን ሊፈጠር ይችላል? ምንም። ስለዚህ ይህ ማስፈራሪያ “OLF በመካከሉ ከገባ እናንተም እኛም የምንሊክን ቤተመንግስት ለዘለአለሙ አናገኘውም።” አይሰራም።

ከዚሁ ነገረ-ጉዳይ ሳልርቅ ተስፋዬ “… የምንሊክን ቤተመንግስት ለዘለአለሙ አናገኘውም።” ይላል። መንበሩ፣ ቤተ መንግስቱ የኢትዮጵያ እንጂ የምኒልክ የግል ሀብት ወይም ንብረት አይደለም። ስንት ነገስታት ከምኒልክ በፊት ስንት ነገስታት ከምኒልክ በሁዋላ ኢትዮጵያን አስተዳድረዋል። አፄ ምኒልክ እዚህ ለምን በብቸኝነት ይነሳሉ? እንዳልኩት መንበሩም ላይ እኮ ሌሎችም ነበሩበት።

ነገረ-ተስፋዬ ወአድዋ ወምኒልክ ሁለት
ነፍጠኛው አፈ-ተስፋዬ ለአፍቃሬ-ኢህአዴጉ አማረ አረጋዊ እንዲህ ይለዋል።
ጥቅስ (2) “…የትግሬ ህዝብ ወንድማችን ነው። እየተፈራረቅን ገዝተናል፤ …። ‘ምኒልክ ዮሃንስን ሸውዶ ነው ዙፋን የያዘው’ ምናምን ብላችሁ እየተቆጣችሁ ስለመጣችሁ…”

የትግራይ ህዝብ የኢትዮጵያ ህዝብ አንድ አካል ነው። እሱ ምንም አያጠያይቅም። “ምኒልክ ዮሃንስን ሸውዶ ነው ዙፋን የያዘው” ይቺኛዋ ነች ችግሯ። ሲጀመር ስልጣን ቅብብሎሽ ነበር፤ ነውም። ሽወዳ የሚባል ነገር የለም። በየዘመኑ ሁሉም ሁለን ነገር አድርጎ ነው ስልጣን የነጠቀው። እኔ ኢትዮጵያን የገዙ፣ ያስተዳደሩ እና ሕይወታቸውን የሰው መሪዎችን አንስቼ ጥላት አልቀባም። ቢያንስ ቢያንስ ግን ተስፋዬ አፄ ዮሀንስ እኮ ቀዳሚውን አፄ ተክለ ጊዮርጊስን ገሎ እኮ ነው ንጉሰ ነገስት የሆነው። ይቺ የምኒልክ በክፉ መነሳት ሰሞኑን የአድዋ ድል መዘከሪያ ወር ስለሆነ ያንን የኢትዮጵያ ህዘብ የድል፣ የነጻነት ምሳሌ ጥላት ለመቀባትና ለማስቀባት ካልሆነ በስተቀር ምን የተለየ ፋይዳ አለው። ፈሊጥም ከሆነ ነቀርሳ ፈሊጥ ስለሆነ ቢቀርስ? ወዳጄ ተስፋዬ ለመነበብ ከሆነ ብዙ አቅም አለህ። እሱኑ ተጠቀም ታሪክ ውስጥ እየገባህ አትዳክር ማጡን አትወጣውም።

ነገረ-ተስፋዬ ወአድዋ ወምኒልክ ሶስት
ተስፋዬ በገጸ ባህሪው-አፍ እንዲህ ይላል። ለውይይት እንዲመች ከዚህ በታች የጠቀስኩትን የተስፋዬ ገብረ አብን ሀሳብ በቁጥር አስቀምጨዋለሁ።

ጥቅስ (3) “…የትግሬ ህዝብ ወንድማችን ነው። እየተፈራረቅን ገዝተናል፤ አይደለም እንዴ? ‘የሞትንም እኛ – የነገስንም እኛ’ እንዲሉ። የናንተ ችግር መቶ አመታት በተራራ መሃል ተቀብራችሁ መኖራችሁ ነው። አሁን ባነናችሁ። ‘ምኒልክ ዮሃንስን ሸውዶ ነው ዙፋን የያዘው’ ምናምን ብላችሁ እየተቆጣችሁ ስለመጣችሁ እንግዲህ ቤተመንግስቱንም ባንኩንም ትተንላችሁዋል። (1)ርግጥ ነው፤ በአድዋ ጦርነት ከምኒልክ ጋር የመጣን ጊዜ አንዳንድ ጉዳት አድርሰናል። (2)ብዙ ዛፎች ቆርጠናል። (3)ብዙ ዶሮዎች ፈጅተናል። መቸም ይሄ በክፋት የተደረገ አይደለም። (4)ካሳ ባለመደረጉ ብትቀየሙ እንገነዘባለን።”

ተስፋዬ የምር ይሄ በእውነት አሳፋሪ ስራ ነው። እንዲያው ሰምተኸዋል ተብሎ ቢታሰብ እንኳ መልሶ ለመናገር ከተናጋሪው የባሰ ደካማነት ነው። መፃፍም አልነበረበትም። ከተፃፈ ደግሞ ሀላፊነቱ ያንተ ነው። ለሪከርድ ያህል ግን መታረም ይኖርበታል። እውነታው ከላይ ከ1-4 የተዘረዘረው ስላልሆነ።

እሺ ይህ ሁሉ ጉዳት ደረሰ እንበል። ሲጀመር በአድዋ ጦርነት ወቅት የጦሩ አዛዦች የጦርነቱ ጀግኖች የመሀል አገር ሰዎች ብቻ ሳይሆኑ የትግራይም የኤርትራም ሰዎች ናቸው። እነ ራስ መንገሻ እነ ራስ አሉላ ዋና ዋናዎቹ የጦር አበጋዞች ነበሩ እና በምን ተለይቶ ነው ነፍጠኛው ትግራይ አካባቢ እና ዶሮዎች ላይ ጉዳት አደረሰ የሚባለው?

ካሳ የሚባለውም ቢሆንስ ((4ኛዋ) “ካሳ ባለመደረጉ ብትቀየሙ እንገነዘባለን።”) ካሳ እኮ ለጎረቤት ለባእድ እንጂ ለራስህ አካል እንዴት ይታሰባል? አኻ እዚህ ጋ ለካ ልምድ አለ። አደይ ኤርትራ በተገነጠለች እና የጎረቤት መንግስት በመሰረተች ማግስት አዲሲቷን ሀገር የብአዴን አባላት ነፍጠኛውን ወክለው አስመራ ሄደው ይቅርታ ጠይቀዋል ለካ። ተስፋዬ እንግዴህ ሰሞኑን እንደሚናፈሰው ከሆነ ደግሞም ውስጥ አዋቂም አይደለህ “የህወሀት የትግራይ ሪፐብሊክ” ሀገርና መንግስት ሊመሰረት ነውና እንደተለመደው ለይቅርታና ለካሳ ክፍያ ተዘጋጁ ከሆነ ባለ-ልምዱ ብአዴንና አዲሱ የኢትዮጵያ መንግስት የሚያደርጉትን ያድርጉ። ኢትዮጵያውያንና ትውልደ-ኢትዮጵያውያን ይህ ጉዳይ አይመለከታቸውም። አጥፊዎቹም እነሱ አይደሉም ታገሰኝንና ማስረጃውን እዘረዝራለሁ።

ጣሊያን ከአስመራ ተንደርድሮ ትግራይን ያለከልካይ ሲፈነጭባት ኢትዮጵያውያን የወንድሞቻቸው መናቅ መደፈር ግብግብ አድርጓቸው ከመስከረም ወር ጀምሮ አምስት ወር ተጉዘው ነው ትግራይ የገቡት። የሄዱትም እኮ ትግራይን ለማቅናት አልነበረም። ትግራይና ኤርትራን የወረረውን የጣሊያንን ጦር ለማስወጣት እንጂ። እድላቸው አመድ አፋሾች ሆኖ ላከሰላችሁት እንጨት ለበላችሁት ዶሮ የልጅ ልጆቻቸው ይቅርታ ጠይቁ ካሳ ክፈሉ ተባሉ ይርጋ የሌለበት ክስ። ከሆነ አይቀር እንዲህ ነው። ኢትዮጵያውያን “ዛፍ ቆረጡ” “ዶሮ ፈጁ” ነው የምትለው ተስፋዬ? ኢትዮጵያውያን እነሱስ የከፈሉት የሕይወት መስዋዕትነት? ሕይወት መቸም ከዛፍና ከዶሮ አንሶ ዛፍና ዶሮ ቆረጡ ፈጁ ተብሎ ይወራል?

መጣጥፍህን በዚህ ሳምንት ያሰራጨኸው ተናግሮ ለማናገርም ከሆነ ጉዳይህ ተሳክቶልህ ነበር ግን ከሸፍክ። አንተ ባልጠበቅከው አጋጣሚ የበእውቀቱ ስዩም “ከአሜን ባሻገር” የሰውን አእምሮ ሰንጎ ያዘልህ። ባይሆን ለመልስ-መልስ ከመጣህ ያኔ ትንታጎቹን ጠብቅ። በፊትም አቅማቸውን አሳይተውኻል። ሲያሻቸው ሁለት አመት ታግሰው ሲያሻቸው በሳምሰንግ ሰካነር “አሁንስ ፈራሁ” አሰኝተውኻል። ማንን ፈርተው ዝም ይላሉ ብለህ ነው?

ኢትዮጵያውያን የከፈሉትን የሕይወት መስዋዕትነት ተስፋዬ መቸም አላነበብክ አልሰማህ ከሆነ አባትና ልጅ የጦር አበጋዞች ያለፉበት የ19 እና የ20 አመት ሙሽሮች ከጫጉላ ቤት ወጥተው የተማገዱበት ስንቱ አባወራ ያለፈበት ስንቱ ትዳር አልባ ስንቱ የሙት ልጅ የሆነበትን የአድዋ ጦርነት ነው እኮ ዛፍ ዶሮ እያልክ የምትሳለቀው። ኢትዮጵያውያን አባትና ልጅ የጦር አበጋዞች፣ ሙሽሮች፣ አባ-ወራዎች እማ-ወራዎች ጉብሎች ኮበሌዎች ካንድ ቤት የወጡ ወንድማማቾች እህትማማቾች ሕይወታቸውን እኮ ላገራቸው የለገሱት ስጦታ ነው። እድለኞች ሆነው ምኒልክን የመሰለ መሪ ያገኙ ነበሩ። ቢያንስ የነሱ የልጅ ልጆች አይታዘቡንም ዛፍ ቆረጡ ዶሮ ፈጁ ስንል። ሐውልት ባናቆምላቸው ቢያንስ ሲዘለፉ ሲወቀሱ ዝም አንልም። ክብር ለአድዋ ጀግኖች- ክብር ለአድዋ ሰማዕታት ከመቶ ሀያ አመት በሁዋላም ቢሆን መስዋዕትነታቸውን አንዘነጋም።

የኔ ነገር ሐውልት ባናቆምላቸው ስል ምን ትዝ አለኝ አይቁጠርብን እንጂ ካንድም ሁለቴ ለወጉን ለጣሊያኖች በዚሁ በዚሁ በኛው ምድር በወጉት ሀገር ለወታደሮቻቸው ሀውልት ቆሞላቸዋል በኤርትራ ዶግአሊ https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Dogali#/media/File:Dogali_Monument.jpg
እንዲሁም በትግራይ አድዋ https://www.flickr.com/photos/nichelin/4998221948/። እኛ ዛፍ ቆረጡ ዶሮ በሉ እያልን ማፈሪያ ስራ እንሰራለን።

መስዋዕትነት እያልኩ ትንሽ መረር አልኩ መሰለኝ። እሱን ላቆይና “ጉዳት አድርሰናል- ዛፍ ቆርጠናል-ዶሮ ፈጅተናል” የሚለውን ነገረ-ሀሳብ እስኪ ይሁን ብለን እናሰላስለው። እውነታው ግን ትግራይ የጦር አውድማ ስለነበረ ምንም ምርምር አያሻውም በሰው ሕይወትና በአካባቢ ላይ ጉዳት ደርሷል። ጥያቄው ግን ይህንን ጉዳት ያደረሰው ሕይወቱን የገበረለት የኢትዮጵያ ጦር ነወይ? ነው።

የኢትዮጵያ ታሪክን ያጠናና የጻፈ ወዳጅም ጠላትም አፉን ሞልቶ ጉዳት አድራሹ የኢትዮጵያ ጦር ነው አላለም። ተስፋዬ ከየት አመጣኸው? ተስፋ አደርጋለሁ የነገር ቅሪት የነገር እርሾ እየያዝክ እንዳልሆነ።

ሆነም ቀረም እውነታው ይህ ነው።

1)በጦርነቱ ዋዜማ ጣሊያኖች በበሽታ የተለከፉ ከብቶች አምጥተው ምፅዋ አራግፈው የኢትዮጵያ ከብት ሁሉ በበሽታ እንዲያልቅ ምክንያት ሆኗል ትግራይንም ጨምሮ። ጉዳት አንድ

2)አፄ ዮሀንስ ካለፉ በሁዋላ የትግራይ ባላባቶች ስልጣን ለኔ ይገባል ለኔ ይገባል በማለት በተደጋጋሚ ጦርነቶችን አካሂደዋል። በዚሁ ሳቢያ እርሻ ተስተጓጉሏል። የአካባቢ ውድመት ደርሷል።(በነገረ-ወጋችን ስመ-ገናናው የአድዋው የተድአሊው (የዶጋሊው) ጀግና ራስ አሉላም ወንድማቸውም ይህን በመሰለ የጎጥ ውጊያ ነው ሕይወታቸውን ያጡት)። ጉዳት ሁለት

3)እኔም እንዳቅሚቲ በወዳጆቼ ጥረት የታሪክ መጻሕፍት የማንበብ እድል ገጥሞኛል። ጣሊያኖችም እንደፃፉት ኢትዮጵያን እንደጠላት ይፈርጃት የነበረው ዋይልድም እንደፃፈው ጣሊያኖች አምባአላጌ ድረስ ሲመጡ ማገዶና ዶሮ ከሮም አይደለም ያስመጡት። እዚያው ትግራይ ውስጥ ያለውን ጨፍጭፈው ነው የተጠቀሙት፤ ጉዳት ሶስት። በምን ሂሳብ ነው የኢትዮጵያ ጀግኖች የራሳቸውን ዛፍ ቆረጡ የራሳቸውን ዶሮ ፈጁ ተብለው ስማቸው የሚነሳው? እየተስተዋለ?

4)ቢያንስ ቢያንስ እትጌ ጣይቱ ያስደረመሱትን የመቀሌን ምሽግ ጣሊያን የገነባው እኮ የትግራይን ደን መንጥሮ ነው። ማጆር ጋሊያኖ የመቀሌው ምሽግ በኢትዮጵያ ጦር እንዳይሰበርበት በአካባቢው ያለውን ደን ምሽግ የሰራበት አልበቃ ብሎት የኢትዮጵያን ጦር ይሸሽጋል ብሎ ጨፍጭፎታል አስጨፍጭፎታል። ደኑ አልበቃ ብሎት በአስካሪዎቹ በመርስነሪ ቅጥረኞቹ የአካባቢውን የኦርቶዶክስ አብያተ ክርስቲያናትን ደፍሯል አስደፍሯል። አቦይ ተስፋዬ አስካሪዎቹ ደግሞ ማን እንደሆኑ ልቦናህ ያውቀዋል።

5)የአዲግራት ምሽግ ይሰበርብኛል ብሎ የተንበቀበቀው ጣሊያን ከአድዋ ጦርነት በፊት ካዲግራት መቀሌ በሚወስደው አቅጣጫ እኮ ደኑ የኢትዮጵያን ጦር ይደብቃል እንጨቱም ማገዶ ይሆናል ፍራቻ ከ 20 ኪሎሜትር በላይ የተንሰራፋውን ደን አስጨፍጭፏል። ተስፋዬ በአዲግራት የነቀኛዝማች ታፈሰን እጅ የቀመሰው ጣሊያን እኮ ከአድዋም ጦርነት በሁዋላ ከዛሬ ነገ ጀግኖቹ ኢትዮጵያውያን እርዴን ይሰብሩብኛል ፍራቻ አዲግራት ዙሪያ ያለውን ደን ያስጨፈጨፈው በየት አውራጃ ሰዎች እንደሆነ ይቺን ጉድ ልብህ እያወቀ ምነው በኢትዮጵያውያን ላይ ታላክካለህ?

እርግጥ ነው ምኒልክን አድዋ ላይ ነጩም ሌላውም የሚረባረበው ይቺ ኢትዮጵያ ለምንላት አገር ተምሳሌት ስለሆኑ ነው። የመንፈስ ጥንካሬና የነፃነት ልዕልና ስላጎናፀፉ ነው። ምን ይደረግ እንግዲህ? ተስፋዬ ገብረ አብና መሰሎቹ እናንተም ጻፉ እኛም እናበራየዋለን። ምኒልክና አድዋም ይኸው በመቶ ሀያኛ አመታቸውም እየተዘከሩ ነው። በድጋሚ ሐውልት ባናቆምላቸው የት እንደወደቁ ባናውቅ ቢያንስ ሲዘለፉ ሲወቀሱ ዝም አንልም። ክብር ለአድዋ ጀግኖች- ክብር ለአድዋ ሰማዕታት ከመቶ ሀያ አመት በሁዋላም ቢሆን መስዋዕትነታቸውን አንዘነጋም።

ከዚህ የበለጠ ዝርዝር ማወቅ ለምትፈልጉ አንባቢያንም ተስፋዬ ገብረ አብም ወዳጅ ጠላትም የአድዋ ድል መቶኛ አመትን ኢትዮጵያ ባከበረችበት ወቅት ብዙ ጥናቶች ለአንባቢያን በቅተዋል። እነሱን ገልበጥ ገልበጥ ማድረግ ነው። የታሪክ ምሁሩ የአስናቀ አሊ The environmental impact of the (Adwa) campaign ለአካባቢው ውድመት ጥሩ መነሻ ጥናት ነው። እሱን ማንበብ ነው። የአስናቀ አሊ ወራሾች እንዲሁም የአሳታሚው የአ.አ.ዩ. ፈቃድ ስለሌለኝ ጥናቱን ፖስት ማድረግ አልችልም።
ቸር ያቆየን
(February 10, 2016)
ለጸሀፊው አስተያየት መለገስ ለምትፈልጉ (danlinet@yahoo.com) ኢጦማር ብትሰዱ ይደርሰኛል።

በኢትዮጵያ ውስጥ የመሬት ባለቤትነት ጥያቄ ጉዳይ፣ የመሬት ላራሹ ጉዳይ ሙሉ መልስ ጠፍቶት እነሆ ግምሽ ምዕተ ዓመትን ፈጀብን። ዛሬም ግን ይህ ጥያቄ እንደገና ተቀጣጥሎ እልባት ካላገኘ አገራችን ከችግር ትወጣለች ማለት የማይሆን ነገር ነው።

የመሬት ይዞታን ጉዳይ በተመለከተ በኢትዮጵያ ውስጥ ያሉ ወገኖች የተለያየ ኣሳብ ያላቸው ይመስላል። አንዱ ወገን ችግሩ መሬት የመንግስት መሆኑ ሳይሆን የመንግስት የፖለቲካ ቁርጠኝነቱ ዝቅተኛ መሆኑ ነው ይላል። መንግስት ጠንካራና ለሃገር ኣሳቢ ቢሆን መሬት በመንግስት መያዙ ጥሩ ነው አይነት ይከራከራሉ። በሌላ በኩል በተለይም ከመንግስት ኣካባቢ ደግሞ የመሬት ባላቤትነት ጥያቄ እውን ከሆነና ገበሬው እስከ መሸጥና መለወጥ ሃላፊነት ከተሰጠው ምን አልባት መሬቱን እየሸጠ በሰፊው ይፈናቀላል የሚል ነገርም አለ። ይሁን እንጂ ታዲያ መንግስት መሬት እንዲሸጥ እንዲለወጥ የማልፈልገው ገበሬው ይፈናቀልብኛል ይልና እራሱ መንግስት ግን ሚሊዮን ህዝብ ሲያፈናቅል ይታያል። የሆነ ሆኖ መሬት ወደ ግል ይዞታ መዛወር አለበት የሚለውን ኣሳብ የሚቃወሙ ሌሎች ምክንያቶችም አሉ። ነገር ግን ሁሉም ሚዛን የሚደፉ ሆነው አይታዩም። በኢትዮጵያ ውስጥ መሬት በመንግስት ብቻ መያዙና በተለይ ገበሬው ከተፈጥሮ መብቱ ላይ ተቆንጥሮ መሸጥና መለወጥን ስለተከለከለ ከባድ አገራዊ ኪሳራዎች አምጥቶብናል። ዛሬ በዚህች ጽሁፍ ስር ውይይት የምናደርገው መንግስት መሬትን በስስት የራሱ ኣድርጎ በመቆየቱ ሳቢያ በተፈጠሩ ጉልህ ችግሮች ዙሪያ ነው።

እነዚህ ችግሮች የሚከተሉት ናቸው

1. ኢኮኖሚያዊ ችግሮች

መሬት ከትራንዛክሽን ሲወጣና መሸጥ መለወጥ ሲከለከል ኣንድ የምንገድበው ትልቅ ሃይል ዲማንድ (ፍላጎት) ነው። ይህ ረቂቅ ሃይል ደግሞ የእድገት ዋና ሞተር ነው። መሬት ትልቅ እና ሰፊ ሃብት ሲሆን ይህ ሃብት ከገበያ ሲወጣ ከሚመጣው ችግር አንዱ ዲማንዲንግ ወይም ፈላጊ የሆነ አርሶ አደር ማፍራት አለማስቻሉ ነው።

መሬት ከገበያ ሲከላ ገበሬው በተለይም በከፍታ ቦታ ላይ የሚኖረው በአማካይ ኣንድ ሄክታር በታች ነው የሚያርሰው የሚባለው ህዝብ ዘላለም ህይወቱ በአንድ ሄክታር መሬት ዙሪያ ብቻ እንዲወሰን ያደርገዋል። ራእያማ አይሆንም። መሬት ገበያ ላይ ስለሌለ ለከርሞ ጠንክሬ ሰርቼ ትንሽ መሬቴን ሰፋ ኣድርጌ ሁለት ሶስት ሄክታር አርሼ ኑሮየን አሻሽላለሁ ብሎ አያስብም። ይሄ ደግሞ ገበሬውን “ቢዝነስ ማይንድድ” እንዳይሆን ስለሚያደርገው ገበሬው በዓመት ሁል ጊዜ የሚያመርተው ለዚያች ከእጅ ወደ አፍ ለሆነች ለራሱ ትዳር ብቻ ነው። ለገበያ አያመርትም ማለት ነው። ይህ ችግር በአጠቃላይ በአገሪቱ ማክሮ ኢኮኖሚ ላይ የኢኮኖሚ ድንዛዜን (economic stagnation) ያመጣል። የኢኮኖሚው እንደረጋ ውሃ መሆን ደግሞ በከፍተኛ ሁኔታ ከሚጨምረው የህዝብ ብዛት ጋር ተዳምሮ ድህነት በፍጥነት እንዲያድግ ያደርግብናል።

ኢትዮጵያ ወደ መካከለኛ ገቢ ወዳላቸው አገሮች እየተጓዝን ነው ትላለች። እንዴት ሆኖ ነው በአንድ ሄክታር መሬት ላይ በታሰረ ገበሬ ወደ መካከለኛ ገቢነት የምንሻገረው? በአማካይ ስድስትና ኣምስት ቤተሰብ ይዞ ኣንዲት ሄክታር የሚደነጉረው ገበሬ የቱንም ያህል ቴክኖሎጂ ያፈራውን የእርሻ ምርት ግብዓት ይጠቀም በዚያች መሬት ላይ የሚያመርተው ምርት ውሱን ነው የሚሆነው። የቱንም ያህል ምርት ቢጨምር ከወጪ ቀሪ የሚያገኘው ገቢ ገበሬውን የተሻለ ቤት የሚያሰራው፣ ኤሌክትሪክ እንዲጠቀም የሚያደርገው፣ ስልክ እንዲጠቀም የሚያደርገው፣ ምቾት ያለው አልጋ እንዲገዛ የሚያደርገው፣ ልጁን በጥሩ ሁኔታ ለማስተማር የሚያስችለው፣ ቴክኖሎጂ ያፈራቸውን ቁሳቁስ እየገዛ እንዲጠቀም የሚያስችል ገቢ የሚያስገኘው ኣይሆንም። ለምን ካልን ችግሩ የመሬት ጥበት ነውና። ችግሩ የመሬት አጠቃቀም ነውና። ስለዚህ ኢትዮጵያ በዚህ የመሬት ፖሊሲ ወደ መካከለኛ ገቢ ወዳላቸው አገሮች እያደገች ነው የሚለው አባባል የፖለቲካ ፕሮፓጋንዳ ከመሆን እንደማያልፍ ያሳያል። ከዚህ በተቃራኒው ግን ከዚህ ፖሊሲ የተነሳ ድህነት ሊጨምር ይችላል። እየሆነም ነው። በመሆኑም የመሬት ባለቤትነት ጉዳይ ከፍትህ ጥያቄው ባሻገር ለድህነታችን ከፍተኛ ሚና ኖሮት ይታያል። የኢትዮጵያ የግብርና መር ፖሊሲ ዘላቂ ግብ ሰማኒያ በመቶ የሚሆነውን ህዝብ መሬት እንዳይሸጥ እንዳይለውጥ አድርጎ በማሰር ተግባራዊ አይሆንም። አገሪቱ ወደ ኢንዱስትሪ ስታድግ የገበሬው ቁጥር እየቀነሰ ነው የሚሄደው። ሰባ ሚሊዮን ህዝብ ገበሬ አድርገን በመሬቱ ላይ ጥፍር አድርገን አስረን አይደለም ወደ ኢንዱስትሪ የምንዘረጋው። መሬትን በትራንዛክሽን ውስጥ በማስገባት የገበሬው ቁጥር እየቀነሰ ይሄድና ኢንዱስትሪው እየሰፋ ይመጣል። ሁሉም አገር የገበሬ ቁጥር እየቀነሰ ነው የሚመጣው። ጃፓንን ብናይ ግማሽ ሚሊዮን ህዝብ የማይሞላ ነው የሚያርሳት፣ አሜሪካንን የሚያህል ግዙፍ አገር ሶስት በመቶ የማይሆን ነው የሚያርሰው ይባላል። ኢትዮጵያ ውስጥም የገበሬው ቁጥር ይቀንሳል የሚል ነገር አይደለም ሊያሳስበን የሚገባው። የሚያሳስበን ያ ግብርናን ትቶ ወደ ከተማ የሚመጣው ሰው ጉልበቱን የሚያፈስበት ኢንዱስትሪ መኖሩ ላይ ነው። በመሆኑም በሂደት ቁጥሩ ይቀንሳል። ነገር ግን ሰባ ኣምስት ሚሊዮኑን ህዝብ እዚያው ብጥስጣሽ መሬቱ ላይ እንዲቆይ ካደረግነው አጠቃላይ እድገታችንን አደንዝዞ የሚያቆይ ይሆንብናል።

በአጠቃላይ ኢኮኖሚያዊ ተጽእኖውን ስናይ ይህ የመሬት ባለቤትነት ጥያቄ ጉዳይ በማክሮ ኢኮኖሚያችን ላይ ጉልህ ተጽእኖ ፈጥሮብን ይታያል። መሬትን የሚያህል ትልቅ ሃብት ከገበያ መርህ አውጥቶ እናድጋለን ማለት ብዙ መሰናክሎች አምጥቷል። መሬት ይሸጥ ይለወጥ ሲባል የመሬትን ዋጋ እንደ ሸቀጥ ዝቅ ማድረግ ኣይደለም። መሬት እጅግ የከበረ ሃብት ነው። አንድ ገበሬ መሬት ሲገዛ አየር ንብረት ነው የሚገዛው፣ መኖሪያ ኣገር ነው የሚገዛውና ውሳኔው ትልቅ ነው። ይህን ትልቅ ሃብት ገበሬው በሃላፊነት ቢሰጠው ህዝቡ ሁሉ ሊሸጥና ችግር ሊፈጠር ይችላል ብሎ ማሳብ ትልቅ ስህተት ነው። ሌሎች አፍሪካ አገራት እንደዚያ አላደረጉም በተለይ የኢትዮጵያ ገበሬ ደግሞ የተሻለ ነገር ካላየ ዝም ብሎ አይሸጥም። ዋናው ጉዳይ ግን የመሸጥ የመለወጥ ህጉ በራሱ በኢኮኖሚ ላይ የሚያመጣውን ተጽእኖ ነው ማየት ያለብን። መሬት በዲማንድና ሰፕላይ ህጎች ስር ሊተዳደር ይገባዋል። ይህ ሲሆን ስራና ሰራተኛ ይገናኛል፣ ገበሬው በገበያ መሃል ፈጣን ተዋናይ ይሆናል። ስለዚህ የመሬት ባለቤትነት ጉዳይ በኢትዮጵያ በከፍተኛ ሁኔታ የኢኮኖሚ ጥያቄያችን ነው። የመሬት መሸጥ መለወጥ ጉዳይ በ GDP መጨመር ላይ ጉልህ ሚና ኖሮት ያታያል። ስለመሬት ባለቤትነት ስናወራ መንግስት ምንም መሬት አይኑረው ማለት አይደለም። የኢትዮጵያ መሬት ሊያዝ የሚገባው በመንግስት፣ በኮሙኒቲዎችና በግለሰብ መሆን አለበት። ከተሜውና ገበሬው በይዞታው ላይ ሙሉ ስልጣን ሲኖረው፣ ኮሙኒቲዎች በጋራ የሚይዙት መሬት ኖሮ ያንን ሲያለሙ፣ መንግስት ደግሞ በግለሰቦችና በኮሙኒቲ ያልተያዙ መሬቶችንና ወንዞችን የተፈጥሮ ሃብቶችን ተራሮችን ደኖችን ይዞ ሁሉም በየፊናቸው ሲሰሩ ነው GDP የሚያድገው። መሬት የህዝብ ነው ይባላል። ነገር ግን አበበ መሬት የለውም፣ በርሶማ መሬት የለውም፣ ኦባንግ መሬት የለውም፣ ከሲቴ መሬት የለውም፣ ሃልቼ መሬት የለውም፣ ኪሮስ መሬት የለውም። እነዚህ ባንድ ላይ ህዝብ ቢባሉም መሬት የላቸውም። ይህ የሚያሳየው መሬት የህዝብ ነው የሚለው ፍልስፍና ማታለያ እንጂ በርግጥ መሬት የመንግስት ብቻ ነው።ይሄ ኣሰራር በራሱ የኢኮኖሚውን እንቅስቃሴ በቀጥታም በተዘዋዋሪም ይጎዳል። በመሆኑም ዛሬም የኢትዮጵያ ልጆች ከድህነት ለመውጣት፣ ከአሳፋሪ ረሃብ ለመላቀቅ የመሬት ላራሹን ጥያቄ እንደገና ሊያነሱ ይገባል።

2. የመንቀሳቀስ መብትን መገደብ

ሌላው ጉልህ ችግር ደግሞ መሬትን መንግስት በህዝም ስም ብቻውን ስለተቆጣጠረ በተለይ ገበሬው ከቀበሌ ቀበሌ፣ ከቆላ ደጋ ልዛወርና የእርሻ ስራየን ልቀጥል ብሎ እንዳያስብ ሆኗል። የመንቀስቅቀስ መብት በህገ-መንግስት የተቀመጠ ቢሆንም ከአንድ ቀበሌ ወደ ሌላ ኣካባቢ ሄዶ መሬት ገዝቶ ለመኖር አያስብምና መሰረታዊ የመንቀሳቀስ መብቱን ተነፍጎ ይታያል። ዘዴ በተሞላበት ሁኔታ ገበሬው ታስሯልና የመሬት ላራሹ ጥያቄ ነጻ ሊያወጣው ይገባል። መንቀሳቀስ በራሱ ትልቅ ነገር ነው። ኦፖርቹኒቲዎችን ለማየት፣ አማራጭ የህይወት አቅጣጫዎችን ለማየት ሊሆን ይችላል የሚንቀሳቀሰው። ስለዚህ ይህ መብቱ ይከበር ዘንድ ዛሬም ልጆቹ የመሬት ላራሹን ጥያቄ ሊያነሱለት ይገባል።

3. መሬት ለሌላቸው መሬት እንዳያገኙ እንቅፋት መሆን

አገራችን አንድ የገጠማት ችግር ደግሞ በዚያች በተጣበበች መሬት ላይ የሚኖረው ገበሬ የወለዳቸው ልጆቹ ለአቅመ አዳምና ሄዋን ሲደርሱ ትዳር ያምራቸዋል፣ መሬት ይሻሉ። ገበሬው ያቺን አንድ ሄክታር መሬት ሲያካፍል ድህነት በከፍተኛ ሁኔታ እየጨመረ መጣ። ከዚህ ይልቅ መሬት በሃገሪቱ ገበያ ላይ ቢገኝ ኖሮ ያ የተወለደ ልጅ እዚህም እዚያም ብሎ ቆላና ደጋ ወርዶና ወጥቶ ባለ መሬት መሆን በቻለ። መሬት የመግዛት ነገር ፈጽሞ በኢትዮጵያ ገበሬ አእምሮ የማይታሰብ መሆኑ ያመጣው ነገር ያ ጎጆ ያማረው ወጣት ወይ ተሰዶ ወደ ከተማ ይሄዳል ወይ ከዚያው ከባቱ ጋር እየተጋፋ ይኖራል። ይሄ ከፍተኛ ችግር ሊፈታ የሚችለው በመላ ሃገሪቱ መሬት በገበያ ላይ እንዲውል በማድረግና መረጃን ለገበሬው በማድረስ ነው።

4. ግብርናውን ከሁለ ገብ ስራ እንዳይወጣ ማድረጉ

መሬት የመሸጥና የመለወጥ መብቱ ለገበሬው ይተው ሲባል የሞኝ ኣሳብ ማሰብ ትክክል አይደለም። ይሸጥ ይለወጥ በተባለ ማግስት እየሸጠ ይሄዳል የሚባለው ነገር ስህተት ነው። ወዴት ይሄዳል። ከሁሉ በላይ ያቺ መሬትስ ስንት ታወጣለችና ነው። ሁለቱን በሬዎቹን ቢሸጥ ከመሬት ሽያጩ ሊበልጥ ይችላል። በሮቹን ሸጦ ኣገር ጥሎ ኣይጠፋም። ዋናው ነገር ገበሬው የሚሸጠው ከአንድ የግብርና ስራ ወደ ሌላ ሊዛወር ይሆናል። አንድ ገበሬ አንድ ሄክታር መሬት ሸጦ አንዲት ከፍተኛ የወተት ምርት የምትሰጥ ላም ቢገዛና ያቺ ላም በቀን ሃያ ኣምስት ሊትር ብትታለብ ከዚህ ከወተት ሃብት የሚያገኘው ገቢ ከዚያ ኣንድ ሄክታር ላይ ከሚያገኘው ሰብል በእጥፍ ይበልጣል። ስለዚህ ገበሬውን ኣማራጮችን በማሳየት ግብርናው ትኩረት እንዲያደርግ ማሳየት ነው ከችግር የሚያወጣን። ይህ ሁሉ ግን ከመሬት ባላቤትነት ሙሉ መብት ጋር ይያያዛልና እንደገና መሬት ላራሹ::

5. ገበሬው ከባንክ ብድር እንዳያገኝ መሰናክል መፍጠሩ

ይነስም ይብዛ በተለይ ገበሬው መሬቱን ኣስይዞ ከባንክ የመበደር መብቱ ሊጠበቅ ይገባዋል። ብድር ለግብርናው መነሳት ዋና ሞተር ነው። ገበሬው ከአገሩ ሃብት የመካፈል የመበደር መብቱም ሊጠበቅ ይገባዋል። ጥያቄው የኢኮኖሚ ጥያቄ ብቻ ሳይሆን የፍትህ ጥያቄም ነውና ገበሬው ቀጥታ የብድር ተጠቃሚ ይሆን ዘንድ ዛሬም መሬት ላራሹ ሊነሳ ይገባዋል። ብድር በቡድን እንሰጣለን የሚል ነገር አይሰራም። በግለሰብ ደረጃ የመሬት ባለቤትነት መብቱ ተከብሮለት መሬቱ ተተምኖ ያወጣለትን ያህል ተበድሮ ሊሰራበት ይችላል። አንዳንዶች ይህ አሰራር ባንኮችን ያከስራል ይላሉ። ገበሬው ተበድሮ መክፈል ቢያቅተው መሬቱ ያን ያህል ተሽጦ ላያወጣ ይችላል ብለው ይሰጋሉ። በኢትዮጵያ ሁኔታ መሬት መሸጥ መለወጥ ከተጀመረ ገበያው ይጦፋል ፈላጊ ይጨምራል እንጂ የሚያከስር አይሆንም። የህዝብ ብዛቱን ማየት አለብን። መሬት የሌለውን ማየት አለብን። ስለዚህ ይህ ኣሳብ ኣሳሳቢ ኣይደለም።

6. ገበሬውን የፖለቲካ ጥገኛ ማድረጉ

መሬት የመንግስት በሚል ስም ደርጉ ህዝቡን መያዣ ኣድርጎት ነበር። አንድን ገበሬ ከመሬቱ ማፈናቀል ቀላል ጉዳይ ነበር። ህወሃት የመራው መንግስት ስልጣን ሲይዝ ደግሞ መሬት የመንግስትና የህዝብ ነው በሚል ያንኑ ደርጉ የነበረውን ሶሻሊስታዊ የመሬት ኣያያዝ ተግባራዊ አድርጓል። ኢትዮጵያውያን በተፈጠሩበት ምድር የኣንድ የፖለቲካ ፓርቲ ደጋፊ ካልሆኑ መሬት ማስፈራሪያ እንደሆነ ይገለጻል። በምርጫ ጊዜም ገበሬው የፈለገውን እንዳይመርጥ የስነ ልቡና ጫና መፍጠሪያ ዘዴ በመሆኑ በርግጥ የኢትዮጵያ ህዝብ ከዚህ ኣስከፊ ተጽዕኖ ነጻ ይወጣ ዘንድ ዛሬም መሬት ላራሹ የሚል ትውልድ ያስፈልጋል።

7. ሙስናን ማብዛቱ

አንዱ የሃገራችን ትልቅ ችግር በተለይ በአሁኑ ሰዓት ከመሬት ጋር የተያያዘ ሙስና ነው። በመሬት አስተዳደር አካባቢ የሚሰሩ ሰዎች እንደሚያጋልጡት በኢትዮጵያ ውስጥ እንደ መሬት አስተዳደር በሙስና የተዘፈቀ መስሪያ ቤት የለም። በተለይ በከተማ ቦታ አካባቢ ከፍተኛ ሙስና አለ። መሬት የመንግስት ብቻ ሳይሆን የግልም ቢሆን መንግስት ለቡድንና ለግልም ቢያካፍል ይህ ችግር በጣም ይቀንስ ነበር። ከዚህ በተጨማሪም ዜጎች መፈናቀል ሊገጥማቸው ሲል ለመብታቸው ቆመው በገበያ ተደራድረው የሚገባቸውን ተቀብለው ኣካባቢውን ሊለቁ ይችላሉ። በአሁኑ ሰዓት ያለውን ችግር እንመልከት። የአዲስ አበባውን ማስተር ፕላን ተግባራዊ ለማድረግ በሚል በአዲስ አባባ ዙሪያ የሚገኙ ገበሬዎች ላይ የማፈናቀል ችግር መጣ። ትልቁ ችግር የሆነው የአዲስ አበባ መስፋፋት ሳይሆን እነዚህ የሚፈናቀሉ ገበሬዎች በመሬቱ ላይ ሙሉ መብት ስለሌላቸውና መብቱን መንግስት ስለነጠቃቸው በዋጋ መደራደር አልቻሉም። መንግስት የሆነች ተመን ሰርቶ ያባርራቸዋል። ይህቺ ካሳ ተብላ ለሚፈናቀለው ገበሬ የምትሰጠው ገንዘብ ደግሞ ለኣንድ የመንግስት ሰራተኛ የአንድ ወር ደመወዝ ናት። እስከ ሃያ ሺህ ብር በወር የሚያገኙ ባለ ሙያዎች አሉ። ይህ ገበሬ ትዳሩን ሁሉ አፍርሶ እንዲሄድ የሚደረገው በዚህች በአንድ ወር ደመወዝ መሆኑን ስናይ በርግጥ አገራችን ውስጥ ከፍተኛ የፍትህ መጓደል እንዳለ ቁልጭ ኣድርጎ ያሳየናል። ሌላው ትልቅ ችግር ደግሞ የመሬት ነጠቃው ነው። ሬኒ ሌፈርት የተባለ ፈረንሳዊ ተመራማሪ እንደዘገበው ኢትዮጵያ ሰባት ሚሊዮን የሚሆን መሬት ለመሬት ነጠቃ አዘጋጅታለች። የተሰጠውና ሊሰጥ የታሰበው ተደምሮ ማለት ነው። ይህ ሁሉ መሬት በመንግስት የሚሰጠው በምስጢር ሰነድ ነው። ብዙ ግልጽነት የሌለው ቢዝነስ ውስጥ መንግስት ገብቶ ይታያል። እነዚህ መሬት ነጣቂዎች የውጭ አገር ሰዎች ብቻ ሳይሆኑ ኢትዮጵያውያንም ናቸው። እነዚህ ሃይላት ደግሞ ገበሬው የመሬት ባለቤት እንዲሆን የመሬት ባለቤትነት ጥያቄ እንዲነሳ ኣይፈልጉም ምክንያቱም መሬት የመንግስት ስለሆነ ነው የመሬት ነጠቃ በሰፊው የሚኖረው። ይህ ሁሉ ችግር ዞሮ ዞሮ ከገበሬው የመሬት ባለቤትነት ጥያቄ ጋር ስለሚያያዝ እነሆ ዛሬም የኢትዮጵያ ገበሬ መሬት ላራሹን ይሻል።

8. የተፈጥሮ ሃብት ጥበቃ ችግሮች

በርግጠኝነት መናገር የምንችለው ነገር ቢኖር በኢትዮጵያ ውስጥ የመሬት ባለቤትነት ቢረጋገጥ የተፈጥሮ ሃብት ጥበቃ ስራው ይጠናከራል ይጨምራል። በአሁኑ ሰዓት አንዱ ትልቁ ኣሳሳቢ ጉዳይ የአፈር ክለት ነው። በየዓመቱ ወደ ሰላሳ ሺ ሄክታር መሬት የሚደርስ አፈር እየታጠበብን ይገኛል። ይሄ በረጅም ጊዜ በጣም ኣሳሳቢ ጉዳይ ነው። ብዙ ነገር ብናጣ ልንተካው እንችላለን። ዛፍ ቢቆረጥ ልንተክለው እንችላለን። የኣፈር ክለት ግን በጣም የሚጎዳን ጉዳይ በመሆኑ በዚህ ላይ ትኩረት ካላደረግን የምግብ ዋስትናችን ከችግር ኣይወጣም። በርግጥ ገበሬው መሬቱ የራሱ እንደሆነ ሲያውቅ በከፍተኛ ሁኔታ መሬቱን የመጠበቁ ስራ ስለሚጨምር ኣጠቃላይ በሃገሪቱ የአፈርና ውሃ ጥበቃ ላይ ጉልህ ሚና ይኖረዋልና ዛሬም መሬት ላራሹ ያስፈልጋል።

9. ዜጎችን ወደ ህገ ወጥ ስራ መምራቱ

መሬት ላራሹ ሲባል ለገበሬው ብቻ ሳይሆን ለከተማውም የሚል መልእክት አለው። ይህ መፈክር በአዲስ መንፈስ ሲነሳ ከተማውንና ገጠሩን ሁሉ ኣገናዝቦ ነው። በመሆኑም ኣንዱ የመሬት ባለቤትነት መብት ሲከበር የሚመጣው ጉዳይ ዜጎች ላልሆነ ህገ ወጥ ድርጊት አይጋለጡም። ቦታው ያንተ አይደለም ቤትህን ስትሸጥ ጣራና ግድግዳውን ብቻ ሽጥ የሚባል ነገር ዜጎችን ለሌላ ተጨማሪ ውል ዳርጎ ታይቷል። ዜጎች የርስታቸው ገመድ በወደቀባት ምድር መሬትን የማግኘት መብት ያላቸው ሲሆን ይህ መብታቸው ሲነካ ለተለያየ ችግር እንደሚጋለጡ ኣንዱ ማሳያ ነው። በመሆኑም የኢትዮጵያውያን የመሬት ባለቤትነት ጥያቄ የከተሜውንም የገጠሩንም ህዝብ ኑሮ ግራ ያጋባና ችግር ፈጣሪ በመሆኑ ኢትዮጵያውያን የመሬት ላራሹን ጥያቄ ኣንስተው በድል ሊቋጩት ይገባል።

በአጠቃላይ ኢትዮጵያ አገራችን የመሬት ላራሹን ጥያቄ ከፍ አድርጋ ልታነሳ የሚገባበት ዘመን ላይ ናት። ይህ ጥያቄ በዚህ ዘመን ሲነሳ ጠለቅ ባለ መረዳት ላይ ሊመሰረት ይገባዋል። ስለ መሬት ፖሊሲ ስናወራ በዚህ ስር የሚጠቃለሉ ጉዳዮች አሉ። እነሱም የመሬት አጠቃቀም፣ የመሬት ማኔጅመንት፣ የመሬት ኣስተዳደርና የመሬት ባለቤትነት ጥያቄዎች ናቸው። የመሬት ማኔጅመንታችንን ስናይ ምንም እንኳን መንግስት ግብርና መር ነው ዋናው ፖሊሲየ ቢልም ግን በተግባር መሬቱ ለኣፈር ክለት ሲጋለጥ፣ የተፈጥሮ ደን ሲመናመን፣ የመስኖ አጠቃቀም በጣም ዝቅተኛ ሆኖ እናያልለን። በአንድ ወቅት እስከ ኣርባ በመቶ የሚሆነው የሃገሪቱ መሬት በደን የተሸፈነ ነው እየተባለ የሚነገርላት ኣገር ዛሬ የተፈጥሮ ደን ሽፋኗ ወደ ሁለት ፐርሰንት አካባቢ ነው። ይሄ በጣም ኣሳሳቢ ጉዳይ ነውና ለመሬት ላራሹ ጥያቄ ለመሬት ፖሊሲ መሻሻል ጥያቄ አንዱ አነቃቂ ጉዳይ ነው። በሌላ በኩል ደግሞ የመሬት አጠቃቀማችንን ስናይ በአሁኑ ሰዓት ወደ ኣስራ ሁለት ሚሊየን ሄክታር መሬት የታረሰ ሲሆን ከዚህ ውስጥ እጅግ እጅግ ብዙው ከፍታ ቦታ ላይ ባሉ ገበሬዎች የታረሰ ነው። በሌላ በኩል ከፍ ሲል እንዳልነው እስከ ሰባት ሚሊየን ሄክታር ደግሞ ለመሬት ነጠቃ ተዘጋጅቷል። ይህ መሬት በመስኖም በዝናብም ይለማል። በዚህ ላይ በአሁኑ ሰዓት ኣስር ሚሊዮን በላይ ህዝብ እየተራበ ነው። ይህ ሰባት ሚሊዮን ሄክታር መሬት በአግባቡ ቢታረስ እነዚህ ወገኖቻችን ኣይራቡም ነበር። እሁን እኛ ኢትዮጵያውያን ርቦናል ብለን ዓለምን የምንለምነው እንደዚህ እያልን ይመስላል። ይቅርታ የዓለም ህዝብ ሆይ! ቆላ ያለውን መሬታችንን ሳናርሰው ቀረን፣ በመስኖ ከሚለማው መካከል ኣስር በመቶ የሚሆነውን እንኳን ሳንጠቀምበት ቀረን በመሃል የኣየር መዛባቱ መጣና ረሃብ ላይ ነንና እርዱን እያልን ነው። ሰው የሚታረስ መሬት፣ ውሃ፣ ጉልበት እያለው መራብ የለበትም። ይህንን ስናይ ሁሉን ኣሟልተን የጎደለን የፖለቲካ ቁርጠኝነትና የፖሊሲ ጉዳይ በመሆኑ ኢትዮጵያዉያን የመሬት ላራሹን ጥያቄ ከብሄራዊ ክብራችን ጋር ኣያይዘን የምር ልንነሳ ይገባል። ስለ መሬት ኣስተዳደር ሙስና ከፍ ሲል ስለገለጽኩ ኣልደግመውም። በኣጠቃላይ ከላይ የዘረዘርናቸው ኣራት የመሬት ፖሊሲ ኣቅጣጫዎች እኛን ኢትዮጵያውያንን በምግብ ራሳችንን እንድንችልም እንዳንችልም ያደርጋሉ። ጥሩ ፖሊሲና የፖለቲካ ቁርጠኝነት ካለ ኣገራችን ወደ ተሻለ ምእራፍ ትሻገራለች። ይህ ካልሆነ ግን የህዝብ ብዛት ሲጨምር ርሃብና የኑሮ ውድነት ስለሚያጠቁን ኢትዮጵያውያን እንደገና መሬት ላራሹ።
እግዚአብሄር ኢትዮጵያን ይባርክ!
አስተያየት ካለዎ በሚከተለው ኢሜየል ያገኙኛል geletawzeleke@gmail.com

ይህን የያዝነውን የየካቲት ወር እኔ የምኖርበት ቀዬ ምዕራባውያን የጥቁሮች ወር በማለት ወሩን በሙሉ የሀገሩን ጥቁር ገድል ሲዘክሩ በወሩ አጋማሽ አንዱን ቀን ደግሞ የ(ሮማው ቅዱስ) ቫለንታይን በአል፣ በቫለንታይን ማግስት ደግሞ የቤተሰብ ቀንም ብለው ስራ ዘግተው ያከብራሉ። ቫለንታይን አሁን አሁን የፍቅረኞች በአል ቢባልም ሲጀመር ሰማዕቱ ቅዱስ ቫለንታይን የንጉሱ ህግ ለከለከላቸው ጋብቻን በማፈጣጠም፣ ለተከለከሉ ክርስቲያኖች ቃለ-እግዚአብሔርን በማስማት፣ የታመሙትን በመፈወስ ነው ታሪክ የሚያውቀው፤ ፊታውራሪ ገበየሁ አባጎራውንም የአምባላጌውን ጀግና የአድዋውን ሰማዕት ታሪክ የሚያውቀው “የአድዋ ስላሴን ጠላት አረከሰው ገበየሁ በሞቴ ግባና ቀድሰው” እየተባለ ሲወሳለት ነው። የሁለቱም ሰማዕትነት ደግሞ ከውትድርና፣ ከተገፉ፣ ነፃነታቸውን ከተገፈፉ ሰዎች ጋር መያያዙ ነው። ካለፉት አስርት አመታት ጀምሮ በሀገራችንም ይሄ የቫለንታይን፣ የተውሶ በአል በህግ ባይደነገግም ይከበራልም፤ ይሸቀጣልም። መዋዋስ በአለም ያለ ስለሆነ ደግ ደጉን መዋስ ክፋት የለውም። ባይሆን ለእኛ እንደሚመች አድርጎ መዋስ ነው። እኛም እኮ ለአለም ቢያንስ ቡናን ጠንከር ካለም በእነ ድንቅነሽ (ሉሲ) ዘመንም እንደዛሬው እየተሰደድን ነበር ምድርን በሰው እንድትሞላ ያደረግነው። ህንድ የሚገኙ ዘመዶቻችን ሲዲዎችን፣ ሩሲያዊው ባለቅኔ ፑሽኪንንም ለአፍሪካም አሳማን ያበረከትን እኛ ነን። መዋዋስ ያለ ነው ለማለት ነው።

እኛም ታዲያ በሰማዕቱ ቅዱስ ቫለንታይን መንፈስ በሰማዕቱ ፊታውራሪ ገበየሁ አባጎራው መንፈስ የጥቁር የነፃነት መንፈስ – አድዋን ጣይቱን ፍቅርን አጣምረን እናወጋለን። የአድዋ ከብረት የጠነከረ መተሳሰብን፣ የአድዋ የፍቅር የነፃነት መንፈስን በጣይቱ እናያለን። ስለ ነፃነታችን ተምሳሌዎች ከዚህም በላይ ቢወራላቸውስ? እነሱ እኮ እንዲህ ባዮች ናቸው፤ ወዳጄ አለም በየነ ታዋቂው ብዕረኛ ሙሉጌታ ሉሌን ጠቅሶ እንደተረከልን “ከአድዋ ድል በኋላ መኳንንቱና ወታደሮቻቸው በንጉሠ ነገሥቱ ፊት በየተራ እየቆሙ በፉከራና በሽለላ አገሩን ያደባልቁት ነበር፡፡ ተራው የራስ መኮንን በሆነ ጊዜ ግን እንዲህ ብለው ተናገሩ፡፡ ‘ጃንሆይ ይህንን ድል የሰጠን ቸር ፈጣሪ ምናለ የልጅ ልጆቻችንን ጠላቶች ዛሬ በእጃችን ላይ ቢጥልልን? በነካ እጃችን ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ አውድመንላቸው እናልፍ ነበር’፡፡” ከራሳቸው አልፈው የእኛንም ስራ ነበር ማቃለል የሚመኙት። መታደል ነው የነሱ ትውልድ መሆን። ማን ያገኘዋል?

በኦርጂናሉ የቫለንታይን መንፈስ የጥቁር የነፃነት መንፈስ – አድዋን ፍቅርን በእቴጌ ጣይቱ በአምባአላጌው ጀግና በአድዋው ሰማዕት ፊታውራሪ ገበየሁ አባጎራው እና በስመ ጥሩው ራስ መኮንን አውድ የፍቅርን የእርቅን ሀያልነት አጣምረን እንዘክራለን። ዋናው የዚህ ፅሁፍ ምንጭ የቀኛዝማች ታደሰ ዘወልዴ የእቴጌ ጣይቱ የሕይወት ታሪክ ሲሆን፤ ቀኛዝማች ታደሰ የፊታውራሪ ሀብተጊዮርጊስንም ሕይወት ታሪክ ደርሰዋል። እነዚህ የቀኛዝማች ታደሰ ዘወልዴ መጸሕፍት አስገራሚ ናቸው ሁላችሁም ከየትም ፈልጋችሁ አንቡ። ለምታገኙት እውቀት ዋቢ እሰጣለሁ።

አምባአላጌ – ገበየሁ- መኮንን
የታሪካችን መጻሕፍት እንደሚያስነብቡት የአድዋው ጦርነት ከመካሄዱ ጥቂት ቀደም ብሎ አላጌ ተራራ (አምባአላጌ) ላይ የመሸገውን የጠላትን ጠቅላላ የጦር አያያዝ ለመገመት በፊታውራሪ ገበየሁ አባ ጎራ የሚመራ 1200 የሚያህል ጦር የአምባአላጌን ዙሪያ አስሶ እንዲመለሥ በራስ መኮንን ታዘዘ። ጦሩ ተንቀሳቅሶ ከአምባው ተጠጋ የዚያን ጊዜ ከጣልያን ቃፊሮች ጋር ተገናኘ እና ተኩሥ ልውውጥ ሆነ። በሙሉ አምባው ላይ የነበረው የጣልያን ጦር ለውጊያ ተንቀሳቀሰ። የገበየሁ ጦር አምባውን ለመውጣት በሚሞክርበት ጊዜ የጣልያን ጦር ከላይ ወደ ታች ያጠቃ ጀመር።

የኢትዮጵያ ወታደር ከፊት ያለው ጓደኛው ሲወድቅ እራሱም እስኪወድቅ ድረስ ወደ ፊት እንጂ ወደ ኋላ አላለም። ሁኔታው ሲታይ የፊት መንገድ ብቻ እንጂ የኋላ መንገድ የሌለ ነበር የመሰለው። በእንዲህ አይነት ሁኔታ አርድ፣ አንቀጥቅጥ ውጊያ ነበር ኢትዮጵያውያኑ ከአምባው አናት ደርሰው የጨበጣ ውጊያ የጀመሩት። ለቅኝት የወጣው ጦር ፍልሚያ ገብቶ ጀግኖች እነ አባ ወርጂ እነ ጊድር አንገት ለአንገት ተናንቀው ተሰውተው ፊታውራሪ ገበየሁም ቆስለው የጣሊያንን የአምባ አላጌን ጦር ከነአዛዡ በመግደልና በምርኮ በድል አጠናቀቁ። ዝርዝሩን ላነበበ ዝርዝሩን ለሰማ ጉድ ያሰኘ የውጊያ ገድል ነበር ምኒልክ ሳይደርሱ፣ ዋናው ጦር ሳይደርስ፣ እቴጌ ጣይቱ ሳይደርሱ፣ ራስ መኮንን ሳይደርሱ የተፈፀመ የጦር ገድል። ይህ የአምባአላጌ ውጊያ ለኢትዮጵያውያን የድል ጉሽ፤ የምስራች ሲሆን ለወራሪው የነጭ ጦር ደግሞ ምልኪ ነበር። መጪውን የተነበየ ታላቅ ተጋድሎ። ቀጣዩን ኩነት ግን ዛሬ ሆነን ስናየው አስገራሚ ነበር። ዜናውና ጀብዱው በነራስ መኮንን ሰፈር ሲደርስ ለየት ያለ ነገር ተፈጠረ። ጀግናው ፊታውራሪ ገበየሁ ያለ ዋናው አዛዥ ራስ መኮንን ፈቃድ ጦርነት በመግባታቸው ወደ ማረፊያ ቤት ገቡ።

የፊታውራሪ ገበየሁ በራስ መኮንን መታሰር በሁለቱ የግንባር-ቀደሙ ጦር አዛዦች መካከል ቅሬታን ፈጥሯል ወደፊት ደግሞ የመቀሌና የአድዋ ጦርነቶች አሉ ቂም ተያይዞ ጦር ሜዳ ተሂዶ! እንዴት ይሆናል? በተለይ ደግሞ በእኛ በዛሬ እውቀት ማለትም የገበየሁን ማለፍ እና መኮንን እና ገበየሁ ሳይታረቁ ይቅር ለእግዚአብሔር ሳይባባሉ ቢያልፉ ኖሮ መኮንንም ቢሆኑ ፀፀቱም የሚለቃቸው አይመስልም። በተለይ ደግሞ ነገሩን ያወሳሰበው ሳታስፈቅድ ለምን ተዋጋህ? እስሩና የ”ለምን ታሰርኩ” ቅሬታው ከፊታውራሪ ገበየሁ የአምባ አላጌ ድል በሁዋላ መሆኑ ነበር። ነገሩን ይበልጥ ያወሳሰበው ደግሞ በጣሊያንና በአስካሪው ጦር ክፉኛ በተደጋጋሚ የተጎዳው እና የተመታው መንፈሱም የተሰበረው ለአድዋ ድል ወሳኝ ሚና የተጫወተው የትግራይ ነፍጠኛ ዘንድ ግርምታ ጉምጉምታ መፍጠሩና ጥያቄ ማጫሩ ነው። የማይሸነፈውን የጣሊያን ጦር ያሸነፈ መሸለም ሲገባው እንዴት ይታሰራል? የትኛው ብልሃት የትኛው የፍቅር መፍትሄ ይሆን የፊታውራሪ ገበየሁና የራስ መኮንን የግንባር-ቀደሙን ጦር አዛዦች ቅሬታ የሚፈታው? የፍቅር መፍትሄዋ እትጌ ጣይቱ ይሆኑ? እንዴት? በሰማዕቱ ቅዱስ ቫለንታይን መንፈስ የጥቁር ኩራትን – አድዋን ጣይቱን ፍቅርን የፍቅር መላ የፊታውራሪ ገበየሁና የራስ መኮንን እንዲሁም የትግራይን ጦር ያረጋጋ መፍትሄ ምን ነበር?

ቀጣዩ ትረካ በቀኛዝማች ታደሰ ዘወልዴ የጣይቱ ብጡል የሕይወት ታሪክ መፅሐፍ (ገጽ 22-23) ላይ የተመረኮዘ ነው። እዚህ እልባት ጋር ይፈቀድልኝና አቶ ፍስሓ አጥላውን ላመስግን የቀኛዝማች ታደሰ ዘወልዴ የጣይቱ ብጡል መፅሐፍን እንዳገኝ ስላደረገ።

የኢትዮጵያን ጦር ትግራይ ዘልቆ እንዳይገባ መክቶ ይይዛል የተባለው አምባአላጌ ላይ እርድ የሰራው ግምባር-ቀደሙ የጣሊያን ጦር በዋናው ሳይሆን በቃፊሩ የኢትዮጵያ ጦር ፍርክስክሱ ወጣ። ዜናውና ጀብዱው በዋናው ጦር አፄ ምኒልክ ሰፈር ሲደርስ ወዳጄ አለም እንዳወጋኝ ጦሩ አዘነ፤ ከፈረስ ወርዶም አለቀሰ አሉ። በድል ማግስት ለቅሶ፣ ጉዳዩ ወዲህ ነው። እዚህ ድረስ ተጉዘን መጥተን ሳንዋጋ ልንመለስ ነወይ ነው የሀዘኑ ምክንያት? ከጦርነቱ በሁዋላም ጀግናው ፊታውራሪ ገበየሁ ያለ ዋናው አዛዥ ራስ መኮንን ፈቃድ ጦርነት በመግባታቸው ወደ ማረፊያ ቤት ገቡ። ዜናው ጀብዱውም የገበየሁ መታሰር በእነ እቴጌ ጣይቱ ሰፈር ግን ችግር እንደፈጠረ ነው የታየው። በዚያ ዘመን ጣይቱም ምኒልክም ኢትዮጵያም ሙሉ ትኩረታቸው የነጩን የአውሮፓን ጦር በሙሉ ትኩረት በሙሉ መንፈስ በሙሉ ልብ በሙሉ ትጋት መርታትና ማባረር ነው። ይሄን የሚያደናቅፍ ምንም ነገር ትንሽም ሆነ ትልቅ በተለይ ጣይቱ ዘንድ የሚታለፍ አልነበረም። የአድዋ ድል አንዱ ማጠንጠኛም ይሄ ይመስለኛል። በዚያ ዘመንም ሆነ ዛሬም ሆነን ስናየው የፊታውራሪ ገበየሁ በራስ መኮንን መታሰር በሁለቱ የግንባር-ቀደሙ ጦር አዛዦች መካከል ቅሬታን ፈጥሯል። ቂም ተቋጥሯል። ይህንን ያለ ጣይቱ የፍቅር የእርቅ ጥበብ ማን ይፈታው ነበር? ይህንን ፀሐፌ ትዕዛዝ ገብረስላሴም መስክረዋል።

ቀኛዝማች ታደሰ ስለሁኔታው ሲገልፁ እንዲህ ይላሉ። “እትጌይቱ ባንድ በኩል ውጊያው ጠላትን ከትልቁ ጦርነት በፊት በማዳከም ረገድ የተወሰደ እርምጃ መሆኑን በመገንዘብ የፊታውራሪ ገበየሁን መፈታት በመሻት በሌላ በኩል በሁለቱ ባለ ስልጣኖች ቂም ምክንያት ሊከተል የሚችለውን ጥፋት በመገመት በአስታራቂነት በመቅረባቸው አስጊውን ሁኔታ በማስወገድ ይጠበቅ ለነበረው የአድዋ ጦርነት የህብረትና የትብብር ግንኙነት እንዲመሰረት አደረጉ።” ስለ ጉዳዩ ክብደት እና የጣይቱን የሀገር አደጋን፣ ጥልን፣ ፀብን በተደጋጋሚ የፍቅር ሀይል መቋጨት የራሳቸው ገለፃ ያልበቃቸው ቀኛዝማች ታደሰ የአፄ ምኒልክን የሰርክ ውሎና ታሪክ ፀሐፊን ፀሐፌ ትዕዛዝ ገብረ ስላሴን በዋቢነት በመጥቀስ እንዲህ ይላሉ “እቴጌ ጣይቱ በዚያ ወራት ያከናወኑትን ተግባር የተመረጠ ዠግና እንኳን ሊያጠናቅቀው እንደማይችል በመቁጠር አስተያየታቸውን ገልጸዋል”። ፍቅር የማያሸንፈው ነገር እዚህ አለም ላይ ምን አለ?

“እትጌ ጣይቱ” ይላሉ ቀኛዝማች ታደሰ “የጦር አበጋዙን ራስ መኮንንን ለጌታዬ የጦር ድግስ አላቆይም ብሎ ጠላቱን ተዋግቶ ድል ባደረገ ያሰርከው ድል ቢሆን ኖሮ ምን ልታደርገው ነበር?”

ራስ መኮንንም “ስለጦርነቱ በቅድሚያ ሳያማክሯቸውና ሳያስፈቅዷቸው መዋጋታቸውን በመቃወም እንዳሰሯቸው” ገለፁ።

“እትጌ ጣይቱ” ይላሉ ቀኛዝማች ታደሰ የተሰጣቸውን መልስን በመገምገም “እርሱ ሲዋጋ አንተ ጠላት ሲሰራው ለነበረው አጥር ጭቃ ታቀብል ኖሯል? ብለው የተግሳጽ ቃል ተናገሩዋቸው”። ፊታውራሪ ገበየሁም ተፈቱ።

“ጀግና እንደ ገበየሁ መሳሪያ እንደ ጎበዝ አየሁ” የተባለላቸው ፊታውራሪ ገበየሁ ድሮውንም ቢሆን የእቴጌን አስተዋይነት ፍትሕ ዐዋቂነት የሚያውቁትና የሚተማመኑት” ፊታውራሪ ገበየሁ ስለ ጉዳዩ በወቅቱ “የጌታዬን ጠላት [ደምስሼ] እንኳን ጣቶቼ በክር ታሰሩ እንጂ እኔንስ ነገ ጌታዬና እመቤቴ መጥተው ይፈቱኛል” አሉ ተብሎ ይነገራል። በዚህም “እትጌይቱ … በሁለቱ ባለ ስልጣኖች ቂም ምክንያት ሊከተል የሚችለውን ጥፋት በመገመት በአስታራቂነት በመቅረባቸው አስጊውን ሁኔታ በማስወገድ ይጠበቅ ለነበረው የአድዋ ጦርነት ሁለንተናዊ የህብረትና የትብብር ግንኙነት እንዲመሰረት አደረጉ”። የአድዋ ጦርነት ብዙ አስገራሚ ነገሮች አሉት። ወደፊትም ብዙ ይባልለታል። በዚህ ዘመንም ቢሆን ቫለንታይንን ፍቅርን ሰንቃ ጣይቱን የምትሆን ለኢትዮጵያ ታስፈልገናለች መቶ ሀያ አመት ሆነን እኮ። እናንተስ ምን ትላላችሁ?

መልካም የፍቅር ሰማዕታት ቀን!
አበቃሁ። (February 14, 2016)
ላስተያየታችሁ በዚህ ኢ-ጦማር አድራሻ ተጠቀሙ

አንድ የተምታታብኝ ነገር አለ:: ምናልባት ችግሩ ከእኔ ከሆነ እንጃ:: የኦሮሞ ፖለቲከኞች ነን የሚሉትን አንዳንድ ሰዎች ተግባራዊ እንቅስቃሴ ሳይ ግራ እጋባና “እውነት እኒህ ሰዎች ፖለቲከኞች ናቸው ወይስ እኔ ስለፖለቲከኛ ምንነት ያለኝ ግንዛቤ ውስን ስለሆነ ይሆን!” ብየ ራሴን ለመጠየቅ እገደዳለሁ::

እኔ እንደሚገባኝ ከሆነ ፖለቲከኛ ሲባል የማህበረሰብን ፖለቲካዊ: ማህበራዊና ኢኮኖሚያዊ ጥያቄወች አንስቶ በግል ወይም በቡድን ታቅፎ በአባልነት: በአስተባባሪነት ወይም በአመራር ሰጭነት ታግሎ የሚያታግል: ይህም ማለት
- እንከን አለው ብሎ ያመነውን የመንግስት ፖሊሲ ቀረ የሚለው እንዲሟላ: እንዲስተካከል ወይም ተግባራዊ እንዳይደረግ:
- ሰብአዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች እንዲከበሩ:
- ሙስናና አምባገነንነት እንዲወገዱ እና
የተሻለ አማራጭ ነው ብሎ ያመነውን ፖሊሲና የአስተዳደር ስርአት ለማስፈን በሰላማዊም ሆነ በትጥቅ ትግል የሚታገል ሰው ማለት ነው::
አንዳንድ የእኛ ሀገር ፖለቲካ ፓርቲወችና ፖለቲከኛ ነን ባዮች ግን የሚሰሩትን የማያውቁ ራሳቸው ሰፊ ትምህርትና እገዛ የሚፈልጉ: የዋሀንን አስከትለው አብደው የሚያሳብዱ ናቸው:: ፖለቲከኛን ፖለቲከኛ የሚያሰኘው አፉ እንዳመጣ መናገሩ ሳይሆን የህዝብን ፍቅርና ከበሬታ ለማግኘትና ቀልብን ለመሳብ በብልሀት መንቀሳቀስ መቻሉ ነው:: የህዝብ ድጋፍ የሌለው ፖለቲከኛ ፖለቲከኛ ሳይሆን የቀን ህልመኛ ነው::
ይህን ጽሁፍ እንድጽፍ ምክንያት የሆነኝ የኦሮሞው ፖለቲከኛና አክቲቭስት ነው እየተባለ የሚወራለት የጃዋር መሀመድ “አዎን ኦሮሚያ የኦሮሞ ናት” በሚል ርእስ ያስነበበን ጽሁፍ ነው::
እንደእውነቱ ከሆነ ጃዋር ፖለቲከኛ ሳይሆን የፖለቲካ ጠብታ እውቀት የሌለው: ያልበሰለ: ግልብና አፉ እንዳመጣ የሚቀባጥር መናኛ ሰው ነው:: በአንድ ወቅት በአንድ የስብስባ ቦታ ላይ ተገኝቶ ካደረገው ንግግር ተቀንጭቦ በፌስቡክ ተለቆ ስለነበር ያለውን አዳምጨዋለሁ:: በዚህ ንግግሩ ላይ እርሱ በተወለደበት አካባቢ የሚኖረው ከ90% በላይ የሚሆነው ህዝብ እስላም እንደሆነና ክርስቲያኖች አንገታቸውን ደፍተው እንደሚኖሩ ገልጾ አንገቱን ቀና የሚያደርግ ክርስቲያን ካለ አንገቱን በሜንጫ እንደሚባል በኩራት ነግሮናል:: ታዲያ ይህ ሰው አክራሪ እስላም ነው ወይስ ፖለቲከኛ?
የክርስትና እምነት ተከታይ የሆነው የኢትዮጵያ ህዝብ አንገቱን መድፋት አለበት: አንገቱን ካቀና በሜንጫ ነው የምንለው የሚለው ጃዋር ለክርስትና እምነት ተከታዩ የኦሮሞ ህዝብ እንዴት ሊታገል ይችላል? ምናልባትም ከሶማሊያና ከአፋር ህዝብ በስተቀር ኦሮሞን ጨምሮ ሌላው ህዝብ ከፊሉ የእስልምና ቀሪው ደግሞ የክርስትና እምነት ተከታይ ነው:: ታዲያ የፖለቲካ ተዋናይና አክቲቭስት ነኝ የሚል ሰው እንዴት ነው ህዝብን በሀይማኖት ለያይቶ የእኔ እምነት ተከታይ አይደለም የሚለውን የህብረተሰብ ክፍል ለማስጠቃት አደባባይ ቆሞ የሚቀሰቅስ? ጃዋር ምናልባት ከሶማሊያው አልሸባብ ወይም በሶርያና ኢራቅ ከሚንቀሳቀሰው እስላማዊ መንግስት (ISIL/ISIS) ከሚባሉት ድርጅቶች ጋር ግንኙነት ያለው ወይም እኒህ ድርጅቶች በሚፈጽሙት ተግባር ተማርኮ በኦሮሞ ፖለቲከኛነት ጭንብል ተሸፍኖ በሶማሊያና በመካከለኛው ምስራቅ የሚፈጸመው ሽብር ኢትዮጵያ ውስጥ እንዲደገም ለማድረግ የሚንቀሳቀስ አሸባሪ ሊሆን ይችላል::
ይህ ሰው በእናቱ በኩል የሰሜን ሸዋ አማራ (በአሁኑ የዘር አመዳደብ)እንደሆነ ስለርሱ በተጻፉ ጽሁፎች ላይ አንብቤአለሁ:: የተባለው እውነት ከሆነ የእናቱን ጡት የሚነክስ አሳፋሪ ሰው ነው ከማለት ውጪ ምን ሊባል ይቻላል!
ለነገሩ ለእኔ አማራ ማለት አማረኛ ተናጋሪ የሆነ ሳይሆን ሀገሩን በአንደኛ ደረጃ የሚወድ ማለት ነው:: በዚህ ስሌት መሰረት ከአሁኑ የአማራ ክልል መወለድ ብቻውን አማራ ሊያሰኝ አይችልም: ወይም ከአማራ ክልል ውጪ ካሉት ክልሎች ከአማረኛ ቋንቋ በተለየ ቋንቋ አፉን የፈታ ሰው አማራ ሊባል አይችልም ማለት አይደለም::
ይህች ሀገር ሀገር ሆና እስካሁን የዘለቀችው ሁሉም ኢትዮጵያዊ በህብረት በተጋደሉት ተጋድሎና በከፈሉት መስዋእትነት ነው:: ኢትዮጵያ በሀይል ተገፍታ መሬቷ ሲነጠቅና የሌላ ሀገር ባንዲራ ሲውለበለብ ሲያዩ በንዴት እምባ የታጠቡ: በሀይል የተያዘባትን መሬት አስለቅቃ ባንዲራዋን መልሳ ስትተክል በደስታ ያነቡላት: በደምና ባጥንታቸው አስከብረዋት የኖሩ: እነርሱ ናቸው አማሮች:: አማራ ለመሆን ደግሞ ከጎጃም: ከወሎ: ከጎንደር ወይም ከሸዋ መወለድን አይጠይቅም:: ስለኢትዮጵያ አብዝተው የሚጨነቁ ሁሉ አማሮች ናቸው:: አማርኛማ በየትኛውም ክልል ተናጋሪ አለው:: አማረኛ የተናገረ ሁሉ አማራ ነው ቢባል ኖሮ አበበ ገላው (የእኔ ጀግናየ) በአደባባይ አስደንግጦት ከበሽታው ጋር ውግዘቱ ታክሎ አካሉንም ቅስሙንም ስለሰበረው ማገገም አልችል ብሎ እስከወዲያኛው የተሸኘው ሟቹ ጠ/ ሚ/ር መለስ በቃላት አጠቃቀሙ: በአረፍተነገር አመሰራረቱ: በቅኔና በምሳሌያዊ አነጋገሩ ከአማራ ክልል የተወለዱትን የሚያስከነዳ አልነበረም እንዴ! ነው ወይስ በደምና በአጥንት ንጹህ አማራ: ንጹህ ኦሮሞ— አለ ለማለት ነው:: ከወያኔ በፊት የነበሩት ሁሉም መንግስታት አማሮች ነበሩ የሚባለውም በነበራቸው ያገር ፍቅር እንጅ ከአሁኑ የአማራ ክልል የተገኙ ስለነበረ አይደለም:: ለምሳሌ እኔ በአሁኑ ጊዜ ብሄር እየተባለ ስም ከተሰጣቸው ውስጥ የሶስቱ ደም አለኝ:: ያም ሆኖ እኔ ሀገሬን የምወድ: ያስተዳደር ስርአቱ ተስተካክሎ ልጆቿን አሰባስባ ኢትዮጵያ እንደሀገር እንድትቀጥል ጽኑ ፍላጎት ያለኝ ስለሆንሁ ዘሬን ለማወቅ ለሚጠይቀኝ ሰው “አማራ ነኝ” ብየ ነው መልስ የምሰጠው::

ጃዋር የሚባለው ሰው “ኦሮሚያ የኦሮሞ ናት” ይለናል:: የትኛዋ ኦሮሚያ? ወያኔ ኦሮሚያ ናት ብሎ የከለላት ናት ወይስ ሌላ? ይህን ጥያቄ ያለነገር አላነሳሁትም:: ኦነጎች “ወሎ ኦሮሞ ነው:: ኢሉ: ባቦ: ወረሂመኖ:—የመሰረቱት ወረኢሉ: ወረባቦ: ወረሂመኖ የኦሮሞ ሀገር ነው” እንደሚሉ ስለማውቅ ነው:: ታሪክን መለስ ብለን እንይ ካልን አይደለም ወሎና ሸዋ: አርሲ: ወለጋ: — የኦሮሞ መኖሪያወች አልነበሩም:: በወቅቱ የነበሩት የኢትዮጵያ ነገስታት የተዳከመውን ሀይላቸውን ካጠናከሩ በኋላ በኦሮሞ ወራሪወች በሀይል የተያዘባቸውን መሬት ማስለቀቅ እየቻሉ በመፈናቀል ምክንያት በኦሮሞወች ላይ ሊደርስ የሚችለው ችግር እንደሰው አሳስቧቸው “ተዋቸው እንደሀገሬው ገብረው ይኑሩ” ብለው ኢትዮጵያዊ ዜግነት እንደሰጧቸው በኢትዮጵያውያንና በውጭ ሀገር የታሪክ ጸሀፊወች ተረጋግጧል:: በዚህ መንገድ ኢትዮጵያዊ ዜግነቱን ያገኘው ኦሮሞም ቃሉን ሳያጥፍ በሀገራችን ላይ ጦርነት የከፈተውን ጠላት ለመመከት በሚደረገው ትግል ሁሉ ከሁሉም ኢትዮጵያዊ ጎን ከፊት ረድፍ በመሰለፍ በመስዋእትነቱ ሀገራችንን ሲያስከብር ኖሯል::

የኢትዮጵያ ታርካዊ ጠላቶች(አረቦች) የኢትዮጵያን ሀይል ለማዳከም ሲሉ ከቀጥተኛ ወረራ ጀምሮ የተለያዩ ሙከራቸውን ሲያደርጉ ኖረዋል:: ይህ ሙከራቸው በ950ወቹ መጀመሪያ አካባቢ በሰሜን የሀገራችን ክፍል ባቋቋሙት “ጀብሀ” በኋላም ከዚሁ ድርጅት አፈንግጠው በወጡት ሻእቢያወች አፍራሽ እንቅስቃሴ የመጀመሪያው ህልማቸው ተሳክቶ ኢትዮጵያ በቀይባህርና አካባቢው ላይ የነበራትን ድርሻ እንድታጣ: ኤርትራ እንድትገነጠልና ወደባልባ እንድትሆን ተደረገ:: ሻእቢያ የአረቦችን መፈክር አንግቦ የተነሳበትን አላማ ከዳር ለማድረስ የቀሪውን ኢትዮጵያዊ ሀይል መበተን ነበረበት:: በመሆኑም ከአርብ ሀገሮች በሚፈስለት ዶላርና ሁለንተናዊ ድጋፍ ታግዞ ወያኔና ኦነግን ጨምሮ የጋምቤላ: የቤሻንጉል: የሲዳማና የኦጋዴን ነጻ አውጭ ድርጅቶች እንዲመሰረቱና ጸረ ኢትዮጵያ ትግል እንዲያካሂዱ በማድረግ አላማውን በግንቦት 1983 ዓ.ም ላይ አሳካ::

ወያኔ የሻእቢያ የበኩር ልጅ ሆኖ በተለየ እንክብካቤ መላ ኢትዮጵያን ከተቆጣጠረ በኋላ ነጻ አውጭ ድርጅት ነን የሚሉትን አሰባስቦ የብሄር ብሄረሰቦችን “የራስን ዕድል በራስ መወሰን እስከመገንጠል” መብት በህገመንግስት አስጸድቆ የኤርትራን ነጻነት ህጋዊ ካደረገ በኋላ ትግራይንም ገንጥሎ የትግራይን ሪፕብሊክ ይመሰርታል ተብሎ ሲጠበቅ ንዋይ አጓጉቶት ከኢትዮጵያ ጫንቃ ላይ ተጣብቆ ህዝቡን በዘርና በሀይማኖት እየከፋፈለና እየዘረፈ እስካሁን ቀጥሏል::

ከመነሻው ኦነግም ሆኑ ሌሎች የጎሳ ድርጅቶች የተመሰረቱት የአረቦችን አላማ ለማሳካት ተብሎ እንጅ የራሳቸው የሆነ የተለየ የፖለቲካ አጀንዳ ስለነበራቸው አልነበረም:: ከእኒህ የሻእቢያና የወያኔ አብሪ ሆነው ወያኔንና ሻእቢያን እየመሩ ወደመሀል ካስገቡት ድርጅቶች መሀል በሰላማዊ ኢትዮጵያውያን ደም የተጨማለቀ እንደኦነግ ያለ የተበላሸ ድርጅት የለም:: በአሶሳ: በአርባጉጉ: በወተርና በሌሎችም አካባቢወች ዜጎች አማራ በመሆናቸው ብቻ በዚህ ድርጅት እንደበግ ታርደዋል: በእሳት ተቃጥለዋል: ከነህይወታቸው በገደል ተጥለዋል: ብዙወችም ሀብት ንብረታቸው ተወርሶ ተፈናቅለዋል:: ይህ ድርጊት ዛሬም አላበቃም:: በአንድ ወቅት አንድ የኦነግ ባለስልጣን ቃለመጠይቅ ሲደረግላቸው “የኦሮሞ ሀገር የት ነው?” ተብለው ተጠይቀው ነበር:: ታዲያ እኒህ ባለስልጣን አፋቸውን ሞልተው “ኦሮሞ የረገጠው ሁሉ የኦሮሞ ሀገር ነው” ነበር ያሉት:: ኦነግን የሚመሩት እንዲህ ያሉት የዕውር ድንብር ተጓዦች ናቸው:: የኦነግና የወያኔ ፍቅር አልቆ በነገር መጎሻሸም በጀመሩበት ወቅት ኦነግ በሬዲዮ ጣቢያው እኛ ከመንዝ በግ: ከጎጃም አጋሰስ ወይም ከትግራይ ድንጋይ አልፈለግንም:: እኛ ያልነው የራሳችን ክልል ባለቤት እንሁን ነው:: ሲል የተፈጥሮ ሀብቱ ተሟጦ ድንግይ ብቻ የተካማቸበት መሬት ነው ያላችሁ ሲል ወያኔን በነገር ጎንጦታል::

ያም ሆኖ ኦነግና ሌሎች የኦሮሞ ድርጅቶች አሁንም ቢሆን እንታገልለታለን በሚሉት የኦሮሞ ህዝብ ላይ ወያኔ ዛሬ ላይ እያደረሰበት ካለው በደል ይልቅ: የአሁኑ የኦሮሞ ትውልድ አያቶቹ እንኳን ባልተፈጠሩበት ከ120 አመት በፊት: በአጼ ሚኒሊክ ዘመነመንግስት ጊዜ: በታሪክ ባልተመዘገበ የቡና ወሬ እና በሻቢያና በወያኔ በተፈበረከው የነአኖሌ ታሪክ: በኦሮሞ ላይ ተፈጽሟል በሚሉት ግድያ ሲያለቅሱ መስማት እጅግ ያስገርማል::
አጼ ሚኒሊክ ሀገራቸውን ከጠላት ለመከላከል: ህዝባቸውን ለማሰልጠን: ኢትዮጵያን የወቅቱን የቴክኖሎጅ ውጤት ተጠቃሚ ለማድረግ እና ህዝባቸውን አሰባስበው አንድ ጠንካራ ሀገር ለመመስረት ባደረጉት ጥረትና በዘመናዊ አስተዳደራቸው ሞዴል መሪ መባል የሚገባቸው ድንቅ መሪ ነበሩ:: ይህን የምለው ለአጼ ሚኒሊክ በሀሰት ለመከራከር ፈልጌ ሳይሆን ሚኒሊክን የሚያህል ብልህና አርቆ አሳቢ መሪ በኢትዮጵያ እንዳልተፈጠረ ዕውነቱን ለመናገር ነው:: በምርኮ የያዙትን ሰው እጅና እግር እየቆረጡ በሚቀጡበት በዚያ ጊዜ ምርኮኛን ተንከባክበው አልብሰውና አጉርሰው ህዝብን ሰብስበው “እኔ እኮ የመጣሁት ሀገር ላጠፋ አይደለም:: እንዳገር ገብር ብለው እምቢኝ ብሎ ስለወጋኝ ነው:: በሉ ተእንግዲህ እንደማንኛውም ህዝብ በየአመቱ ግብር አስገቡ:: ግብር የዜግነት ግዴታ ነው:: ለማስተዳደሩ ግን የወደዳችሁትን ልጃችሁን መልሸ ሾሜላችኋለሁ” ብለው የሚሉ ወደር የማይገኝላቸው ታላቅ ሰው ስለሆኑ ነው::
የያካባቢው ገዥወች በኦሮሞ ህዝብ በሀይል የተያዘባቸውን መሬትለማስለቀቅ ውጊያ በከፈቱበት ወቅት አጼ ሚኒሊክ “ጋላም ቢሆን እንዳይፈናቀል: እንዳይገደል” የሚል አዋጅ በማወጅ ኦሮሞው ተረጋግቶ በኢትዮጵያ ጥላ ስር እንዲኖር ያደረጉ ሰብአዊነት የተላበሱ ምርጥ መሪ ነበሩ:: ይሁንና ታሪክን ገልብጠው የሚያነቡ የኦሮሞ ድርጅቶች የምኒሊክን ውለታ ረስተው ጌቶቻቸው ያስጠኗቸውን ውዳሴ ሌት ከቀን እየደገሙ በአሁኑ ወቅት በኦሮሞው ላይ የሚፈጸመው የዘር ማጥፋት ወንጀል ሳይቆረቁራቸው “ምኒሊክ ጉድ ሰርቶናል” እያሉ ዛሬ እየገደሏቸው ያሉትን የህወሀት ታማኝ ወታደሮችና አባሎችን ሳይሆን ለፍቶ አዳሪ አማሮችን መግደልና ማሳደድ ቀጥለዋል::
ኦሮሞወች በአንድ በኩል የሚኒሊክን ውለታ ለመክፈል በሌላም በኩል የጋራ የሆነችውን ሀገር ከወራሪ ሀይል ለመታደግ የኢትዮጵያን ባንዲራ ከፍ አድርገው እያውለበለቡ በአጼ ሚኒሊክ: በአጼ ሀይለስላሴም ሆነ በኮሎኔል መንግስቱ ሀይለማሪያም የአስተዳደር ዘመን ከግምባር ተሰልፈው ደምና አጥንት ከፍለዋል:: የዛሬ የኦነግ እና የሌሎች ኦሮሞ ድርጅቶች አላማ አራማጆች ግን እኒያ የኦሮሞ ልጆች በእልህና በወኔ የተዋደቁለትን: በደስታ እና በሀዘን ያነቡለትን ባንዲራ የሚያቃጥሉ ብሎም ኢትዮጵያዊ አይደለንም በማለት ጸረ ኢትዮጵያ አቋም በመያዝ የጠላት መሳሪያ (በተለይ በውጭ ሀገር የሚኖሩ ኦሮሞ ነን ባዮች) እና የሀገር ስጋት መሆናቸው እጅግ ያሳዝናል:: በኦነግ ስም የመኖሪያ ፈቃድ ለማግኘት ሲሉ አስነዋሪ ድርጊት የሚፈጽሙ: ወደውም ሆነ ተገደው የኦነግ አባላት የሆኑት የዲያስፖራው አባላት ለነጃዋር መሀመድ ገቢ በማሰባሰብ የገቢ ምንጭ ሆነው እያገለገሉ ነው:: ጃዋር በውጭው አለም ዘና ብሎ የሚኖረው እኒህ ጥገኝነት ጠያቂወች የድጋፍ ደብዳቤ ለማግኘት ከሚከፍሉትና ከአባላት ከሚሰበሰበው የአባላት ወርሀዊ መዋጮ ነው::

ርኩስ መንፈስ ያደረባቸው ታማሚወች ከህመማቸው ሊፈወሱ በየዋህነት ተታለው በሉ የሚባሉትን የሚሉ: አድርጉ የሚባሉትን የሚያደርጉቱ ደግሞ ወደህሊናቸው ተመልሰው መንገዳቸውን ሊያስተካክሉ እንዲችሉ የፈጣሪ መልካም ፈቃድ ይሆን ዘንድ እንለምናለን::

ኢትዮጵያዊነት ያብባል

በዛሬው ርዕስ ሥር የማነሳው ጉዳይ የኢትዮጵያና ኢትዮጵያዊነት ቅርምትን ይመለከታል። በርግጥ ይህን ርዕሰ ጉዳይ በቅርቡ ከተቋቋመው የ EDF (Ethiopian Dialogue Forum) ድርጅት ዓባላት ጋር በነበረን ቴሌ ኮንፈረስ ላይ ለውይይት አቅርቤው ነበር። ዛሬ ደግሞ በቀለም ቀንድ ጋዜጣ በኩል ከሃገር ቤት ወገኖቼ ጋር ለውይይት ይሆነን ዘንድ መረጥኩት።

እንግዲህ በዓለም ላይ እጅግ ብዙዎቹ አገራት ወይ በባህል ወይም ደግሞ በሃይማኖት ብዙሃን ሆነው አንድ አገር መስርተው ይኖራሉ። አንዳንዶቹ ሃገራት እጅግ ብዙ ቋንቋና ባህል ያላቸው ቡድኖችን ይዘው በአንድ የፖለቲካ ጠገግ ውስጥ ይኖራሉ። ለምሳሌ ናይጀሪያ ወደ 250 ብሄሮችን ይዛ እነዚህ ብሄሮች በአንድ ፌደራል ሪፐብሊክ ናይጀሪያ የፖለቲካ ጠገግ ስር ተጠልለው ይኖራሉ። ኢንዶኔሽያን የመሰረቱ ቡድኖች ደግሞ ወደ 300 ቡድን ናቸው። በርግጥ በዓለም ላይ ካሉ ብዙህ ሃገራት መካከል በጣም ብዙህ (Diverse) የሆኑት አገራት ቅድስት ምድር እስራዔልና የተባበረችው አሜሪካ ናቸው። በዓለም ላይ ነጠላ ወይም ሆሞጂኒየስ የሚባሉ አገሮች በጣም ውሱን ሲሆኑ ከአፍሪካ እንደ ቱኒዚያ አይነት ኣገሮችን ማለት ነው።

ታዲያ እነዚህ ብዙህ የሆኑ አገሮች የተለያየ ቋንቋና ባህል፣ ወይም ጎሳ፣ ወይም ሃይማኖት ይዘው አንድ አገር መስርተው የሚኖሩት አንዳንዶቹ በጦርነትና በተለያየ ሃይል ተገፍተው ዛሬ ራሳቸውን በአንድ የፖለቲካ ጠገግ ስር ያገኙ ናቸው። አንዳንዶቹ ደግሞ ምን አልባት አብረን ብንኖር ይሻላል በሚል ቡድኖች ተነጋግረው አንድ ሃገር መስርተው ይሆናል። ብቻ ግን እነዚህ አገራት በአሁኑ ጊዜ ዝንባሌያቸው በባለፈው ታሪካቸው ላይ ሳይሆን ቀጣዩን ህይወታቸውን እያዩ አገራቸውን አጠናክረው የሚኖሩበትን የፖለቲካ ጠገግ በሚገባ እያነጹ መኖር ላይ ነው። እነዚህ ብዙሃን አገራት አንድ አገር የሚሉትን ሰፊ አዳራሽ ሲመሰርቱ በመስዋእትነት ነው። አገርን የሚያህል ግዙፍ ነገር ዝም ብሎ ከንፋስ አይፈጠርም። መስዋእትነትን ይጠይቃል። መስዋእትነቱ ምንድን ነው? ካልን ቡድኖች ካላቸው ሃብትና እሴቶች ላይ የሆነውን ለዚህ አዲስ ለሚፈጥሩት አገር ለሚሉት ጠገግ መስዋእት ሲያደርጉ ነው። መቼም ይህ የጋራ ቤት ዝም ብሎ አይሰራም ብለናል። ይህ አዳራሽ ሲሰራ ቡድኖችን የሚጠይቀው ነገር አለ። በመሆኑም ቡድኖች ጎራ እየከለሉ ይኖሩበት የነበረውን መሬታቸውን እንዲሁም ደግሞ ፖለቲካዊ ማንነታቸውን ይሰውና አንድ አገር አለን ይላሉ። ቋንቋዎቻቸውንና ባህላቸውን ደግሞ በየመኖሪያቸው ይዘው እያሳደጉ ሊኖሩ ይችላሉ። እነዚህ ብዙ ብሄሮች በተለይ መሬታቸውንና ፖለቲካዊ ማንነታቸወን አደባልቀው አንድ ካርታ ከሰሩ በሁዋላ አንድነት የሚለውን ብሄራዊ ማንነት የሚባለውን ገነቡ ማለት ነው። በመሆኑም ብዙ ሆነው አንድ ነን ሲሉ በባህል የተለያየን ብንሆንም አደባልቀን መስዋዕት አድርገን የፈጠርነው ሌላ ብሄራዊ ማንነት አለንና ያ ነው አንድ ነን የሚያሰኘን ማለታቸው ነው። ቢያንስ ያደባለቁት መሬትና ፖለቲካዊ ስብእና ነው አንድነትን የሰራላቸው። በልዩነት አንድነት የሚባለውም ይህ መሆኑ ነው መሰለኝ። ግዛትንና ፖለቲካዊ ማንነትን በአንድ ገበታ ላይ ዘርግፈው አደባልቀው የእኔ…. የእኔ….. ቀርቶ የእኛ ሆኗልና ነው።

ወደ ሃገራችን ኢትዮጵያ ስንመለስ ኢትዮጵያ ረጅም ታሪክ ያላት አገር ናት። ይህቺ አገር እንደ ዓለም ወግ የተለያዩ ብሄሮች ሲመሰርቷት ግማሹ በቀላሉ ግማሹ በጦርነት የተሰባሰቡባት አገር ስትሆን በቁጥር ከሰማኒያ ሁለት በላይ ብሄሮች አሏት። እነዚህ ቡድኖች በአንድ የፖለቲካ ጠገግ ውስጥ ሲኖሩ ሲኖሩ ቆዩ። ልክ ሌላው ዓለም እንዳለፈበት የህይወት ጎዳና የኢትዮጵያ ቡድኖችም አልፈው ሲያበቁ ሁዋላ በዘመናዊ ታሪካቸው ጊዜ ዘመናዊ አስተዳደር ሲመሰርቱ ቡድኖች ያላቸውን እዋጥተው አንድ ነን የሚለውን በተሻለ መረዳት ተቀብለውት ኖረዋል። ያለፈው ታሪካቸው ባይመች፣ የጋራ ታሪካቸው ብዙ ውጣ ውረድ ቢኖረውም በዚህች ዛሬ ራሳቸውን ባገኙባት አገር ግን ቂም የላቸውም በውነት። ይሁን እንጂ ድንገት አንድ ትውልድ ተነሳ። ይህ ትውልድ ኢትዮጵያ የተፈጠረችው ያለስምምነት ስለሆነ፣ ቡድኖች ሳይጠየቁና “ዴሞክራሲያዊ” በሆነ መንገድ ያላችሁን ለኢትዮጵያ ማዋጣትና መስዋእት ማድረግ ትፈልጋላችሁ ወይ? ተብሎ ሳይጠየቅ የዛሬ ስንት መቶ ዓመት በሃይል ያለንን እሴት እንድናደባልቅ ስለተደረገ እንደገና እግዜር እንደፈጠረን የብሄር አስተዳደር መስርተን መኖር አለብን እንመለስ አለ። የብሄር ፖለቲካ የመጨረሻ ግብ ምን እንደሆነ የማይታወቅ ቢሆንም በጫና ሰማኒያ በላይ የሆኑ ብሄሮች በዘጠኝ ተከፈሉ። ይህቺ ኢትዮጵያ ስትፈጠር ዘጠኝ ናት ያለ የለም። ብቻ መንግስት እንዳሻው በዘጠኝ ሸነሸነና በዞንና በልዩ ወረዳ የብሄር ፌደራሊዝምን እውን ለማድረግ ተነሳ:: በዚህ መሰረት በ 1983 ዓ.ም አሁን ስልጣን ላይ ያለው መንግስት ስልጣኑን ከያዘ በሁዋላ ኢትዮጵያ በብሄር ፌደራሊዝም የምትተዳደር አገር ሆና ታወጀባት።

ታዲያ በዚህ ጊዜ ምን ተፈጠረ? ስንል ሃገር የሚፈጥሩትን ዋና ዋና ጉዳዮች ብሄሮች እንዲቀራመቱ ተደረገ። ሃገር የሚባለውን ነገር የሚያቆሙት ካስማዎች እንደ ግዛት፣ ኔሽን፣ ፖለቲካዊ ማንነት፣ ታሪክ፣ የጋራ መግባቢያ እነዚህን ካስማዎች እየነቃቀልን በሙሉ በብሄሮች ዙሪያ ተከልን። በዚህም ኢትዮጵያን የመቀራመት ስራ በመደረጉ አንድነት የሚለው ጉዳይ ሜዳ ላይ ወደቀብን። ኢትዮጵያ አጨብጭቦ ባዶ እጆቿን ቀረች። ሃገር የሚመሰርተውን ኤለመንት ሁሉ ብሄሮች ሙልጭ አድርገው ወስዱ። እንደ ቅርጫ ስጋ ታሪክን፣ ግዛትን፣ እሴቶችን፣ ፖለቲካዊ ማንነትን፣ ሁሉ ተቃረጥን። ብሄሮችን ስስታም የሚያሰኝ ይህ የብሄር ፖለቲካ የወለደው አስተዳደር ሲመጣ ከዚህ በፊት ለኢትዮጵያ መስዋእት ኣድርገነው የነበረውን የመሬት አንድነትና ፖለቲካዊ ማንነት እየዘረፍን በየብሄራችን ውሰዱ ተባልን። በየብሄራችን የፖለቲካ ድርጅት አቋቁመን ቁጭ አልን። ተፈርዶብን እንጂ ወደን አይደለም። መሬታችንን ቋንቋዎቻችንን እየተከተልን ኮለኮልንና ከዚህ ወዲያ የእኔ ነው አልን። እኛ ራሳችን ኔሽን ነን አልን። ባንዲራዎች ሰራን። እነዚህን ሁሉ ተቀራመትንና የቀረንን ስናስብ ታሪክ ነው። የብሄር ፖለቲካው መሃንዲስ አቶ መለስ ዜናዊ የአክሱም ሃውልት ለወላይታው ምኑ ነው? በማለት የታሪክ ቅርምቱን በይፋ ገለጹ:: በሌላ አነጋገር ይሄ ሃውልት እኔ የመጣሁበት ብሄር ሲሆን ሌሎቻችሁ በየሰፈራችሁ የሚገኝ ቅርሳቅርስ ካለ ተቀራመቱ፣ ከዛሬ ጀምሮ የኢትዮጵያ ነው የሚባል ነገር የለም እንደ ማለት ነው። እናም የታሪክ ቅርምት ጀምረንና ኢትዮጵያን ለመቀራመት እነሆ ተነሳን። የአሁኗ ኢትዮጵያ ብሄራዊ ማንነት የት እንደገባ የጠፋብን ሚስጥሩ ለብሄራዊ ማንነት የተሰውትን መስዋእቶች መልሰን እንድንዘርፍ ስለተገደድንና ስለተቀራመትን ነው:: በዚህም ብሄራዊ ማንነት ከቦታው የጠፋብን።

ብሄራዊ ማንነት የጋራ ነገር ይሻል። ብሄራዊ ማንነት ህልው የሚኖረው ቡድኖች ጨክነውም በቸርነትም በሚሰዋቸው እሴቶች የሚገነባ ማንነት ሲሆን ኢትዮጵያ በአሁኑ ሰዓት ብሄራዊ ማንነት አለኝ ለማለት ያስቸግራታል። በርግጥ ህዝቡ ቃኪዳኑን በልቡ ይዟል። ከማተቡ ጋር ኣስሮ ቀን ይጠብቃል። ይሁን እንጂ ኦፊሺያሊ ብሄራዊ ማንነትና ኢትዮጵያዊነት ከነ ሙሉ ስልጣናቸው የሉም። በግልጽ ቡድኖች የተቀራመቷት አገር እንድትሆን መንግስት ስለፈረደባት እነሆ ዛሬ ኢትዮጵያ ይህ ቅርምት የተፈጸመባት አሳዛኝ አገር ናት። ያቺ ታላቅ አገር ኢትዮጵያ…….

አንድ እንደገና መሰመር ያለበት ጉዳይ ግን ይህ ቅርምት የኢትዮጵያን ቡድኖች ስነ-ልቡና በፍጹም አይወክልም። እኔ እራሴ በአራቱም ማዕዘናት የሚኖሩ ኢትዮጵያውያንን አየሁ….. ኢትዮጵያውያን ሁሉ ቸሮች ናቸው። ደቡብ ውስጥ በቋንቋ የማንግባባ ሰዎች ቤት አምሽቼ ጠብ እርግፍ እያሉ አስተናገዱኝ። የቤቱ አባወራ ከመሃል አገር የመጣሁ መሆኔን ሲያውቁ ስለኢትዮጵያ ስለሃገራችን ታሪክ ሊያስረዱኝ ሞከሩ። ቋንቋ የሚገዛ ቢሆን ያን ቀን የኝህን ሰው ቋንቋ ገዝቼ ማዳመጥ በቻልኩ ኣስብሎኛል። ትንሽ ትንሽ እኔ የምናገረውን ቋንቋ በሚሞክረው ልጃቸው በኩል የሚነግሩኝ አንድነታችንን የኢትዮጵያውያንን ፍቅር ነበር። የኢትዮጵያዊነታችንን ወዙን ኣሳዮኝ። ድሬ ተጉዤ ከቤቴ ያልወጣሁ መስሎ ተሰማኝ። ብዙ ውየ ባድር እየተመኘሁ ተመለስኩ። ናዝሬትን ሳይ፣ ደሴን ሳይ፣ ወዘተ… ኢትዮጵያውያን የማይናወጥ የአንድነት የፍቅር መንፈስ እንደገዛቸው ተሰማኝ። የኢትዮጵያ ብሄሮች ቸሮች፣ እንግዳ ተቀባዮች፣ በአንድ ገበታ የሚበሉ ናቸው። ያላቸውን ለማዋጣት እምቢ ማለት የሚያሳፍራቸውና የማይወዱ ናቸው። እውቀታቸውን ቢሆን፣ ጥበባቸውን ቢሆን፣ መሬት ቢሆን፣ ቁሳዊ ቢሆን መንፈሳዊ ባህል ለሃገራቸው ለኢትዮጵያ ሰውቶ መልሶ ለመንከባከብ በጥብቅ የሚፈልጉ ናቸው። የኢትዮጵያ ፖለቲካ ይህን የህዝቡን ስነ-ልቡናና ባህል መሰረት ማድረግ አለበት። ይሁን እንጂ በተጽእኖ የተጫነባቸው የብሄር ፖላቲካ የሚወዷትን አገራቸውን እንዲቀራመቱ በማድረጉ ሃገራቸው ውስጣዊ ሉዓላዊነቷ ተሰነጣጠቀ።

መንግስት በዴሞክራሲ ዘመን፣ በግሎባላይዜሽን ዘመን፣ የሰባዊ መብት ጉዳይ በጣም ትኩረት ባገኘበት ዘመን አዲስ ነገር ተገልጦልኛልና ሁላችን በየቀያችን እንስፈር ሲልና የጋራ የማህበር ቋንቋ እንኳን ሲያሳጣን የተጎዳችው ኢትዮጵያ ብቻ ሳትሆን ኢትዮጵያዊነትም ወዙን አጣ። ለአንድ እናት ልጆች መግባቢያ ቋንቋ እንኳን የማይገደው መንግስት ገጠመን። የቋንቋ ሃብታሞች ሆነን የፍክክር ቤት እንደሚባለው አንድ የማህበር ቋንቋ እንኳን አጣን።።

በዚህ ቅርምት ምክንያት ዛሬ ኢትዮጵያ ውስጣዊ ሉዓላዊነቷ አደጋ ላይ ወድቆብናል። አንድ አገር ሉዓላዊ ነው የሚባለው በውስጡ የሚኖሩ ቡድኖች ቢያንስ በመሬት አንድነትና በፖለቲካ ማንነት ኣንድ ሲሆኑ ወይም ፖለቲካቸው በዚያ ባደባለቁት መሬት ካርታ ስር በአንድ ብሄራዊ ማንነት ስር ሲቆም ነው። ኢትዮጵያ በቡድኖቿ ከፍተኛ ቅርምት የተካሄደባት አገር በመሆኗ ያለ ጥርጥር ውስጣዊ ሉዓላዊነቷ ተደፍሯልና ከመቼውም ጊዜ በላይ ኢትዮጵያውያን ካሏቸው ልዩነቶች ሁሉ በላይ ጉልህ ጉዳይ ገጥሟቸዋል።

አንቀጽ 39 በራሱ የሚያሳየው ይህቺ አገር ቡድኖች በስስት የያዙትን ብጥስጣሽ መሬት ይዘው በፈለጉት ጊዜ ሽርፍ እያሉ መሄድ እንደሚችሉ ነው። ይህ ማለት ይህቺ አገር ሉዓላዊነቷ ዘላለማዊ ያልሆነ በየትኛውም ጊዜ እየተሸረፈች ልታልቅ የምትችል ተደርጋ የተፈረደባት ሆናለች ማለት ነው። ቡድኖች ያላቸውን እሴት ሁሉ በራሳቸው ስም አስመዝግበው መቆየታቸው የሚጠቅመው ለዚህ ለመሸረፍ ቀን ምቹ እንደሆነ መሪዎች ሳይሰቀጥጣቸው ኮራ ብለው ይናገራሉ። ይህንን እያነሱም አዲሲቱ ኢትዮጵያ ኣሁን ተራምዳለች ይላሉ። የብሄር ብሄረሰቦች መብት እስከ መገንጠል በሚል መሪ ቃል ዴሞክራሲን እውን ኣደረግን ብለው ያረፉ መሪዎች ያሉን እኛና እኛ ብቻ ነን። ደግሞ የሚያሳዝነው በዚህ በመለየት አንቀጽ ቡድኖች ተዝናንተዋል ይሉናል። ቡድኖች ይህ ኣንቀጽ ዋስትና ስለሆናቸው እፎይ ብለው ተኝተዋል ይሉናል። ይህበ እውነት ለኢትዮጵያ ህዝብ ስድብ ነው። በባህላችንም ቢሆን እንኳን ኣብሮ የኖረ ሰው ሲለያይ ተላቅሶ መልካም እመኝልሃለሁ ተባብሎ ይሄዳል እንጂ ይሄን ያህል በመለያየት የሚዝናና ብሄር የለንም። ፍልስፍናው ራሱ የሰው ልጆችን ባህርይ አላገናዘበም። ብሄሮች በመገንጠል አንቀጽ የሚዝናኑ ከሆነ ለምን ኣብረው ይኖራሉ? እንዴት ሰው በመለያየት አንቀጽ እየዘለለ አብሮ ይኖራል? በዚህ ደረጃ መለየት ያዝናናቸው ቡድኖች በምን ያህል ፍቅርና መተማመንስ ይኖራሉና ነው እንዲህ የሚሉን?

በአጠቃላይ በኢትዮጵያ ላይ የተፈጸመባት ቅርምት በአንድ በኩል የኢትዮጵያን ሉዓላዊነት ፈርክሶ የጣላባት ሲሆን ለጊዜው ግን አገሪቱ በወታደር ተጠርንፋ ትገኛለች። ይህ መንግስት ስልጣን ከያዘ በሁዋላ ትልቁ ዘፈኑ ራስን በራስ ማስተዳደር፣ የራስን እድል በራስ መወሰን፣ የራስ ቋንቋ፣ ራስ… ራስ…. ራስ….። በመሰረቱ አገር በእኔ….. እኔ….. እኔ….. እኔ….. ኣይቆምም። ኣገር የሚቆመው በእኛ ነው። እኛ ህዝቦች (we the people….) በሚል ነው ኣገር የሚቆመው። ስለዚህ እኛ የኢትዮጵያ ብሄሮች፣ ህዝቦች ሁሉ ይህን በመስዋዕትነት የፈጠርነውን አገር እንዳናጣ ይህን እኔ… እኔ….. እኔ…. እናቁምና ወደ “እኛ” ምእራፍ እንሻገር።

ይህ ስስት የጥቂት የፖለቲካ መሪዎች ባህርይ እንጂ የኢትዮጵያ ብሄሮች አይደለም። የኢትዮጵያ ብሄሮች የገጠማቸው ክፉ ችግር ይሄ አይደለም። የኢትዮጵያ ብሄሮች የሚፈልጉት ዴሞክራሲን፣ መልካም ኣስተዳደርን፣ ከድህነት መውጣትን፣ ባህላቸውን መጠበቅን ነው። ስለዚህ ቡድኖች እንደገና ሊትክዙ ይገባ ይመስለኛል። ይህችን የምንወዳትን ኣገር መስዋእት ኣድርገን እንደገና ብሄራዊ ማንነታችንን ልንገነባው ይገባል የሚሉበት ዘመን ነው። ለሂቃኑ ሊቆጡ ሊነቁ የሚገባበት ዘመን ላይ ነን። ከፍ ሲል እንዳልኩት በዓለም ላይ ያሉ ብዙዎቹ ኣገራት የሚኖሩት ቡድኖች እያዋጡ መስዋእት እያደረጉ ነው። ለዓለም ይህ የቅርምት ኣስተዳደር የሚጠቅም ቢሆን ብዙ አገሮች በተከተሉት። ነገር ግን ይህን ጥለው ኣልፈው ሄደዋል። በቡድኖች መካከል ይሁን በግለሰብ ደረጃ የሰባዊ ጥሰት ሲገጥማቸው፣ ኣሰቸጋሪ ኣስተዳደር ሲገጥማቸው ለዴሞራሲና ለመልካም ኣስተዳደር ይጥራሉ እንጂ በቁጣ ሮጠው ኣገራቸውን ኣይቀራመቱም። በቃ ካልሆነ በየቤትህ እደር ብለው ወደ ልዩነት ፖለቲካ ኣይገቡም። በዓለም ዓቀፍ ህግም ቢሆን አገሮች ብሄራዊ ሉዓላዊነታቸውን ይጠብቁ ዘንድ ነው የሚበረታቱት። እንደ ኢትዮጵያ ኣይነት ኣስተዳደር በዓለም ቢሰፍን ዓለምን ሊያፈርሳት ይችላል። እሚገርመው ነገር የዓለም አገራት እንደ ኢትዮጵያ ያለ የብሄር ፖለቲካ የፈጠረውን የብሄር ፌደራሊዝም ቢከተሉ ፕላኔት መሬት ልትፈርስ ትችላለች። ለዚህ ነው በዓለም ህዝቦች ዘንድ የማይደገፈው።

በአጠቃላይ ኢትዮጵያውያን ከዴሞክራሲና ከመልካም ኣስተዳደር ጥያቄ ጎን ለጎን የሉኣላዊነታችን ጉዳይ ምን ላይ እንደሆነ ልናይ ይገባናል። የተቀራመትናትን ኢትዮጵያን እንደገና መስዋዕት ልናደርግ የሚገባንን ኣድርገን ልናንጻት ይገባል። አገር አምሮን፣ የጋራ ቤት አምሮን ግን ደግሞ ምንም መስዋእት ሳናደርግ ብሄራዊ ማንነት ሳንፈጥር መኖር አይቻልም። አሁን ያለው የኢትዮጵያና ኢትዮጵያዊነት ቅርምት ኣስተዳደር ስልት ወደ ኮንፌደሬሽን የቀረበ ነው። አገሮች በኮንፌደሬሽን መተዳደር ካማራቸው ብዙ መስዋእት አይጠይቃቸውም። የጋራ ሚሊተሪና የተወሰኑ ጉዳዮች ኖሯቸው ራስን በራስ ማስተዳደር የሚባለውን እውን ሊያደርጉ ይችላሉ። ኢትዮጵያ እንደ ኮንፌደሬሽን ባለ የፖለቲካ እምነት ውስጥ ገብታ ግን ደግሞ በጣም ጠንካራ በሆነ ፈዴራል መንግስትና በጣም ደካማ በሆኑ የክልል መንግስታት ትተዳደራለች። ይህ ችግር ለሃገሪቱ ሶሺዮ ፖለቲካ ችግሮች ዋና መጋቢ ችግር ሆኖ እናያለን። የራስ በራስ ማስተዳደር የምንለው አሁን ባለው በብሄር ፖለቲካና በብሄር ፌደራሊዝም እውን ኣይሆንም። አሁን የምናያቸው የብሄሮች የፖለቲካ ኣሰላለፍ ግራ መጋባትና የህዝቡ የግልጽነት ጥያቄዎች በቀጥታ የሚያያዘው ኢትዮጵያ አየተከተለችው ካለው ግራ አጋቢ የፖለቲካ መዋቅር ነው።

እኛ ኢትዮጵያውያን የማንነት ጥያቄዎቻችንን በአንድ በኩል ሊመልስ የሚችል መሆን ያለበት ሆኖ በሌላ በኩል ደግሞ በመዋጮ የሰራነው የጋራ ቤት ሊኖረን ያስፈልጋል። ስለዚህም ኢትዮጵያውያን ወደ አዲስ ኪዳን ልንሻገር ይገባል። የተቀራመትናትን አገር እንደገና የወሰድንባትን ሁሉ ባስቸኳይ እንመልስ። እንዴውም ጨምረን ሰውተን የጋራውን ቤታችንን ደግመን ማነጽ አለብን። ኢትዮጵያን በአዲስ ኪዳን አንጸን ሰርተን ከዓለም ህዝቦች የመጨረሻ ያደረገንን ድህነት ልንዘምትበት ይገባል። ስለ አዲሲቱ ኢትዮጵያ የመንግስት ውቅር ጉዳይ አንድ በስምምነት ላይ የተመሰረተ ባህላዊ አንድነት የሚል ኣሳብ ጸሃፊው በመጽሃፍ መልክ እያዘጋጀ ስለሆነ ወደፊት መጽሃፉ ሲታተም በዚህ ዙሪያ ማብራሪያ ይሰጣል እስከዚያው ግን ቅርምተ ኢትዮጵያና ኢትዮጵያዊነት የእኛ የኢትዮጵያውያን የመወያያ አጀንዳ ይሆን ዘንድ ይጋብዛል ።

እግዚአብሄር ኢትዮጵያን ይባርክ
geletawzeleke@gmail.com

በፐሬስ ክስ ጉዳይ ስከሰስ… ለመጀመሪያ ግዜ የቀረብኩት፤ ዳኛ ተገኔ ጌታነህ ቀኝ ረዳት በነበረበት 1ኛ ችሎት ነበር። ከሁሉም የከፍተኛ ፍርድ ቤት፤ 1ኛ ችሎት ትንሽ ቀለል ያለ ነበር። ለንፅፅር እንዲረዳን ከጎኑ ወዳለው 2ኛ ችሎት ልውሰዳቹህ።

2ኛ ችሎት ውስጥ የግራ እና ቀኝ ዳኞች ቢኖሩም፤ ጎልቶ የሚታወቀው – ሃጎስ ወልዱ የሚባለው ከሰይጣን ቁራጭ የተሰራ የሚመስለው ቀይ ሰውዬ ነው። በተለይ ጋዜጠኞች እና የፖለቲካ እስረኞች ካጋጠመው፤ በቁጣ እና በስድብ ያንቀረቅባቸዋል። እነፕሮ/ር አስራት ወልደየስ፣ እነዶ/ር ታዬ ወልደሰማያት፣ ታምራት ላይኔ እና በሌሎች ታዋቂ ሰዎች ላይ ምንም ቅም ሳይለው ስድብ አቅምሶ፤ ፍርዱን በፖለቲካ ጭቃ ለውሶ ፈርዶባቸዋል።

በደርግ ዘመን የአዲስ አበባ ከተማ ዳኛ የነበረው ግለሰብ፤ ኢህአዴግ አዲስ አበባ ሲገባ… በአንድ ግዜ ተስፈንጥሮ የፌዴራሉ ፍ/ቤት መሃል ዳኛ እስከመሆን የደረሰው፤ በችሎታ ሳይሆን በፖለቲካ ሹመት በመሆኑ አብረው የሚሰሩት ጭምር ይፈሩታል። ችሎቱ በታጠቁ ፖሊሶች የሚጠበቅ ቢሆንም፤ ዳኛ ሃጎስ ወልዱ ግን የራሱን ሽጉጥ ታጥቆ ነበር – ችሎት የሚሰየመው። በዚያ ላይ ስድብ እና ጩኸቱ አይጣል ነው። ከድሮ ጋዜጠኞች መካከል አበራ ወጊ፣ አክሊሉ ታደሰ፣ ተፈራ አስማረ፣ ዘገየ ሃይሌ፣ እስክንድር ነጋ እና ሲሳይ አጌና ላይ ያለምንም ግርግር እስር እንደፈረደባቸው አስታውሳለሁ።

በ2ኛ ችሎት ከታዩት ክሶቹ መካከል አበራ ወጊ በኤርትራ እና በኢትዮጵያ መካከል ጦርነት ሊጀመር መሆኑን በመዘገቡ፣ አክሊሉ በሰሜን ሸዋ ስለነበረው ወታደራዊ እንቅቃሴ በመጻፉ፣ እክንድር የኤርትራውን ፕሬዘዳንት በካርቱን እባብ አስመስሎ በመሳሉ “የፕሬዘዳንቱን ክብር ነክተሃል” ተብሎ… ብቻ በትንሽ እና በትንሹ ሰበብ ሁሉ ዳኛ ሃጎስ ወልዱ የስርአቱ ‘አፋሽ አጎንባሽ’ ሆኖ ንጹሃንን በእስር ቀጥቷል። እናም የ2ኛ ችሎቱን ሃጎስ ወልዱ የሚያውቅ ሰው… እሱ ፊት አለመቅረቡ በራሱ ደስ ያሰኘዋል።

በመጨረሻም በዚህች ቀልድ መሰል የፍርድ ቤት ገጠመኝ ሁለተኛ ችሎትን እንሰናበት። አንድ ተከሳሽ በችሎት ቆሞ ዳኛው ሃሳቡን እንዲረዱለት በተደጋጋሚ “ክቡር ፍርድ ቤት! ክቡር ፍርድ ቤት!” እያለ አቤቱታውን ያሰማል፡፡
በዚህ የተናደደው ዳኛ ሃጎስ ወልዱ፤ “አስሬ ክቡር ፍርድ ቤት! ክቡር ፍርድ ቤት አትበል።” ይለዋል።
ተከሳሽ አጋጣሚውን በመጠቀም፤ “ክቡርነትዎ… ክቡር ዳኛ!” ብሎ ይጀምራል። በዚህ ግዜ ዳኛ ሃጎስ ወልዱ ተናዶ፤ “አንተ ሰውዬ ተወኝ!” ሲለው ተከሳሹ ደንግጦ፤ “ወይ እግዚአብሄር?!” ይላል። በመጨረሻ ዳኛ ሃጎስ በንዴት፤ “ይሄ ፍርድ ቤት እንጂ ቤተክርስቲያን አይደለም። እግዚአብሄር እዚህ የለም!” ብሎት አረፈ – እየተባለ፤ በቀልድ እየተዋዛ ብዙ ግዜ ይነገር ነበር።

የኔም የመጀመሪያ ክስ ሃጎስ ወልዱ ጋር ባለመሆኑ፤ ‘እንኳን ደስ ያለህ’ ያሉኝ ጋዜጠኞች አልታጡም። በነገራችን ላይ የሃጎስ ወልዱን ቤት ሰዎች አቃጥለውበታል። (የተናደዱበት ሰዎች እንዳደረጉት ይወራል)። ይህ ግን ለተሻለ ደረጃ አሳጨውና ወደ ጠቅላይ ፍርድ ተዛወረ። ጠቅላይ ፍርድ ቤትም ብዙ አልቆየም፤ እዚያ ካሉት ሰዎች ጋር አብሮ መስራት አልቻለም። በመሆኑም ሁሉንም ዳኞች ከማባረር እሱን በጡረታ አሰናበቱት። ከአገር ከወጣሁ በኋላ ይህ ሰው መሞቱን ሰምቼ፤ ‘በቃ ያ ሁሉ ነገር፤ ለዚሁ ነው?’ ብዬ ያልኩበት አጋጣሚም ነበር። “ሙት ወቃሽ” እንዳንባል፤ ሃጎስን 2ኛ ችሎት ትተን ወደ አንደኛ ችሎት እንመለሳለን። ከዚያ በፊት ግን ዳኛ ሃጎስ ወልዱ ችሎት ያጋጠመ አንድ ቀልድ

1ኛ ችሎት ውስጥ በቀኝ በኩል የሚታደመው፤ ዳኛ ተገኔ ጌታነህ ምን አይነት የፖለቲካ አቋም እንዳለው ባላውቅም፤ ችሎት ላይ ግን ረጋ ያለ ሰው ይመስላል። ቢያንስ ሲቆጣ ወይም ሲሳደብ አይቼው አላውቅም። እርግጥ ነው። በስንት ንጹሃን ሰዎች ላይ ያለአግባብ እንደፈረደ ወይም ስንት ንጹሃንን ነጻ እንዳወጣ ላናውቅ እንችላለን። ሆኖም በጋዜጠኞች ላይ ጠንከር ያለ ፍርድ ሲጠየቅባቸው፤ “ይሄማ ፕሬሱን ማሸማቀቅ ነው” ብሎ በችሎት ውስጥ የተናገረ ሰው ነው። የዛሬ 15 አመት ሌሎች ችሎቶች (በዚያን ዘመን ገንዘብ) ሃያ እና ሰላሳ ሺህ ብር ሲያስከፍሉን፤ 1ኛ ችሎት ግን የ500 ወይም አንድ ሺህ ብር ዋስትና ከፍለን እንድንወጣ ያደርግ ነበር። እናም በሃሳብ አንደኛ ችሎት ውስጥ ስንታደም፤ የክስ መዝገቡ ላይ ማስታወሻ መጻፍ የሚያዘወትረው፣ ቀኝ ዳኛ ተገኔ ጌታነህ በሃሳባችን ውልብ ማለቱ አይቀርም።

እኔ ለመጀመሪያ ግዜ 1ኛ ችሎት ስቀርብ፤ እልህና ጉርምስናው ተቀላቅሎ ፍርድ ቤቱን በመድፈር ሊያስቀጣኝ የሚችል ድርጊት ፈጽሜ፤ በተግሳጽ የታለፍኩት እነተገኔ ጌታነህ ፊት ስለቀረብኩ ይመስለኛል። በወቅቱ የተከሳሽ ሳጥን ውስጥ ሆኜ ሳለ፤ “የተከሰስኩበት የፕሬስ ጉዳይ ወንጀል ስላልሆነ፤ የክስ ወረቀቱን አልቀበልም” በማለት ከተላላኪው ጋር ስከራከር፤ የተከሳሽ ሳጥን ጋር ወርወር ሲያደርግልኝ፤ የክስ ወረቀቷ ተንሸራትታ መሬት ትወድቃለች።

የክሱ ወረቀት የወደቀው በክርክር መሃል ስለነበር፤ ወረቀቱን እኔ የወረወርኩት ነበር የሚመስለው። ይዞኝ ከቀረበው ፌዴራል ፖሊስ ጀምሮ እስከ መሃል ዳኛው ድረስ፤ በድንገት ሁሉም ነገር ጸጥ አሉ። (ከዚህ በኋላ የሆነውን መዘርዘር የወጋችንን ደረጃ ዝቅ ስለሚያደገው እንለፈው) ይህን ግድፈት የፈጸምኩት ዳኛ ሃጎስ ወልዱ በሚገኝበት 2ኛ ችሎት ውስጥ ቢሆን ኖሮ፤ እንኳንስ በተግሳጽ ልታለፍ ቀርቶ “ሳንጃ ባፈሙዝ” ገብቶ አሳሬን ልቆጥር እችል ነበር።

ከአገሬ ከወጣሁ በኋላ፤ የቀኙ ዳኛ ተገኔ ጌታነህም የጠቅላይ ፍርድ ቤቱን እንደተቀላቀለ ሰማን። ብዙም ሳይቆይ የጠቅላዩ ፕሬዘዳንት ሆነ። በስልጣን ዘመኑ ሟቹን ጠ/ሚንስትር መለስ ዜናዊ እና የአሁኑን ጠ/ሚንስትር ስልጣን ሲረከቡ፤ ቃለ መሃላ አስፈጽሟቸዋል። በዚህ ላይ እያለን ነው እንግዲህ… ፕሬዘዳንት ተገኔ ጌታነህ -የአገሪቱን ከፍተኛ ስልጣን በገዛ ፈቃዳቸው ለቀቀ… የሚለውን ዜና የሰማነ።

የሰው ልጅ ከፊቱ ልዩ ልዩ ፈተናዎች ሲያጋጥሙት፤ ለራሱ መላ መምታቱ የሚከፋ አይደለም። አሁንም ዳኛ ተገኔ ጌታነህ ስልጣኑን ሲለቅ፤ “ለምን?” ብለን የመጠየቅ ሰብአዊ የማወቅ ጉጉት ያድርብናል።

በመግቢያችን ላይ እንደገለጽነው… የአገሪቱ ከፍተኛ ባለስልጣን የፕሬዘዳንትነት መንበራቸውን ሲለቁ የተሰጠ መግለጫ ስለሌለ አጋጣሚውን በመጠቀም፤ የራሳችንን መላምት ልናቀርብ እንችላለን።
የመላምታችን መነሻ የሚሆነው አሁን ኢትዮጵያ ያለችበት ነባራዊ ሁኔታ ነው። ህዝቡ ከላይ ጀምሮ እስከታች ድረስ እንደሸረሪት ድር በተተበተበ የሸፍጥ እና የጉልበተኞች አገዛዝ ስር ወድቋል። እንዲህ አይነቱ አገዛዝ፤ ህግ እና ደንብ ለሱ እስከጠቀሙት ድረስ ብቻ ነው የሚገለገልባቸው። ከዚያም አልፎ የዜጎችን ነጻነት ለማፈን፤ በህግ ሽፋን አደናቃፊ ጉድጓዶች ይቆፍራል። ህግ አውጪውም ሆነ አስፈጻሚው አንድ የፖለቲካ አካል በመሆኑ፤ ያሻውን ይፈጽማል ያስፈጽማል። እንዲህ አይነቱ አካሄድ ሁሉንም ዜጋ እኩል ሊያስደስተው ስለማይችል፤ በተለይ ለህሊናቸው ተገዢ የሆኑ ሰዎች ስርአቱን በመክዳት ሰላማዊ ኑሯቸውን ይመርጣሉ።

አሁን በኢትዮጵያ ያለው መንግስት አፋኝ ስርአት በመሆኑ፤ የህዝብ አጋር የሆኑ… ጋዜጠኞች፣ የፖለቲካ እና ሃይማኖት መሪዎች ቁጥር ጠላቶቹ ናቸው። እነዚህ ሁሉ “አሸባሪ” ተብለው እድሜ ልካቸውን በእስር ቤት ቢማቅቁ፣ ቤተሰባቸው ቢበተን፤ የሚበሉትና የሚይርጡት ቢያጡ የስርአቱ አዳማቂዎች ደንታቸው አይደለም። ህሊና ያላቸው ሰዎች ግን ይህንን ተሸክመው ለመሄድ አቅም ያንሳቸዋል። እናም አንድ በአንድ ይህን ስርአት ይከዱታል።

እንደነጋዜጠኛ እስክንድር ነጋ እና ሌሎችም ድረስ፤ የታሰሩት በ’ርግጥም በአሸባሪነት መሆኑን ለማሳመን፤ ከኢህአዴግ ጽ/ቤት ጀምሮ እስከ እስከፓርላማ አባላት – ከዚያም ታቹን ለግልገል ካድሬዎች ጭምር የውሸት ታሪክ ይነገራቸዋል። እነሱም ውሸት መሆኑን እያወቁ ‘በክርስቶስ ነኝ’ ከሚለው ጠቅላይ ሚንስትር ጀምሮ ሌሎች ሚንስትሮች የተሳተፉበት የቅጥፈት ዘመቻ ሲያከናውኑ ይሰነብታሉ። ይህን ለሚያስፈጽሙላቸው የደህንነት፣ የፖሊስ እና የአቃቤ ህግ ሰዎች ገንዘብ በቁና ይሰፍሩላቸዋል። ህዝቡን ሰጥ ለጥ ለማድረግ እንዲቻል እንደፌዴራል ፖሊስ አይነት፤ ህሊና ቢስ ሰዎችን ያሰማራሉ።

ፌዴራሎችም በጭካኔ ለመደብደብ እና ለመግደል በመጀመሪያው ረድፍ ላይ ሆነው፤ በደም ጥማት ይክለፈለፋሉ። ጭካኔያቸውን ለማሳየት እንደቀልድ ተደርጎ የሚወራ ነገር አለ። የአድማ በታኝ ሃላፊው ፌዴራሎቹን ይሰበስብና በቅርቡ የሚነሱትን አመጾች በእሳት አደጋ ውሃ ጭምር ለመበተን ዝግጅቱ አልቋል። ስለዚህ ጥይት ከማባከን ይልቅ በውሃ እንበትናቸዋለን። እያለ ካብራራ በኋላ፤ የፌዴራል ፖሊሶቹ ጥያቄ ካላቸው እንዲጠይቁ ይፈቅድላቸዋል። በዚህ ግዜ አንዱ ፌዴራል ፖሊስ ብድግ ብሎ እንዲህ አለ።

“ሃሳቡ ጥሩ ነው። ውሃው ግን የፈላ ቢሆን የተሻለ ውጤት እናገኛለን።” ሲል ሌሎች የፌዴራል ፖሊስ አባላት ሃሳቡን በጭብጨባ ደግፈው ሲያበቁ፤ “የፈላ ውሃ ከሌለ አሲድ ብንጨምርበትስ?” እያሉ ሃሳቡን አዳበሩት እየተባለ ይቀለዳል። እንግዲህ ስርአቱ በዚህ አይነት ጨካኝ ሰዎች የተገነባ ነው። የስርአቱ ደጋፊዎች የተባሉትን የሚያደርጉ፣ የተሰጣቸውን የሚያነቡ ለመሆናቸው ምንም ጥርጥር የለውም። የፌዴራል ፖሊሶች ብቻ ሳይሆኑ፤ የፌዴራሉ አቃቤ ህጎችና ዳኞች ጭምር አይናቸውን በጨው ታጥበው፤ ንጹሃን ሰዎች ላይ ፍርድ ሲሰጡ ይስተዋላል።

ለምሳሌ የአንድነት ፓርቲ አመራር የነበረው ሃብታሙ አያሌው፤ በሃሰት የአሸባሪነት ክስ ተመስርቶበት፣ በፌዴራሉ ከፍተኛ ፍርድ ቤት “አሸባሪ” ተብሎ፤ እስር ተፈርዶበት ከቆየ በኋላ፤ ለጠቅላይ ፍርድ ቤቱ “ይግባኝ” ብሎ ነጻ ወጥቷል። ሌሎችም የነሃብታሙን ፈለግ ተከትለው “ይግባኝ” በማለት ጠቅላይ ፍርድ ቤቱ ነጻ ሊያወጣቸው ይችል ይሆናል። ይህ አካሄድ ጠቅላይ ፍርድ ቤቱን እና ጠቅላይ ሚንስትሩን እንደሚያቃቅር ግልጽ ነው። ጫናው እየበዛባቸው ሲሄድ የባለስልጣናቱ ምርጫ፤ አንድም ማጎብደድ ወይም ስርአቱን መክዳት ሊህን ይችላል። የጠቅላይ ፍርድ ቤቱ ፕሬዘዳንት “በገዛ ፈቃድ የመልቀቅ ውሳኔ” የመነጨው፤ አንድም አጎብዳጅነትን መሸከም የማይችል ትከሻ ባለመኖሩ መሆኑ ግልጽ ነው።

እዚህ ላይ ሌላም ምሳሌ ጠቅሰን እንለፍ። በቅርቡ የአድማ በታኝ ሃላፊ የሆነውን የየማነ መንጁስን ነገር እንመልከት። የማነ መንጁስ የህወሃት አገልጋይ በመሆን፤ ብዙዎች እንዲታሰሩ እንዲደበደቡ ብሎም እንዲገደሉ ያደረገ ሰው ነው። ሰሞኑን በተደረገው ኢህአዲጋዊ ግምገማ ግን፤ ግለሰቡ ግዴታውን በብቃት እንዳልተወጣ ይነገረዋል። እንደማስረጃም አሁን በኦሮሚያ ያለውን አመጽ መቆጣጠር አለመቻሉ ሲነገረው፤ ሰውየው እራሱን መቆጣጠር ተስኖት… የራሱን ህይወት ለማጥፋት ሽጉጥ ጠጥቶ፤ በሞት እና በሞት መሃል ሆኖ ሆስፒታል መሄዱን ሰምተናል። ይሄ ሁሉ እንግዲህ ስርአቱ በሰዎች ላይ የሚፈጥረው ጫና ውጤት መሆኑ ነው።

ለማጠቃለል ያህል… እንደ ዳኛ ተገኔ ጌታነህ በእውነት እና በቅጥፈት መካከል ሆነው፤ ምርጫቸው መኖር ወይም አለመኖር፤ ቅንጦት ወይም እጦት ሆኖ ህይወታቸውን የሚገፉ ብዙ ናቸው። ለሙያቸው እና ለህግ ልዕልና ሲሉ ለሃቅ የሚሞቱ እንዳሉ ሁሉ፤ በአሳዛኝ መልኩ ለፖለቲካ ጥቅም ሲሉ ፍርድ የሚያዛቡ፤ የእለት እንጀራቸው ደም ደም የሚላቸው ብዙዎች ይኖራሉ። ፈላጭ ቆራጭ ስርአት እስካለ ድረስ የሁለቱ ወገኖች ሽኩቻ መቼም አያቆምም። እንደ’ውነቱ ከሆነ… አሁን በኢትዮጵያ ባለው እውነታ፤ የህግ ፍርድ ሰጪ አካል መሆን ማለት፤ በእሳት ላይ እንደተጣደ ገበር-ምጣድ ነው። ከላይም ከታችም እሳት ይነድበታል።

ወደፊት የአንዳርጋቸው ጽጌን የሞት ፍርድ የሚያጸና ብርቱ የጠቅላይ ፍርድ ቤት ዳኛ ያስፈልጋል። ይህ ብቻ አይደለም። በኦሮሚያ ውስጥ የተለኮሰው፤ የዘረኝነት እሳት ከመጥፋቱ በፊት ጥፋተኛ የተባሉትን ግለሰቦች ወደ ፍርድ ቤት በማምጣት በህግ ሽፋን የሞት ቅጣት ሊሰጣቸው ይችላል። አወዛጋቢ የሆነው የኦሮሚያ እና የአዲስ አበባ ጉዳይ፤ የህገ መንግስት ትንታኔ ሲያስፈልገው፤ ከፌዴሬሽን ምክር ቤቱ ቀጥሎ… መፍትሄ ሰጪው ጠቅላይ ፍርድ ቤቱ ነው።

ህሊና ላለው ሰው… ይሄን ሁሉ የሚንቀለቀል እሳት ተሸክሞ መሄድ ይከብደዋል። ሌላም እንጨምርበት። አሁን በፌዴራሉ ከፍተኛ ፍርድ ቤት የሚታዩ ትላልቅ ጉዳዮች ወደፊት በይግባኝ ወደ ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሲመጡ፤ ከመጨረሻው የፍርድ ወንበር ላይ ተቀምጦ የመጨረሻውን ፍርድ መስጠት ይከብዳል። ለምሳሌ ጋዜጠኞች፣ የፖለቲካ መሪዎች እና የሙስሊሞች መፍትሄ አፈላላጊ ሰዎች አሸባሪ ተብለው ተከሰዋል። ይህ ክስ እውነት እንዳልሆነ፤ የታችኛውም ሆነ የላይኛው ፍርድ ቤት ሁሉም ያውቀዋል። ለዚህ አይነቱ የፖለቲካ ክስ፤ ፍትሃዊ ውሳኔ መስጠት ሁሌም አስቸጋሪ ይሆናል። ያለምንም ማወላወል አይንን ጨፍኖ “አዎ ጥፋተኛ ነህ” ብሎ ተሳድቦ፤ “ወስደህ እሰረው!” ለማለት እንደ-ዳኛ ሃጎስ አይነት፤ እዝነ- ህሊና ያልፈጠረበት አይነት ሰው መሆን የግድ ነው።

በሚገርም ሁኔታ ለህሊናቸው ተገዢ የሆኑ ሰዎች፤ ስርአቱን በዚህ መልኩ ሲሰናበቱ፤ ህሊናቸውን ለፍርፋሪ የሸጡ ሰዎች ደግሞ ለአዲስ ሹመት የጠቅላይ ሚንስትሩን ቢሮ ደጅ ሊጠኑ ይችላሉ። እነሱም ለጠቅላይ ሚንስትርነት ከመሰየማቸው በፊት ለኢህአዴግ የሰጡት አገልግሎች ግምት ውስጥ ገብቶ ይመረመራል። በዚህ አይነት በሙያ ሳይሆን የፖለቲካ አቋምህ እየታየ ዳኛ ትሆናለህ። የዚህ አይነት የፖለቲካ ሹመኞች በበዙ ቁጥር፤ ቁልቁል እየወረደ ያለው ፍትህ፤ ልጓሙ እንደተበጠሰ መንኮራኩር እታች ወርዶ እንክትክቱ ይወጣል። አሁን የዳኛ ተገኔ ጌታነህን ከስራ መልቀቅ ለግል ህሊናው ተሳማሚ ሊሆን ይችላል። በሌላ በኩል ደግሞ አዲስ የሚሾመው ግለሰብ ፍትህን ሳይሆን፤ ስርአቱን ለማገልገል ከቆመ፤ ለኢትዮጵያ ዘላቂ የፍትህ ተቋም መገንባት አይቻልም። “ለሁሉም ግዜ አለው” እንደሚባለው፤ መጪውን ግዜ አብረን የምናየው ይሆናል። እስከዛው ግን የጠቅላይ ፍርድ ቤቱን ፕሬዘዳንት ውሳኔ ከማድነቅ ውጭ ለመውቀስም ሆነ ለማሞገስ ግዜው ገና ይመስላል።

ለማንበብ እዝህ ይጫኑ

የጃዋር ሙሃመድ፦ “…ማንም አፈጠጠ፣ ማንም አጉረጠረጠ ትግላችንን ወደፊት እንቀጥላለን…” ንግግር፣ በአንድነቱ ጎራ ላይ ያነጣጠረ ነው የሚመስለው፣ መቸም ህወሃት 10ሺ ማይል ርቀት ላይ የሚደርስ ፍጥጫ እና ጉርጥርጥጫ ቀርቶ፣ ጠመንጃም የለው!” ህወሃት ጫካ ውስጥ ሆኖ ከዛሬ 40 አመታት ጀምሮ የነደፈው ድንቅ መሳሪያ አለው–ብሄር ብሄረሰብ የሚሉ ኋላቀር የማርክሲዝም ሌኒኒዝም አጀንዳ ቀርጾ ይዞ መጥቶ የኢትዮጵያን ህዝብ በጎሳ እና ነገድ መከፋፈል።

ህወሃት ‘እያፈጠጠም እያጉረጠረጠም’ በየቦታው፣ በየትኛውም የኢትዮጵያዊ አካባቢ ሲነሳ የኖረውን አመጽ እና አሁንም ሃረርም ሆነ ጎንደር የተነሳውን የህዝብ አመጽ፣ ተኩሶ እየገደለ፣ እያሰረ፣ ከሁሉም በላይ እየከፋፈለ፣ ትግሉን እንዳይቀጥል እያደረገው ነው…። “ነው”ን ጫን ማድረጌ፣ ህወሃት ትግሉን ለጊዜውም ቢሆን ወደነበረበት ቢመልሰውም እንኳን ሞቱ የማይቀር መሆኑን ለማሳየት ነው። ሁሉም ቆም ብሎ ማየት ያለበት ነገር ቢኖር፣ አሟሟቱ ሁሉን ይዞ እንዳይሆን ምን ይደረግ? ነው።

ሃገር ማለት ዛፍ ቅጠሉ፣ ተረተሩ እና ሸንተረሩ አይደለም ። የዶ/ር በድሉ ዋቅጅራን “አገር ማለት የኔ ልጅ” የሚለውን ታላቅ ስራ ማንበብ ነው። እንዴ! ነጻ የሚባል አገር’ኮ የሚኖረው፣ መጀመሪያ በአካልም ሆነ ከሞራል መሰረት አኳያ እንደ ሰው ሆኖ የሚኖር ሰው ሲተርፍ ነው። ይኬ መንግስት’ኮ፣ ሁሉንም በሚያስብል፣ በህብረተሰብ ደረጃ በማልኒውትሪሽን፣ በዲፕረሽን (ግድያ፣ ዝርፊያ፣ ውሸት፣ ረሃብ፣ የወደፊት ተስፋ መጨለም፣… ያስከተለው…) በተስፋ መቁረጥ፣… ከፍተኛ ቀውስ ውስጥ እያስገባን ነው ያለው! የኢትዮጵያ ህዝብ እየሞተ ያለው እኮ በጥይት ብቻ አይደለም። በረሃብ፣ በጥማት፣ በዲፕረሽን እያለቀ ያለው ህዝብ መጠኑ የት የሌለ እየሆነ ነው። በጥይትም ሆነ በረሃብ እና በስደት በረሃ ላይ መቅረት…ሞት ያው ሞት ነው።

ከዚህ ሁሉ አመት በኋላ፣ የጃዋር “እኛ ወጥርናል እናንተም ወጥሩ … የኦሮሞ ህዝብ ካሁን በኋላ ሌላው ህዝብ ተነሳም አልተነሳም…” ልጅነት ወይም መሰሪነት ካልሆነ ሌላ ምን ይባላል? የኦሮሞ ነገድ ተወላጅ ኢትዮጵያዊያን በህወሃት መገደል የጀመሩት አሁን ነው’ዴ? ጃዋር የእግር ኳስ ተጫዋቹን ኖራልዶን ምሳሌ ለራሱ የተረተው ነው የሚመስለው። የትግል ስልት መቀየር ያለበት ዛሬም ከጎሳ ፖለቲካ ያልተላቀቀው የየጎሳ ፖለቲካ ልሂቃኑ ነው። ዙሪያውን ከማንዣበብ በግልጽ መናገር እና አቋም መያዝ የሚያስፈልግበት ጊዜ ላይ ነው ያለነው። ህወሃት ላለፉት ሩብ ክፍለ-ዘመን ህዝቡን በጎሳ ከፋፍሎታል። ብቸኛው መድሃኒት አንዲት ኢትዮጵያን ለማዳን መሆኑን እያንዳንዱ የጎሳ ፖለቲከኛ በግልጽ ወጥቶ መግለጫ ማስተላለፍ ነው። መግለጫው አብዛኛው የኢትዮጵያ ህዝብ ሊሰማቸው በሚችሉ መገናኛ ብዙሃን (ቪ.ኦ.ኤ.፣ ጀርመን ድምጽ፣ ኢሳት፣ ኦ.ኤም.ኤን፣ ወዘተ) እና በሌሎቹ የሶሻል ሜዲያዎች ሁሉ ለህዝብ እንዲደርሱ ማደርግ የህወሃትን ሞት የሚያፋጥን፣ የህዝባችንን አበሳ እና መከራም ያሳጥረው ይመስለኛል። በህወሃት ጃም ተደረጎ፣ አገር ቤት ወደሚታገለው ህዝብ በአግባቡ የማይደርሰውን አንድ የኦ.ኤም.ኤን.ን ድረ-ገጽ ይዞ “… እኛ ወጥረናል እናንተም ወጥሩ…” ማለት በግፍ እየተገደለ ባለው ህዝባችን ላይ ከማሾፍ የሚለይ አይመስለኝም። ለሩብ ምዕተ አመት አየነው’ኮ። በተናጠል የሚደረግ ውጠራ ተወጥሮ ተወጥሮ ይበጠሳል። ስንት ጊዜ ተወጠረ፣ ስንት ጊዜ ተበጠሰ?

ጃዋር አሜሪካ ላይ ቁጭ ብሎ ብቻውን የወጠረው ገመድ የትም የሚደርስ አይመስልም። ሰውየው ግን ካሁኑ ገና ምኑም ሳይያዝ የድል ሽሚያ የያዘ ነው የሚመስል። ፕሮፌሰር እዝቅኤል ጋቢሳ፣ “… እኛ ድጋፍ ሰጪ መሆን ነው ያለብን… ”፣ ዶ/ር በያን አሶባ በአዲስ ድምጽ ሬዲዮ በ 02/17/2016 “…የዲያሰፖራው ሃይል፤ ውጭ ያለው ሃይል ውጭ ነው ያለው… እንዴት ነው? አሁን ደጋፊ ነን? መሪ ነን? የሚለው ጉዳይ እንግዲህ አገር ውስጥ ያለውን ትግል የሚመራው እዚያ ያለ ሃይል ነው፤ እዚያ ያለ ሕዝብ መሆን አለበት። እኛ ወይ ገብተን እዚያ መታገል አለብን ወይ ደግሞ ከፍተኛ የድጋፍ አስተወጽኦዋችንን መቀጠል አለብን። በሪሞት ኮንትሮል ትግል መምራት እንደማይቻልም ታይቷል…” ሲል የተናገረው እና አሁንም በቅርቡ አቶ ነጌሶ “… ይህን እንቅስቃሴ በጥሩ ሁኔታ ይዘውት የነበሩት፣ “ግራስ ሩት ሌቭል” ላይ ይሰሩ የነበሩት የኦፊኮ አመራሮች ታስረዋል፣ ሁሉም እስር ቤት ነው ያሉት፣ ስለዚህ አመራር ሊሰጥ የሚችለው … አካል እስር ቤት ገብቷል…” የማለታቸውን ጉዳይ እኔ የማየው፣ እዚህ ባህር ማዶ ሆኖ ድጋፍ መስጠት ቢያስፈልግም ትግሉ ከሚካሄድበት ቦታ ያለው ህዝብ ወሳኝ መሆኑን ነው። እዚህ ያለው ህዝብ አንድ እና አንድ ትልቅ ማድረግ የሚችለው ነገር ቢኖር፣ የማቴሪያል ድጋፍ ማደርግ እና እያንዳንዱ ኢትዮጵያ ውስጥ ያለ ዜጋ፣ ጥንቃቄ የተሞላበት እና የአንድነትን ስሜት የሚያጠናክር የሜዲያ ስራውን ማቅረብ እና አገርቤት ውስጥ ያለውን ትግል ውጤት እና ህዝብ ላይ የሚደርሰውንም በደል እና እልቂት ምዕራባዊያኑ እንዲያውቁት ማድረግ፣ ከአገር ውጭ ያለው ህዝብ እንዲደርሰው እና እያንዳንዱ የበኩሉን እገዛ እንዲያደርግ ማስቻል ይመስለኛል።

ባለፈው ጽሁፌ የዶ/ሩን መጽሃፍ ጠቅሼ እንደገለጽኩት “ የገባንበት ማጥ እንኳን ተከፋፍለን፣ አንድ ሆነንም ከተወጣነው ትልቅ ነገር ነው”። ስለዚህ የኦሮሞም ሆነ የሌላው ሁሉ ጎሳ ልሂቃን፣ በአንድነት ሆነው የአቋም መግለጫ ማውጣት እና ያም በተገኘው አጋጣሚ ሁሉ ኢትዮጵያዊያንን ሁሉ እንዲደርስ ማደረግ የዜጎቻችንን መከራ እና በደል የሚያሳጥር ይመስለኛል። የእያንዳንዱ ነገድ/ጎሳ ተወካይ/ልሂቅ በአንድነት ተሰባስቦ፣ እስካሁን የተሄደበት መንገድ ስህተት እንደነበር እና እያንዳንዱ ለአንዲት ኢትዮጵያ አንድነት ለመታገል መሰባሰቡን በመግለጫ ደረጃ በየጎሳው/ነገዱ ቋንቋ ለኢትዮጵያ ህዝብ እንዲተላለፍ ማድረግ ነው። ሁሉንም የትግል መንገድ የመረጠውን እና ከሁሉም ድርጅቶች ጋር ተነጋግሮ ለመስራት አቋሙን ግልጽ ያደረገው፣ መሬት ላይ የትጥቅ ትግል እያደረገ ያለው አርበኞች ግንቦት ሰባት ጋር በግልጽ በመነጋገር አቋም መያዝ እና መተባበር የሚያስፈልግበት ጊዜ ላይ ነው ያለነው።

በየ ሁለት እና ሶስት አመቱ፣ የ8 እና 9 አመት ህጻናት አናት በአጋዚ ወታደር ሲገመስ እያዩ፣ አሜሪካ ላይ ቁጭ ብሎ፣ ለዚያውም በህወሃት ጃም የተደረገ አንድ ዌብ-ሳይት ይዞ “…እኛ ወጥረናል እናንተም ወጥሩ…” ማለት መፍትሄ ሊሆን አይችልም። የአስተሳሰብ ለውጥ ያስፈልጋል።

በውቀቱ ስዩም በፌስ ቡኩ ላይ ትላንት በስቲያ ባወጣት በዚች አጭር ጽሁፍ ላሳርግ፦

“ነፍሳችን በኃዘንና በመርሣት መካከል ታሠረች
ህይወታችን እንደ ገለባ ቀለለች። ”

ካራት መቶ ኣመት በፊት የተደረሰች ቅኔ ናት። ቅኔይቱ የዛሬውንም ኑራችንን ትገልጻለች ። ዛሬም የኢትዮጵያዊ ህይወት ክብደት የለውም። ከገለባ የቀለለ ነው። አሁን ይቺን ቃል ስተይብ፤ ርኃብ የሆነ ገጠር ውስጥ አንድ ባላገር ይጥላል። ለመንግሥት አቤቱታ ማቅረቡ እንደ ወንጀል የተቆጠረበት ዜጋም በወታደር ይገደላል። ልጆቻችንንና ጎረቤቶቻችንን ለሚነጥቁብን ኃይሎች ያለን ምላሽ ምንድነው? ምን እንመልሳለን? ግፋ ቢል እናለቅሳለን። ጥቁር አፈር እንምሳለን። ከዚያ ፤ ወሳኝ የህልውና ጥያቄዎችን፤ ከሙታን ጋር አብረን የቀበርናቸው ይመስል ሽምጥጥ አርገን እንረሣለን። “እንዴት?
ለምን?” የሚባሉ ጣጣዎችን እንደ ድመት አይነ ምድር እናለባብሳለን። ተንሸራተን ወደ ለመድነው ኑሮ እንመለሳለን። ከዚያም፤ የኃዘን ድንኳናችን ነቅለን ፤ የሠርግ ዳሥ እንጥላለን። ቀጣይ እጩ መከረኞች እንፈለፍላለን። እንዲህ እያልን ፣ እንዲህ እያልን እንቀጥላለን። ድሮ በራብ ለሚሞት ሰው ሌላው ቢቀር እንጉርጉሮ ይደረስለት ነበር። የጥላሁን ገሠሠና የሳህሌ ደጋጎን “ዋይ ዋይ ሲሉን“ ማስታወስ ነው። አሁንማ የማንጎራጎር ወኔ እንኳ እየጠፋ ነው። “ ሞትና ላሊበላ ሁሌም
ኣዲስ ነው ” የሚለው ጥቅስ ዘመን የማይሽረው እውነት ይመስለኝ ነበር። ተሸውጃለሁ። ሞት ያዘቦት ክስተት ስለሆነ ስሜት መቀስቀስ አቁሟል። ጋሽ ዮናስ አድማሱ“የሰብእና መንጠፍ” የሚለው ነገር ደርሶብን ይሆን? ቀሪውን ለቱፓክ ሻኩር ትቸዋለሁ፦
“We gotta make a change… It’s time for us as a people to start makin’ some changes. Let’s change the way we eat, let’s change the way we live and let’s change the way we treat each other. You see the old way wasn’t working so it’s on us to do what we gotta do, to survive.”

aliguangul@gmail.com